Gastroskopia: co wykrywa i jak się do niej przygotować?

Gastroskopia trwa kilka minut, wszystkie informacje wyświetlają się na monitorze na bieżąco, co przyspiesza przebieg badania. 

Gastroskopia to procedura diagnostyczna, która pozwala zbadać przełyk, żołądek i dwunastnicę oraz rozpoznać choroby układu pokarmowego na wczesnym etapie. Badanie wykonuje się przy użyciu gastroskopu (przyrządu endoskopowego). Gastroskop to długa, giętka i cienka rurka wyposażona w kamerę i oświetlenie. Lekarz wprowadza gastroskop przez jamę ustną do przełyku i przesyła obraz z kamerki urządzenia do monitora, co pozwala ocenić stan narządów. Rodzaje gastroskopii:

• fibrogastroduodenoskopia (FGDS) – badanie górnych odcinków przewodu pokarmowego;
• ezofagogastroduodenoskopia (EGDS) – badanie błon śluzowych przełyku, żołądka i dwunastnicy przy użyciu wideogastroskopu.

Aby zmniejszyć dyskomfort podczas badania przewodu pokarmowego, lekarz może zalecić gastroskopię pod narkozą. Można również wykonać gastroskopię przeznosową – metodę badania przewodu pokarmowego poprzez wprowadzenie cienkiej rurki gastroskopu przez nos.

Gastroskopia jest zalecana w przypadku podejrzenia chorób górnego odcinka przewodu pokarmowego (zapalenia żołądka, wrzodów żołądka i dwunastnicy, choroby refluksowej przełyku). Wskazania do wykonania gastroskopii:

• ból w okolicy żołądka;
• trudności z przełykaniem (dysfagia);
• nudności i wymioty;
• zgaga;
• zaburzenia stolca (zaparcia lub biegunki);
• uczucie ciężkości w żołądku po jedzeniu;
• wzdęcia brzucha;
• brak apetytu;
• nagłe zmiany masy ciała (przyrost lub utrata wagi);
• podejrzenie krwawienia z przewodu pokarmowego (w przypadku krwistych wymiotów i stolców o ciemnym zabarwieniu).

Konieczne jest wykonanie gastroskopii również w przypadku niedokrwistości (zmniejszenia liczby czerwonych krwinek i hemoglobiny we krwi). Żołądek, przełyk i dwunastnicę bada się również po to, by monitorować przebieg leczenia chorób układu trawiennego.

Jeśli pacjent jest odpowiednio przygotowany (pusty żołądek) i współpracuje z lekarzem, gastroskopię można wykonać nawet w ciągu minuty. Jeśli podczas badania lekarz wykryje zmiany chorobowe (wrzody, polipy, guzy), powiększa i dokładnie ogląda dotknięte obszary. Jeśli zmiany patologiczne występują w górnym odcinku przewodu pokarmowego, gastroskopia trwa około pięciu minut. Jeśli zajdzie konieczność wykonania biopsji (pobrania materiału do badania mikroskopowego), czas badania może wydłużyć się do 10 minut.

Podczas gastroskopii lekarz może obejrzeć anatomiczne cechy budowy żołądka, dwunastnicy i przełyku oraz wykryć choroby tych narządów na wczesnym etapie rozwoju. Gastroskopia pozwala wykryć:

• obecność polipów, nadżerek, owrzodzeń, łagodnych i złośliwych zmian nowotworowych;
• obszary błony śluzowej objęte stanem zapalnym;
• uszkodzenie struktury naczyń krwionośnych;
• ciała obce znajdujące się w przełyku lub żołądku;
• wielkość i głębokość owrzodzeń i nadżerek;
• stan zastawki znajdującej się między przełykiem a żołądkiem;
• ryzyko ewentualnego krwawienia.

Gastroskop pozwala zbadać stan błony śluzowej narządów przewodu pokarmowego w dużym powiększeniu oraz ocenić jej barwę, teksturę i integralność. Podczas gastroskopii można także pobrać materiał do dodatkowych badań (np. biopsja, test na obecność bakterii Helicobacter). Lekarz może również zaobserwować poszerzenie żył i zwężenie przełyku.

Do gastroskopii należy się odpowiednio przygotować. Nie wolno jeść przez 12-osiem godzin przed badaniem. Jeśli badanie zaplanowane jest na godziny poranne, ostatni posiłek należy spożyć najpóźniej o siódmej wieczorem dnia poprzedniego. Jeśli pacjent cierpi na chorobę wrzodową, pokarm może bowiem zalegać w żołądku i zakłócać badanie. Co więcej, pod resztkami pokarmu mogą znajdować się małe polipy, które nie zostaną wykryte. Przygotowanie do gastroskopii obejmuje także:

• pozostanie na czczo na 12 godzin przed badaniem (jeśli przeprowadzane będzie w znieczuleniu);
• pozostanie na czczo na osiem godzin przed badaniem (jeśli będzie wykonane w godzinach wieczornych);
• powstrzymanie się od palenia tytoniu na dzień przed badaniem;
• wykluczenie z diety tłustych, pikantnych, słonych i smażonych potraw oraz alkoholu na dwa dni przed badaniem.

Przed gastroskopią należy zdjąć okulary i protezy zębowe, aby nie przeszkadzały we wprowadzeniu sondy do przełyku. Może być również konieczne tymczasowe odstawienie niektórych leków (w porozumieniu z lekarzem). Jeśli gastroskopia przeprowadzana jest w godzinach popołudniowych, rano można zjeść lekkie śniadanie (chude gotowane mięso, tłuczone gotowane ziemniaki z wody, płatki owsiane lub kaszę gryczaną). Dieta przed gastroskopią wymaga również rezygnacji z pokarmów powodujących wzdęcia (roślin strączkowych, świeżych owoców i warzyw, fermentowanych produktów mlecznych, wypieków).

Nie zaleca się mycia zębów przed gastroskopią. Pasta do zębów może bowiem dostać się do żołądka i spowodować wydzielanie soku żołądkowego, co zniekształci wyniki badania. Niektóre pasty do zębów zawierają barwniki, a ich przedostanie się do przełyku i żołądka może zabarwić błonę śluzową. Nie należy również używać płynów do płukania ust ani żuć gumy w celu odświeżenia oddechu.

Przed gastroskopią należy zrezygnować z jedzenia, picia herbaty, kawy i soków (na minimum osiem godzin przed badaniem). Można wypić kilka łyków czystej niegazowanej wody na dwie do trzech godzin przed gastroskopią. Obecność płynu w żołądku może bowiem powodować odruch wymiotny i utrudniać badanie.

Pacjenci obawiają się gastroskopii ze względu na możliwy ból, dyskomfort i wykrycie niebezpiecznych chorób. Badanie jest jednak szybkie i bezbolesne. Lekarz, który przeprowadza endoskopię, wyjaśnia, w jaki sposób będzie przebiegać badanie i ostrzega, że podczas wprowadzania sondy mogą wystąpić nieprzyjemne odczucia. Indywidualne podejście do pacjenta i odpowiednie nastawienie psychiczne pomogą przezwyciężyć strach przed bolesnymi doznaniami.

Przed gastroskopią lekarz znieczuli gardło, aby zmniejszyć dyskomfort pacjenta. Przed badaniem należy poinformować lekarza o alergiach na środki znieczulające.

W przypadku silnego lęku lub odruchu wymiotnego gastroskopię wykonuje się w znieczuleniu dożylnym. Pacjent zostaje wprowadzony w stan uśpienia farmakologicznego na czas trwania badania. Czas sedacji jest krótki i trwa do końca badania.

Aby zmniejszyć odruch wymiotny podczas gastroskopii, stosuje się leki znieczulające, aplikowane na nasadę języka, aby ułatwić wprowadzenie sondy. Ważne jest również, aby pacjent rozluźnił się i skoncentrował na oddychaniu. Nie należy wstrzymywać oddechu podczas połykania rurki. Należy oddychać przez nos i wykonywać powolne, głębokie wdechy.

Gastroskopia jest bezpiecznym badaniem i jeśli przestrzegane są zasady dezynfekcji przyrządów medycznych, nie ma możliwości zakażenia. Gastroskop po każdym badaniu jest czyszczony specjalnymi roztworami, które niszczą bakterie, prątki gruźlicy, biomateriały (krew, żółć, śluz). Do badania gastroskopowego używa się sprzętu zdezynfekowanego preparatami antyseptycznymi. Lekarz i pielęgniarki używają rękawiczek podczas badania.

Lekarz wykonujący endoskopię przedstawia wyniki od razu po zakończeniu badania. Wyniki biopsji, którą wykonano podczas gastroskopii, są gotowe w ciągu jednego-dwóch tygodni. Należy skonsultować się z lekarzem gastroenterologiem w celu interpretacji wyników FGDS i ustalenia diagnozy.

Po gastroskopii może wystąpić ból gardła i dyskomfort w trakcie przełykania. Ból gardła może być spowodowany mechanicznym naciskiem gastroskopu na krtań i przełyk. Ból po gastroskopii może utrzymywać się przez dwa do trzech dni i ustępuje samoistnie.

Po gastroskopii żołądek może boleć przez kilka dni, ponieważ sonda endoskopu pozostawia mikrourazy na błonie śluzowej badanych narządów. Jeśli ból żołądka utrzymuje się przez trzy do czterech dni, należy skonsultować się z lekarzem w celu wykluczenia powikłań. Możliwe powikłania po gastroskopii obejmują:

• reakcja alergiczna na leki znieczulające;
• ból w klatce piersiowej i gardle;
• nudności i wymioty;
• perforacja (naruszenie integralności) żołądka;
• krwawienie (objawia się krwistymi wymiotami i ciemnymi stolcami);
• zaburzenia rytmu serca.

Powikłania po gastroskopii występują rzadko i mogą być związane z obecnością chorób współistniejących (niewydolność serca i układu oddechowego, zwężenie aorty). Ryzyko powikłań wzrasta po operacjach na narządach przewodu pokarmowego i w starszym wieku.

Po gastroskopii można jeść, gdy pojawi się odruch połykania i ustąpi odrętwienie gardła. Jedzenie powinno być miękkie i mieć temperaturę pokojową. Po badaniu zaleca się odpoczynek i przestrzeganie reżimu picia (co najmniej półtora litra wody dziennie). Dozwolone produkty po gastroskopii:

• płynna kasze i owsianka;
• gotowane warzywa;
• chude mięso (kurczak, indyk);
• zupy-krem;
• niesłodzona herbata ziołowa.

Zaleca się spożywanie niewielkich porcji posiłków cztery-pięć razy dziennie. Pierwsze porcje jedzenia po gastroskopii powinny być małe (około 200 gramów).

Po gastroskopii w znieczuleniu nie wolno prowadzić samochodu do końca dnia ze względu na wydłużony czas reakcji. Zaleca się też rezygnację z ciężkiej aktywności fizycznej i spożywania pokarmów o stałej konsystencji. Po badaniu nie można jeść przez jedną-dwie godziny. Jeśli pobrana była biopsja, należy powstrzymać się od jedzenia przez dwie-trzy godziny, aby nie podrażnić błony śluzowej żołądka. Produkty niedozwolone po gastroskopii:

• alkohol;
• kawa;
• napoje gazowane, soki;
• przyprawy;
• sosy;
• marynaty;
• pikantne potrawy;
• tłuste mięsa (kaczka, wieprzowina);
• ciasta, wypieki.

Bezpośrednio po gastroskopii nie należy przyjmować żadnych lekarstw. Jeśli pacjent przyjmuje jakieś leki na stałe, musi wcześniej uzgodnić to z lekarzem.

Gastroskopia jest bezpieczną metodą badania i można ją wykonywać w czasie ciąży. Niezalecane jest jednak wykonywanie jej w znieczuleniu, aby uniknąć uszkodzenia płodu. Decyzję o wykonaniu gastroskopii u kobiety w ciąży powinien podjąć lekarz prowadzący. Jeśli nie występują ostre objawy chorób przewodu pokarmowego (wymioty z krwią, silny ból brzucha), gastroskopię planuje się na drugi trymestr ciąży.

Gastroskopia może być wykonywana u dzieci, ponieważ nie jest szkodliwa dla zdrowia. Badanie gastroskopowe można wykonać u dziecka, jeśli istnieje podejrzenie zapalenia żołądka, wrzodów żołądka i dwunastnicy lub krwawienia z przewodu pokarmowego. Dzieci poniżej trzeciego roku życia mają trudności z połknięciem sondy, dlatego gastroskopię wykonuje się u nich w sedacji (uśpieniu farmakologicznym).

Przed gastroskopią dziecko musi pozostać na czczo przez 10-osiem godzin. Na trzy-dwie godziny przed badaniem dziecko może wypić wodę. Po badaniu zaleca się ograniczenie aktywności fizycznej dziecka (bieganie, skakanie, aktywne zabawy).

Gastroskopia jest zalecana, jeśli wynikające z niej korzyści przeważają nad możliwymi zagrożeniami dla zdrowia. Decyzję o wykonaniu badania powinien podjąć lekarz prowadzący. Przeciwwskazania do gastroskopii:

• choroby układu krążenia (tętniak aorty, zawał mięśnia sercowego);
• zaburzenia krzepnięcia krwi;
• choroby układu oddechowego (przewlekła obturacyjna choroba płuc, astma);
• zaburzenia psychiczne;
• padaczka.

Nie wykonuje się gastroskopii w okresach zaostrzenia chorób przewlekłych. Badanie należy również przełożyć, jeśli u pacjenta występują objawy chorób wirusowych (grypa i inne infekcje wirusowe układu oddechowego).

Możliwa jest ocena funkcjonowania układu pokarmowego bez wykonywania gastroskopii. Gastroenterolog może zalecić badania krwi i kału oraz badania instrumentalne. Metody diagnozowania chorób przewodu pokarmowego:

• USG jamy brzusznej;
• RTG żołądka;
• tomografia komputerowa jamy brzusznej;
• pomiar kwasowości żołądka;
• badanie radioizotopowe.

Wymienione metody pozwalają ocenić wielkość i strukturę narządów przewodu pokarmowego, wykryć obecność zmian chorobowych i nowotworów. Jednak gastroskopia jest najdokładniejszą metodą badania górnej części układu pokarmowego, ponieważ pozwala na szczegółowe oględziny błony śluzowej narządów.