Czym jest kamica żółciowa?
Kamica żółciowa to choroba, wskutek której w pęcherzyku żółciowym (woreczku żółciowym) lub drogach żółciowych tworzą się stwardniałe złogi żółci (kamienie). Kamienie żółciowe to fragmenty skoncentrowanych cząsteczek żółciowych (mikrokryształów cholesterolu, bilirubiny, soli kwasów żółciowych i lecytyny).
Kamienie żółciowe
Dlaczego w pęcherzyku żółciowym tworzą się złogi?
Powstawanie kamieni żółciowych jest skutkiem nadmiaru cholesterolu lub bilirubiny w organizmie. Substancje te gromadzą się na dnie pęcherzyka żółciowego i z czasem ulegają krystalizacji. Czynniki ryzyka rozwoju kamicy żółciowej:
- predyspozycje genetyczne;
- nadwaga lub otyłość;
- zapalenie pęcherzyka żółciowego;
- insulinooporność lub cukrzyca;
- zapalenie dróg żółciowych;
- zaburzenia czynności wątroby (na przykład wskutek marskości wątroby);
- siedzący tryb życia;
- niezbilansowana dieta;
- choroby krwi (niedokrwistość sierpowatokrwinkowa, białaczka);
- choroby zapalne jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego);
- nagła, znaczna utrata masy ciała;
- zespół jelita drażliwego.
Do rozwoju kamicy żółciowej może prowadzić niekontrolowane stosowanie leków zawierających estrogeny (na przykład doustnych środków antykoncepcyjnych). Hormon estrogen stymuluje uwalnianie cholesterolu do żółci, osłabia skurcze pęcherzyka żółciowego i powoduje zastój żółci, a także wpływa na metabolizm kwasów żółciowych, lipidów i węglowodanów.
Pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych (zapalenie, zwłóknienie i zwężenie dróg żółciowych) powoduje zastój żółci i prowadzi do kamicy żółciowej. Długotrwały post lub głodówka zmniejszają kurczliwość pęcherzyka żółciowego, co prowadzi do nadmiernego stężenia cholesterolu w żółci i zwiększa prawdopodobieństwo powstania kamieni w przewodach żółciowych.
Jakie są objawy kamicy żółciowej?
Charakterystyczny objaw kamicy żółciowej to ból brzucha, który jest zlokalizowany po prawej stronie, pod żebrami i może rozprzestrzeniać się na plecy, ramię, bark lub łopatkę. Ból wywołany kamicą żółciową może być tępy, ostry, falujący, przewlekły lub może mieć charakter napadowy. Inne objawy kamicy żółciowej:
- przyspieszone tętno;
- zażółcenie skóry i twardówek;
- ciemne zabarwienie moczu;
- nudności i wymioty;
- zwiększona produkcja gazów;
- częste zgagi i gorzki posmak w ustach;
- rozstrój żołądka, biegunka;
- gorączka;
- dreszcze;
- dezorientacja, rozbicie;
- swędzenie skóry;
- wzdęcia;
- słabe tolerowanie tłustych pokarmów.
Pilnej pomocy medycznej należy szukać gdy pojawi się wzmożona potliwość, dreszcze i jasne zabarwienie kału. Objawy kamicy żółciowej u kobiet i mężczyzn mogą przypominać chorobę wrzodową, zapalenie wyrostka robaczkowego, zespół jelita drażliwego, przepuklinę rozworu przełykowego, zapalenie trzustki i zapalenie wątroby. Dlatego w przypadku wystąpienia powyższych objawów należy skonsultować się z gastroenterologiem.
Jak wyglądają kamienie w woreczku żółciowym?
Kamienie w pęcherzyku żółciowym mogą mieć kolor żółtawo-zielony lub jasnobrązowy, gładką lub chropowatą teksturę, mogą być okrągłe lub płaskie. Mogą być małe (jak ziarenka soli czy piasku) lub duże (jak piłeczka golfowa).
Przeciętnie kamienie powiększają się w tempie od jednego do dwóch mm rocznie. Zanim wystąpią objawy, może minąć od pięciu do 20 lat, ponieważ małe kamienie nie powodują dyskomfortu ani bólu. Na zdjęciu przedstawiamy, jak wygląda kamień w pęcherzyku żółciowym.
Kamienie w woreczku żółciowym 
Rodzaje kamieni w woreczku żółciowym
Kamienie w pęcherzyku żółciowym można podzielić ze względu na ich skład, który wpływa na kolor, teksturę i rozmiar złogów.
| Rodzaje kamieni w woreczku żółciowym | |
| Typ złogu | Charakterystyka |
| Kamienie cholesterolowe w pęcherzyku żółciowym | Występują najczęściej wskutek zaburzenia równowagi cholesterolu i kwasów żółciowych. Mogą mieć kolor jasnożółty, żółto-zielony lub brązowy. Kamienie tego typu są zazwyczaj miękkie i gładkie w dotyku. |
| Barwnikowe (bilirubinowe) kamienie w woreczku żółciowym | Mogą powstawać wskutek zaburzeń metabolizmu bilirubiny i innych barwników. Mogą mieć kolor czarny, ciemnobrązowy lub zielonkawy. Istnieją dwa rodzaje kamieni barwnikowych: czarne (zawierają cząsteczki wapnia, mają bardziej miękką strukturę) i brązowe (bardziej sypkie, kruche, o nierównej powierzchni). |
| Wapniowe kamienie żółciowe | Składają się głównie z wapnia, zwykle z dodatkiem szczawianów lub węglanów. Mogą mieć barwę żółtawą lub białą. Zazwyczaj mają gęstą strukturę. |
| Kamienie pływające | Rodzaj kamienia o mniejszej gęstości, który może "unosić się" w żółci w pęcherzyku żółciowym (stąd nazwa). Kamienie mogą przemieszczać się w pęcherzyku żółciowym, a nawet przedostawać się przez drogi żółciowe do przewodu żółciowego wspólnego. |
| Mieszane kamienie żółciowe | Zawierają cholesterol i barwniki. Ze względu na zróżnicowany skład, mogą mieć różne kolory, teksturę, kształty i rozmiary. |
W rzadkich przypadkach mogą pojawić się kamienie białkowe (zbudowane z substancji białkowych) i fosforanowe (zbudowane z wapnia i kwasu fosforowego). Niektóre kamienie mogą również zawierać substancje organiczne (na przykład mikroorganizmy).
Kamica żółciowa u dzieci
Dzieci rzadko zapadają na kamicę żółciową, ponieważ powstanie kamieni trwa zwykle przez co najmniej kilka lat. Możliwe przyczyny kamicy żółciowej u dziecka:
- mózgowe porażenie dziecięce;
- przebyte żywienie dożylne;
- choroby krwi (dziedziczna sferocytoza lub beta-talasemia);
- dieta o wysokiej zawartości tłuszczu.
U noworodków kamica żółciowa może objawiać się niepokojem, drażliwością, płaczem, problemami z karmieniem i słabym przyrostem masy ciała. Częstotliwość i konsystencja stolców również mogą ulec zmianie.
Kamienie w pęcherzyku żółciowym u kobiet w ciąży
Kamica żółciowa dotyka 5-8% kobiet w ciąży, ponieważ estrogen zwiększa stężenie cholesterolu w woreczku żółciowym. Kamica żółciowa w ciąży może przebiegać bezobjawowo lub objawiać się nagłymi atakami, które powodują ostry i intensywny ból brzucha.
Metody diagnozowania kamieni żółciowych
Przed rozpoczęciem leczenia gastroenterolog przeprowadza wywiad z pacjentem i analizuje jego dolegliwości. Diagnostyka kamicy żółciowej obejmuje:
- badanie dotykowe jamy brzusznej. Pomaga wykryć lokalizację bólu i napięcia mięśni w jamie brzusznej oraz oznaki powiększenia pęcherzyka żółciowego;
- USG jamy brzusznej. Badanie to pozwala ocenić stan ścian pęcherzyka żółciowego, wykryć objawy stanu zapalnego, wykryć obecność kamieni żółciowych, określić ich ilość, wielkość i lokalizację;
- rentgen (RTG). Z pomocą środka kontrastowego można wykryć obecność kamieni w drogach żółciowych i niedrożność dróg żółciowych;
- sondowanie dwunastnicy. Aby wykonać to badanie, lekarz wprowadza cienką, elastyczną rurkę przez usta lub nos pacjenta i dociera do dwunastnicy. Umożliwia to wizualizację kamieni w pęcherzyku żółciowym i pobranie próbek żółci w celu określenia ich składu chemicznego i oceny funkcjonowania dróg żółciowych.
Aby wykryć kamienie mniejsze niż trzy mm, można zastosować inne metody diagnostyczne: tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny. W celu wykrycia powikłań kamicy żółciowej (na przykład zapalenia trzustki) gastroenterolog skieruje pacjenta na badania krwi, które wykażą zmiany w poziomie bilirubiny, aminotransferaz i cholesterolu.
Badaniem, które pomoże ocenić stopień ściśnięcia pęcherzyka żółciowego, jest cholescyntygrafia (scyntygrafia dróg żółciowych). W czasie tego badania gastroenterolog wprowadza do narządu nieszkodliwy materiał radioaktywny, a następnie obserwuje jego ruch w drogach żółciowych. Dzięki temu lekarz może zdiagnozować zapalenie pęcherzyka żółciowego wywołane przez kamienie żółciowe.
Metody diagnozowania kamieni żółciowych 
Jak wyleczyć kamicę żółciową?
Leczenie kamieni w pęcherzyku żółciowym bez operacji jest możliwe, jeśli kamienie są małe i nie występuje ostra niedrożność (zwężenie) dróg żółciowych. Farmakoterapia może obejmować przyjmowanie preparatów zawierających kwas chenodeoksycholowy i ursodeoksycholowy (w celu rozpuszczenia kamieni), a także środków stymulujących czynność pęcherzyka żółciowego, leków przeciwbólowych i przeciwbakteryjnych.
| Metody usuwania kamieni żółciowych | ||
| Rodzaj operacji | Wskazania | Przebieg operacji |
| Litotrypsja falą uderzeniową | Małe kamienie w drogach żółciowych lub pęcherzyku żółciowym, które można usunąć bez ryzyka niedrożności |
|
| Laserowe usuwanie kamieni żółciowych | Kamienie różnych rozmiarów i różnego rodzaju w drogach żółciowych lub pęcherzyku żółciowym, rozwój powikłań kamicy żółciowej |
|
| Litotrypsja przezskórna | Duże kamienie, których nie można leczyć farmakologicznie |
|
W przypadku dużych i licznych kamieni, silnego bólu i rozwoju powikłań, które wpływają na funkcjonowanie narządu, wskazana może być cholecystektomia (operacja usunięcia pęcherzyka żółciowego). Usunięcie można wykonać w sposób otwarty (przez jedno duże nacięcie w jamie brzusznej) lub laparoskopowo (przez trzy lub cztery nacięcia w jamie brzusznej).
Pierwsza pomoc w przypadku ataku kamicy żółciowej
Atak kamicy żółciowej zaczyna się nagle. Ból staje się bardziej intensywny w ciągu 15-60 minut, trwa do 12 godzin, a następnie stopniowo ustępuje w ciągu 30-90 minut. Zalecenia dotyczące łagodzenia ataku kamieni żółciowych:
- Przyjmij wygodną pozycję (na przykład siedzącą lub leżącą).
- Przyjmij lek przepisany przez lekarza w celu zmniejszenia bólu.
- Zastosuj ciepły (nie za gorący) okład na brzuch, aby złagodzić napięcie mięśni.
- Wypij ciepły napój (na przykład herbatę lub wodę z niewielką ilością cytryny).
Podczas ataku kamieni żółciowych nie należy spożywać tłustych i pikantnych potraw ze względu na ryzyko nasilenia objawów. Jeśli ból się nasila, należy natychmiast zgłosić się do lekarza.
Do jakich powikłań mogą prowadzić kamienie w pęcherzyku żółciowym?
Gdy kamień dostaje się do dróg żółciowych, zostają one zablokowane, co powoduje cofanie się żółci do pobliskich narządów. Skutkiem tego jest ból i stan zapalny. Możliwe powikłania kamicy żółciowej:
- choroby wątroby (na przykład marskość wątroby). Blokada w dowolnym miejscu układu żółciowego może prowadzić do uwolnienia żółci do wątroby, powodując stan zapalny, zwiększone ryzyko infekcji i bliznowacenie tkanek;
- zapalenie trzustki wywołane kamieniami żółciowymi. Kamień blokujący przewód trzustkowy powoduje stan zapalny i zaburzenia czynności tego narządu;
- żółtaczka. Rozwija się, gdy do krwiobiegu przedostanie się zastała żółć, która transportuje toksyny filtrowane przez wątrobę;
- malabsorpcja (zaburzenia wchłaniania składników odżywczych). Występuje, gdy żółć nie może dotrzeć do jelita cienkiego, gdzie odbywa się rozkład tłuszczów i wchłanianie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach.
Kamienie w pęcherzyku żółciowym mogą prowadzić do rozwoju chorób dróg żółciowych (na przykład zapalenia dróg żółciowych). W rzadkich przypadkach, jeśli kamienie nie są leczone, może rozwinąć się rak pęcherzyka żółciowego.
Czy można powstrzymać rozwój kamicy żółciowej?
Regularna i zbilansowana dieta pomoże zmniejszyć ryzyko rozwoju kamieni pęcherzyka żółciowego. Sposoby zapobiegania kamieniom pęcherzyka żółciowego:
- unikanie gwałtownej utraty wagi podczas odchudzania. Zwykle za prawidłową uznaje się utratę od półtora do jednego kilograma tygodniowo;
- dieta bogata w błonnik. W diecie powinny znaleźć się owoce, warzywa i produkty pełnoziarniste.
Regularna aktywność fizyczna pomaga utrzymać prawidłową wagę, poprawia metabolizm i zmniejsza ryzyko rozwoju kamicy żółciowej. Jeśli u pacjenta występują choroby endokrynologiczne (cukrzyca) lub wysoki poziom cholesterolu, ważne jest, aby stosował się do zaleceń lekarza.
Dieta przy kamieniach pęcherzyka żółciowego
Dieta dla osób cierpiących na kamienie pęcherzyka żółciowego powinna być zbilansowana i zdrowa.
| Produkty dozwolone przy kamicy żółciowej | |
| Grupa pokarmów | Przykłady |
| Warzywa | Brokuły, szpinak, kapusta, kalafior, marchew, dynia, bakłażan, cukinia, czosnek |
| Owoce | Jabłka, gruszki, brzoskwinie, pomarańcze, mandarynki, mango, ananasy, kiwi |
| Owoce jagodowe | Jagody, maliny, truskawki, żurawina, jeżyny, borówki, agrest, czerwone porzeczki, czarne porzeczki, winogrona, arbuz |
| Zielenina | Pietruszka, koperek, bazylia, mięta, szpinak, seler, kolendra, rukola, sałata, zielona cebulka |
| Produkty pełnoziarniste | Płatki owsiane, kasza gryczana, brązowy ryż, chleb pełnoziarnisty, komosa ryżowa, jęczmień, pszenica, amarantus, proso |
| Zdrowe tłuszcze | Oliwa z oliwek, olej kokosowy, orzechy (włoskie, migdały, orzechy nerkowca), nasiona chia i lnu, awokado, tran |
| Produkty białkowe | Mięso z kurczaka bez skórki, indyk, ryby (dorsz, łosoś), owoce morza, jaja, tofu |
| Produkty mleczne | Sery odtłuszczone, mleko, kefir, twaróg, jogurt |
| Napoje | Woda, buliony o niskiej zawartości tłuszczu, herbatki i napary ziołowe, świeże soki, zielona herbata |
Przy kamicy żółciowej należy wykluczyć z diety potrawy pikantne i smażone na oleju, gdyż ich spożywanie zwiększa ryzyko podrażnienia pęcherzyka żółciowego. Zaleca się również rezygnację z kawy i alkoholu.
Tygodniowe menu dla chorych na kamicę żółciową
Przy kamicy żółciowej zaleca się spożywanie małych, ale częstych posiłków, aby zmniejszyć obciążenie pęcherzyka żółciowego i usprawnić trawienie.
| Menu dla osób z kamicą żółciową | |||||
| Dzień tygodnia | Śniadanie | Drugie śniadanie | Obiad | Podwieczorek | Kolacja |
| Poniedziałek | Owsianka z owocami jagodowymi i orzechami | Sałatka owocowa | Kasza gryczana z gotowanym kurczakiem i sałatką warzywną | Migdały i owoce jagodowe | Morszczuk gotowany na parze z ryżem i warzywami |
| Wtorek | Kasza gryczana z warzywami i sezamem | Owoce (w tym jagodowe) | Makaron twardej odmiany z dodatkiem warzyw | Smoothie z jabłka, gruszki i szpinaku | Kotlety z indyka z gotowanymi ziemniakami |
| Środa | Tosty z awokado i zieleniną | Mini marchewki | Zupa z kurczakiem, warzywami i kaszą perłową | Orzechy włoskie i owoce | Królik w pomidorach z warzywami |
| Czwartek | Sałatka warzywna z sezamem i zieleniną | Pomarańcza | Kotlety z kurczaka z sosem ragout | Migdały z dodatkiem niewielkiej ilości miodu | Pieczony mintaj z warzywami |
| Piątek | Kasza kukurydziana ze świeżymi pomidorami | Suszone śliwki lub morele | Pierś kurczaka z ziemniakami | Arbuz | Sałatka z kurczakiem, ogórkiem i pomidorami |
| Sobota | Owsianka na wodzie z owocami jagodowymi | Zielone smoothie | Ryż z warzywami i mięsem z indyka | Zupa jarzynowa z makaronem typu vermicelli (nitki) | Kotlety z morszczuka z zapiekanym bakłażanem |
| Niedziela | Kasza gryczana i tost z awokado | Sałatka owocowa z gruszką, jabłkiem i pomarańczą | Stek rybny z warzywami | Smoothie z jabłka, brzoskwini i kiwi | Morszczuk pieczony w folii z warzywami |
Przepisy dla osób z kamicą żółciową
Zaleca się, aby unikać smażenia potraw w dużych ilościach oleju. Potrawy można gotować w wodzie lub na parze albo piec w piekarniku.
