Jeśli problemy z jelitami występują przez ponad trzy miesiące, lekarz może zdiagnozować zespół jelita drażliwego.
Czym jest zespół jelita drażliwego?
Zespół jelita drażliwego (IBS) to zaburzenie czynnościowe jelit bez zmian patologicznych (zaburzenia trawienia pokarmu, wchłaniania składników odżywczych, tworzenia się kału). Schorzenie to ma charakter przewlekły i przebiega na przemian z okresami zaostrzeń i remisji.
Przyczyny zespołu jelita drażliwego
Zespół jelita drażliwego może być wywołany przez czynniki zewnętrzne wpływające na układ trawienny. Przyczyny zespołu jelita drażliwego:
- trwałe nieprawidłowości w odżywianiu (nieregularne posiłki, długotrwały post, systematyczne przejadanie się);
- infekcje jelitowe;
- dysbakterioza jelitowa (zaburzenie równowagi mikroorganizmów w jelicie);
- brak równowagi substancji biologicznie czynnych, które regulują pracę jelit (np. histamina, serotonina);
- niewłaściwe odżywianie (nadużywanie alkoholu, ciężkich potraw, fast foodów).
Zaburzenia w ośrodkowym układzie nerwowym, który reguluje funkcje przewodu pokarmowego, mogą również prowadzić do dysfunkcji jelit. Zespół jelita drażliwego może być spowodowany problemami psychologicznymi (np. stresem lub zwiększonym niepokojem), ponieważ w okresie stresu psychoemocjonalnego dochodzi do zwiększonej produkcji substancji aktywnych biologicznie, które wpływają na funkcje motoryczne i ewakuacyjne jelit.
Objawy zespołu jelita drażliwego
Pierwszymi objawami zespołu jelita drażliwego są nieregularne stolce (zaparcia lub biegunka), ból i uczucie ciężkości w jelitach. Objawy jelita drażliwego:
- kał z domieszką krwi, śluzu, niestrawionego pokarmu;
- zwiększone tworzenie się gazów w jelicie;
- uczucie niepełnego opróżnienia jelita bezpośrednio po wypróżnieniu;
- dyskomfort i ból w jamie brzusznej;
- bóle w okolicy odbytnicy.
Przy zespole jelita drażliwego mogą występować bóle głowy, szybkie zmęczenie i utrata energii. U kobiet objawy zespołu jelita drażliwego mogą nasilać się podczas menstruacji z powodu zmian hormonalnych, które powodują skurcze brzucha i wzdęcia oraz zatrzymanie płynów w organizmie.
W przypadku wystąpienia objawów zespołu jelita drażliwego należy skonsultować się z gastroenterologiem. Nieleczony i niekontrolowany zespół jelita drażliwego może prowadzić do powikłań: urazów błony śluzowej odbytnicy i rozwoju chorób proktologicznych (np. hemoroidów lub szczeliny odbytu). Nerwica lub depresja mogą również rozwijać się przy częstych zaostrzeniach IBS, ponieważ skurcze jelit i gazy powodują dyskomfort i niedogodności.
Jak boli zespół jelita drażliwego?
Przy IBS ból odczuwany jest głównie w dolnej części brzucha; może być również odczuwany w odbycie i lewym podżebrzu. Bolesne odczucia i dyskomfort w jelitach zwykle nasilają się zaraz po jedzeniu i ustępują po wypróżnieniu i oddaniu gazów.
Ból przy IBS charakteryzuje się zmiennym nasileniem; przez długi czas może występować łagodny ból, ale w okresach zaostrzeń mogą występować silne skurcze w okolicy jelit. Zaostrzenia IBS wywołuje stres, przepracowanie, przejadanie się, ciężkie potrawy lub nietolerancja pokarmowa (np. laktozy, kazeiny, glutenu).
Zespół jelita drażliwego u dzieci
Zespół jelita drażliwego u dzieci może być spowodowany niewłaściwym odżywianiem (na przykład zbyt wczesnym wprowadzeniem pokarmów uzupełniających, niewłaściwą formułą, stosowaniem nietolerowanych pokarmów, nadużywaniem fast foodów). IBS u dziecka może również wystąpić na tle chorób przewodu pokarmowego: dysbakteriozy, infekcji jelitowych, zapalenia okrężnicy i inwazji pasożytów.
Objawami jelita drażliwego u dzieci są bóle brzucha i zwiększone gazy, które mijają po wypróżnieniu. Zaburzenia stolca u dzieci charakteryzują się naprzemiennością zaparć i biegunek. Ponadto w przypadku IBS u dzieci występuje drażliwość, płaczliwość, zaburzenia snu, zwiększona potliwość. Leczenie jelita drażliwego u dziecka jest zalecane przez pediatrę lub gastroenterologa indywidualnie, biorąc pod uwagę przyczyny i objawy schorzenia, wiek dziecka i obecność chorób współistniejących.
Diagnozowanie zespołu jelita drażliwego
Diagnostykę zespołu jelita drażliwego przeprowadza gastroenterolog. Diagnoza IBS obejmuje:
- zebranie wywiadu i badanie palpacyjne jamy brzusznej;
- badania krwi;
- badanie w kierunku celiakii (nietolerancji glutenu);
- badanie ogólne kału, badanie pod kątem dysbakteriozy;
- badanie kału na obecność robaków;
- kolonoskopia (badanie endoskopowe jelita grubego);
- gastroskopia (badanie endoskopowe przełyku, żołądka i dwunastnicy);
- USG narządów jamy brzusznej i miednicy (w celu wykrycia lub wykluczenia współistniejących chorób narządów wewnętrznych).
Na podstawie wyników badań lekarz może również zalecić konsultację z innymi specjalistami, takimi jak neurolog lub proktolog. Kompleksowa diagnostyka pozwala wykluczyć choroby zapalne jelit i choroby innych narządów trawiennych oraz dobrać odpowiednie leczenie.
Jak leczyć zespół jelita drażliwego?
Leczenie zespołu jelita drażliwego przepisuje gastroenterolog na podstawie wyników badania, indywidualnych cech organizmu, obecności współistniejących chorób i objawów. Zespół jelita drażliwego można wyleczyć za pomocą złożonej terapii, która może obejmować:
- leki przeciwskurczowe (zmniejszają napięcie i aktywność ruchową mięśni gładkich);
- leki regulujące motorykę jelit;
- leki normalizujące stolec (środki przeczyszczające, osłonowe i wiążące kał);
- preparaty enzymatyczne (normalizują trawienie);
- probiotyki (by przywrócić równowagę mikroflory jelitowej);
- środki wiatropędne (w celu zmniejszenia wzdęć);
- pomoc psychologiczna i leki wspomagające układ nerwowy (uspokajające, przeciwdepresyjne).
Leki, ich dawkowanie i czas trwania kuracji powinien dobierać wyłącznie lekarz. Dużą rolę w leczeniu IBS odgrywa dieta, która polega na wykluczeniu pokarmów wywołujących objawy schorzenia.
Dieta w zespole jelita drażliwego
Dieta przy zespole jelita drażliwego polega głównie na wykluczeniu pokarmów, które powodują zwiększoną ilość gazów w jelitach, wzdęcia, zaparcia lub biegunkę. Ważne jest również unikanie napojów i pokarmów, które podrażniają błonę śluzową jelit (np. owoców o wysokiej zawartości fruktozy).
| Dieta w zespole jelita drażliwego | |
| Nie wolno jeść przy zespole jelita drażliwego | Można jeść przy zespole jelita drażliwego |
| tłuste, wędzone i smażone potrawy (tłuste mięsa, gęste buliony, marynaty, przyprawy) | potrawy gotowane, pieczone, gotowane na parze (gotowane warzywa, chude mięso i ryby) |
| alkohol, napoje zawierające kofeinę i gazowane, mleko pełnotłuste | mleko bez laktozy (migdałowe, ryżowe, kokosowe), jogurt, kefir, sery twarde |
| rośliny strączkowe, kapusta, pieczywo, wyroby cukiernicze | kasze (owsiana, perłowa, gryczana, proso, komosa ryżowa, kukurydziana) |
| jabłka, gruszki, wiśnie, morele, śliwki, brzoskwinie | banany, pomarańcze, mandarynki, melon, kiwi, ananas |
| sztuczne słodziki (gumy do żucia, lizaki) | migdały, orzeszki ziemne, orzechy włoskie i orzeszki piniowe |
Przy zespole jelita drażliwego w czasie zaparć konieczne jest picie wystarczającej ilości wody (co najmniej półtora litra dziennie) i zwiększenie spożycia błonnika (produkty pełnoziarniste, otręby, chleb żytni). Przy zespole jelita drażliwego z biegunką nie powinno się jeść surowych warzyw, fermentowanych produktów mlecznych i wyrobów mącznych, gdyż mogą one podrażniać układ pokarmowy, powodując fermentację i płynne stolce. Przy problemach jelitowych ważny jest również właściwy tryb jedzenia: spożywanie małych porcji, unikanie przejadania się i głodzenia, spożywanie kolacji co najmniej dwie godziny przed snem.
Ważne jest, aby wykluczyć nietolerowane pokarmy z diety, zgodnie z indywidualnymi cechami organizmu. Możesz wybrać odpowiednie menu, wprowadzając dziennik żywności – zapisuj spożywane pokarmy i monitoruj reakcje swojego organizmu.
Przepisy na potrawy przy zespole jelita drażliwego
Dieta w zespole jelita drażliwego powinna być zbilansowana (z wystarczającą ilością witamin i minerałów). Należy wybierać produkty naturalne (z jak najmniejszą ilością barwników, stabilizatorów, konserwantów). Oto przepisy na przykładowe dania odpowiednie przy zespole jelita drażliwego:
