Jakie są przyczyny arytmii?
Prawidłowe tętno spoczynkowe wynosi od 60 do 100 uderzeń na minutę.
Przyczyny arytmii
Możliwe przyczyny zaburzeń rytmu serca to:
- predyspozycje genetyczne;
- choroba niedokrwienna serca;
- atak serca lub blizny po zawale mięśnia sercowego;
- zmiany w budowie serca (np. kardiomiopatia);
- podwyższone ciśnienie krwi (hipertonia);
- nadczynność tarczycy (hipertyreoza) lub niedoczynność tarczycy (hipotyreoza);
- zaburzenia zastawek (zwężenie, niedomykalność, atrezja);
- brak równowagi elektrolitów w organizmie (np. potasu, magnezu lub wapnia).;
- cukrzyca typu pierwszego lub drugiego;
- Infekcje, urazy lub stany zapalne w obrębie mięśnia sercowego;
- zmiany związane z wiekiem;
- choroby autoimmunologiczne;
- zakażenie koronawirusem;
- bezdech senny;
- zażywanie narkotyków.
W grupie ryzyka znajdują się osoby ze wskaźnikiem masy ciała powyżej 30, ponieważ nadwaga powoduje zwiększenie rozmiaru mięśnia sercowego i zaburzenia przewodnictwa elektrycznego w jego obrębie. Ze względu na zmiany w strukturze i funkcjonowaniu serca, prawdopodobieństwo wystąpienia arytmii wzrasta wraz z wiekiem.
Zaburzenia rytmu serca mogą częściej występować po posiłku, ponieważ wtedy do żołądka napływa więcej krwi, która jest potrzebna do trawienia pokarmu. Ze względu na procesy trawienne przepływ krwi do mięśnia sercowego jest ograniczony. To powoduje, że kurczy się on intensywniej, aby zrekompensować ten deficyt. Rytm serca może być również zaburzony przez tymczasowe zmiany poziomu glukozy i insuliny po posiłku, spowodowane spożyciem tłustych potraw (np. fast foodów).
Regularne spożywanie alkoholu (60-70 ml dziennie i więcej) może prowadzić do rozwoju kardiomiopatii i arytmii, a także powodować ból serca. Po spożyciu alkoholu arytmia pojawia się na skutek zmian w mięśniu sercowym (pojawiają się dodatkowe skurcze i zmienia się rytm), a także zaburzeń przewodzenia impulsów w sercu.
W rzadkich przypadkach zaburzenia rytmu są spowodowane osteochondrozą (chorobą, w której zaburzona jest struktura i funkcja chrząstki stawowej, zwykle w krążkach międzykręgowych). Osteochondroza może bowiem powodować ucisk na zakończenia nerwowe, w tym te, które kontrolują pracę serca. Co więcej, ból towarzyszący temu schorzeniu może powodować reakcje stresowe, które zwiększają ryzyko wystąpienia arytmii.
Arytmia w ciąży może być spowodowana wzrostem objętości krwi, które zwiększa obciążenie serca. Zmiany hormonalne w organizmie mogą również przyczyniać się do rozwoju spowolnionego (bradykardia) lub przyspieszonego (tachykardia) bicia serca.
Neurologiczna arytmia może być wywołana zaburzeniami krążenia mózgowego (na tle udaru), neurogenną dysfunkcją serca (na skutek migreny, padaczki), przyjmowaniem leków (przeciwdepresyjnych, przeciwdrgawkowych). Arytmia na tle nerwowym występuje wskutek przewlekłego stresu, przeciążenia lub ciągłego niepokoju, ponieważ czynniki psychologiczne prowadzą do zmian w automatycznej funkcji serca.
Arytmia zatokowa u nastolatków może być związana z oddychaniem, co zazwyczaj jest normalnym zjawiskiem i nie wymaga leczenia. Serce bije szybciej przy wdechu i wolniej przy wydechu.
Rodzaje zaburzeń rytmu serca
Zaburzenia rytmu serca dzieli się według szybkości bicia serca. Rodzaje arytmii:
- tachykardia (przyspieszone bicie serca). Tętno spoczynkowe wynosi ponad 100 uderzeń na minutę;
- bradykardia (spowolnione bicie serca). Tętno spoczynkowe wynosi mniej niż 60 uderzeń na minutę.
Rodzaje tachykardii są klasyfikowane według częstości rytmu serca i typowych objawów.
| Rodzaje tachykardii | ||
| Rodzaj | Opis | Charakterystyka |
| Arytmia zatokowa | Zwiększona częstość rytmu serca spowodowana aktywnością węzła zatokowego | Częstość akcji serca ponad 100 uderzeń na minutę, prawidłowy wzorzec depolaryzacji komór składający się z załamków Q, R i S (zespoły QRS) |
| Migotanie przedsionków | Nieregularny i przyspieszony rytm bicia serca spowodowany całkowicie chaotyczną aktywnością wielu ognisk pobudzenia w przedsionkach | Brak regularnego rytmu, nieregularne zespoły QRS |
| Napadowa arytmia nadkomorowa | Zwiększona częstość akcji serca spowodowana nieprawidłowymi ścieżkami przewodzenia w przedsionkach | Częstość rytmu serca 140-240 uderzeń na minutę, wąskie zespoły QRS |
| Częstoskurcz nadkomorowy (tachykardia nadkomorowa) | Szybki rytm serca spowodowany pobudzeniem przedsionków przez węzeł przedsionkowo-komorowy i komór przez dodatkowe drogi przewodzenia | Tętno 150-250 uderzeń na minutę, wąskie lub szerokie zespoły QRS |
| Migotanie komór | Nieregularne i szybkie tętno spowodowane chaotyczną aktywnością wielu ognisk pobudzenia w komorach serca | Brak regularnego rytmu, szerokie zespoły QRS |
| Częstoskurcz komorowy (tachykardia komorowa) | Tachykardia rozpoczyna się w komorach serca. Może być epizodyczna lub długotrwała | Rytmiczne skurcze komorowe, tętno zwykle powyżej 120 uderzeń na minutę. |
Rodzaje bradykardii różnią się w zależności od częstości akcji serca i przyczyny jej wystąpienia.
| Rodzaje bradykardii | ||
| Rodzaj | Opis | Charakterystyka |
| Bradykardia zatokowa | Powolny rytm serca spowodowany spowolnioną aktywnością elektryczną węzła zatokowego | Częstość akcji serca poniżej 60 uderzeń na minutę, prawidłowa lokalizacja węzła |
| Bradykardia dolnej części serca | Spowolnienie lub zablokowanie impulsu elektrycznego w dolnej części serca | Niestabilny niski rytm serca |
| Blok przedsionkowo-komorowy | Spowolnienie lub zablokowanie impulsu elektrycznego pomiędzy przedsionkami i komorami serca | Blokady charakteryzują się różnym stopniem spowolnienia lub zablokowania impulsu elektrycznego |
| Zespół chorego węzła zatokowego | Niewydolność węzła zatokowego do wytworzenia prawidłowego rytmu serca | Niska częstość rytmu serca, niestabilny rytm serca |
Istnieje również arytmia pozaskurczowa. W jej przypadku nieprawidłowe bicie serca jest spowodowane przez dodatkowe impulsy elektryczne, które pochodzą z różnych obszarów serca innych niż węzeł zatokowy. Te dodatkowe impulsy mogą powodować częste skurcze serca, które mogą być odczuwane jako zaburzenia rytmu serca.
Może wystąpić arytmia oddechowa, zaburzenie rytmu serca związane ze zmianami częstości oddechów. Normalnie serce bije szybciej podczas wdechu i wolniej podczas wydechu. W przypadku arytmii oddechowej proces ten jest zaburzony, a częstość akcji serca nie odpowiada fazie oddychania.
Objawy arytmii
Objawy mogą się różnić w zależności od rodzaju, nasilenia i przyczyny zaburzeń rytmu serca. Możliwe objawy arytmii:
- nieregularne, przyspieszone lub spowolnione bicie serca;
- trudności z oddychaniem lub przyspieszony oddech, uczucie braku tchu;
- częste zawroty głowy i omdlenia;
- uczucie silnego bicia serca w klatce piersiowej, szyi lub innych częściach ciała;
- szybkie zmęczenie, osłabienie, spadek wydajności;
- wrażenie ucisku, dyskomfortu lub pieczenie w klatce piersiowej;
- senność, brak energii;
- niewyraźne widzenie;
- zwiększona potliwość.
Ból serca nie jest typowym objawem arytmii, ale może wystąpić, jeśli zaburzenia rytmu są skutkiem innej choroby serca. Na przykład podczas zawału serca występuje ucisk lub ból w klatce piersiowej, który może rozprzestrzeniać się na kończyny górne, szyję, plecy, szczękę, a czasem – także na górną część brzucha.
Jak udzielić pierwszej pomocy w wypadku arytmii?
Gdy wystąpi atak arytmii, konieczne jest, by chory przyjął wygodną pozycję – siedzącą lub leżącą, z podparciem głowy i szyi.
| Możliwości pierwszej pomocy na wypadek arytmii | |
| Głębokie oddychanie | 1. Przyjmij pozycję siedzącą i zamknij oczy. 2. Połóż jedną rękę na brzuchu. 3. Powoli wdychaj powietrze przez nos, czując, jak brzuch się rozciąga. 4. Zrób wydech przez usta i powtórz. |
| Odruch nurkowania | 1. Wstrzymaj oddech i zanurz twarz w zimnej wodzie (2°C). 2. Przytrzymaj głowę pod wodą przez 15-35 sekund. |
| Pozycja dziecka | 1. Zacznij od pozycji na czworakach; dłonie powinny znajdować się bezpośrednio pod barkami, a kolana – pod biodrami. 2. Opuść pośladki do pięt i dociśnij czoło do podłogi. 3. Wyciągnij ręce do przodu i połóż je na podłodze, dłońmi w dół. 4. Rozluźnij wszystkie mięśnie i weź głęboki wdech, czując, jak rozciągają się plecy. 5. Podczas wydechu rozluźnij się jeszcze bardziej, obniżając klatkę piersiową do podłogi i rozluźniając szyję i ramiona. 6. Weź kilka głębokich oddechów, będąc w pozycji dziecka, a następnie powoli podnieś się do pozycji wyjściowej na czworakach. |
W przypadku arytmii można wykonywać w domu manewry wagalne – specjalne techniki zwiększające napięcie nerwu błędnego, który tłumi arytmię. Mogą one pomóc zmniejszyć częstość akcji serca i unormować rytm serca przy niektórych rodzajach arytmii. Manewry wagalne:
- próba Valsalvy. Weź głęboki oddech, a następnie mocno napnij mięśnie brzucha. Utrzymaj pozycję przez kilka sekund, a następnie powoli rozluźnij mięśnie;
- zamknij usta i nos i zacznij oddychać przez nie tak, jakbyś próbował wytworzyć ciśnienie w klatce piersiowej. Utrzymaj pozycję przez trzy do pięciu sekund;
- manewr zwiększający napięcie mięśni okoruchowych. Najpierw zamknij oczy i spróbuj przesunąć wzrok w górę i w lewo, a następnie w dół i w prawo. Powtarzaj manewr, aż częstość skurczów spadnie;
- połóż się na plecach i lekko unieś nogi, tak aby były wyprostowane i znajdowały się na wysokości serca. Następnie napnij mięśnie brzucha tak, jakbyś próbował podnieść głowę i ramiona, ale nie podnoś ich;
- zamknij oczy i delikatnie masuj zamknięte powieki przez kilka sekund, a następnie szybko naciśnij gałki oczne i przytrzymaj przez maksymalnie minutę.
Przy arytmii może być również pomocny trzyminutowy masaż karku po obu stronach (z niewielkim naciskiem). Metoda pierwszej pomocy może się różnić w zależności od rodzaju zaburzeń rytmu serca, dlatego zaleca się, by uzgodnić najlepszą metodę samopomocy z lekarzem.
Jak diagnozuje się arytmię?
W przypadku podejrzenia tachykardii lub arytmii kardiolog zbiera wywiad, analizuje dolegliwości pacjenta i przeprowadza badanie. Diagnostyka arytmii serca obejmuje:
- elektrokardiografia. EKG pokazuje zmiany w częstotliwości skurczów serca, obecność lub brak skurczów dodatkowych oraz zmiany w odstępach między skurczami;
- echokardiografia obciążeniowa. Badanie wykonuje się podczas wysiłku (np. na rowerze treningowym lub bieżni) i ocenia reakcję serca na wysiłek (niektóre typy arytmii pojawiają się lub nasilają podczas wysiłku);
- monitorowanie pracy serca metodą Holtera. Pacjent nosi przenośne urządzenie (Holter) nieprzerwanie przez 24-48 godzin, co jest niezbędne do rejestrowania aktywności serca w trakcie codziennych czynności. Pozwala to na wykrycie zaburzeń rytmu serca, które występują tylko kilka razy dziennie lub mają charakter sporadyczny;
- rejestrator zdarzeń EKG. Metoda badania obejmuje noszenie przenośnego urządzenia przez okres do 30 dni, które należy włączyć natychmiast po wystąpieniu objawów arytmii;
- echokardiografia (USG serca). W trakcie badania USG lekarz przesuwa głowicę ultrasonograficzną po klatce piersiowej pacjenta, wykorzystując fale dźwiękowe do uzyskania danych na temat wielkości, struktury i ruchów serca.
Jeśli u pacjenta występują epizody utraty przytomności, lekarz może zalecić wykonanie testu na stole pochyleniowym. Podczas testu pacjent leży na stole, który jest stopniowo przechylany do pozycji stojącej. Lekarz monitoruje reakcję serca i układu nerwowego na zmianę kąta poprzez ciągły pomiar tętna i ciśnienia krwi.
Jeśli objawy występują bardzo rzadko, pod skórę w okolicy klatki piersiowej może zostać wszczepiony rejestrator zdarzeń EKG, który w sposób ciągły rejestruje aktywność elektryczną serca i wykrywa nieregularny rytm serca. Aby zidentyfikować przyczynę arytmii, lekarz może również skierować na badania laboratoryjne krwi i moczu, na przykład w celu pomiaru poziomu glukozy i cholesterolu.
Jak leczyć arytmię?
Po ustaleniu przyczyny, rodzaju i nasilenia zaburzeń rytmu serca kardiolog dobiera odpowiednią terapię. Możliwości farmakologicznego leczenia arytmii:
- leki antyarytmiczne. Przepisywane w celu kontrolowania częstości akcji serca i przywrócenia prawidłowego rytmu serca;
- leki beta-adrenolityczne. Zmniejszają wpływ adrenaliny na serce, co wpływa na częstość akcji serca;
- antagoniści wapnia. Zmniejszają przenikanie wapnia do komórek, poprawiają przewodzenie impulsów w sercu;
- antykoagulanty. Mają na celu zmniejszenie ryzyka powstawania zakrzepów krwi;
- środki wpływające na automatyzm i przewodzenie serca.
Zarządzanie stresem, zdrowy tryb życia, właściwy odpoczynek, regularne ćwiczenia oddechowe i joga pomogą pozbyć się arytmii, która ma podłoże nerwowe. Powolne oddychanie może pomóc złagodzić atak arytmii: weź głęboki wdech, ściśnij nos palcami, napnij mięśnie brzucha i zrób wydech.
Aby przywrócić prawidłowy rytm serca w przypadku migotania przedsionków, stosuje się czasem zabieg kardiowersji elektrycznej. Za pomocą elektrod lub plastrów umieszczonych na klatce piersiowej do serca dostarczane jest precyzyjnie kontrolowane wyładowanie w celu "zresetowania" migotania lub trzepotania przedsionków. Zabieg przeprowadza się w znieczuleniu.
Jeśli arytmia jest nasilona lub niemożliwa do kontrolowania, lekarz może zalecić operację.
| Chirurgiczne leczenie arytmii | ||
| Zabieg | Przebieg zabiegu | Czas trwania zabiegu |
| Ablacja serca | Lekarz wprowadza cewniki przez naczynia krwionośne do serca. Elektrody na końcach cewnika wykorzystują ciepło lub zimno do tworzenia małych blizn w sercu w celu zablokowania nieprawidłowych sygnałów elektrycznych i przywrócenia normalnego bicia serca. | Dwie-trzy godziny |
| Rozrusznik serca | Niewielkie urządzenie wszczepia się pod skórę klatki piersiowej i łączy z sercem za pomocą elektrod. Rozrusznik może monitorować rytm serca i automatycznie korygować arytmie w przypadku ich wystąpienia. | Jedna-dwie godziny |
| Wszczepialny kardiowerter-defibrylator (ICD) | ICD to zasilane bateryjnie urządzenie, które wszczepia się pod skórę w okolicy obojczyka. Jeden lub więcej przewodów z elektrodami z ICD biegnie przez żyły do serca. Urządzenie stale monitoruje rytm serca i w razie potrzeby wysyła impulsy o niskiej lub wysokiej energii, aby przywrócić prawidłowy rytm serca. | Dwie-trzy godziny |
| Operacja “labirynt” | Lekarz wykonuje kilka nacięć w tkance serca w górnej połowie serca (przedsionkach), aby utworzyć wzór (labirynt) tkanki bliznowatej. Ponieważ tkanka bliznowata nie przewodzi prądu, zapobiega ona powstawaniu impulsów elektrycznych, które wywołują niektóre rodzaje arytmii. | Cztery-sześć godzin |
Jeśli arytmia jest spowodowana chorobą wieńcową, lekarz może zalecić zabieg pomostowania aortalno-wieńcowego. Podczas operacji kardiochirurg pobiera niewielki fragment naczynia krwionośnego (zwykle z żyły w kończynie dolnej) i przeszczepia go do obszaru serca, w którym potrzebny jest dodatkowy przepływ krwi. Przeszczepiany z innego obszaru fragment naczynia krwionośnego nazywa się często "by-passem''.
Czym grozi arytmia?
Zaburzenia rytmu serca wiążą się ze zwiększonym ryzykiem powstawania zakrzepów krwi. Jeśli zakrzep oderwie się i przemieści z serca do mózgu, może dojść do udaru. Inne powikłania arytmii:
- niewydolność serca;
- osłabienie mięśnia sercowego (kardiomiopatia);
- krótkotrwała utrata przytomności spowodowana brakiem dopływu krwi do mózgu;
- choroby naczyniowe (miażdżyca, nadciśnienie);
- nagłe zatrzymanie akcji serca.
Jeśli już po wystąpieniu pierwszych objawów pacjent zgłosi się do kardiologa, pomoże to zmniejszyć ryzyko powikłań. Przestrzeganie wszystkich zaleceń lekarza i prowadzenie zdrowego stylu życia pomoże zmniejszyć objawy arytmii i zminimalizować prawdopodobieństwo wystąpienia powikłań.
Czy można zapobiec arytmii?
Regularne monitorowanie ciśnienia krwi i utrzymywanie go na optymalnym poziomie pomoże zmniejszyć ryzyko zaburzeń rytmu serca. Zapobieganie arytmii:
- rzucenie palenia i ograniczenie spożywania alkoholu
- utrzymanie prawidłowej masy ciała;
- kontrolowanie poziomu cholesterolu;
- aktywność fizyczna;
- zarządzanie stresem.
Ważne jest również kontrolowanie choroby podstawowej (np. nadciśnienia tętniczego, cukrzycy), która może prowadzić do arytmii. Zaleca się ograniczenie spożycia tłustych i słonych potraw, kawy i słodyczy. Do diety należy włączyć pokarmy bogate w potas i magnez (owoce, warzywa, zioła, orzechy, nasiona, owoce morza i produkty pełnoziarniste).
