Czym jest adenomioza?
Adenomioza to choroba, w której tkanka wyściełająca jamę macicy (endometrium) zaczyna rozrastać się w głąb jej warstwy mięśniowej (miometrium). W rezultacie struktury komórkowe endometrium pojawiają się wewnątrz mięśnia, gdzie nadal reagują na zmiany hormonalne cyklu menstruacyjnego. Wrastająca tkanka prowadzi do pogrubienia ścian macicy, reakcji zapalnej, obrzęku, a z czasem — do pojawienia się guzków, zwłóknienia i zwiększonej wrażliwości. W przypadku podejrzenia adenomiozy pacjentka powinna zgłosić się na konsultację do ginekologa.
Jakie są objawy adenomiozy?
Zadaj pytanie ginekologii «Doctorpro»
Według statystyk adenomioza przebiega bezobjawowo u jednej na trzy kobiety. Objawy choroby pojawiają się zazwyczaj wraz z postępem procesu, kiedy tkanka endometrium wrasta głębiej w miometrium i zaburza jego strukturę.
Ból przy adenomiozie zwykle występuje w dolnej części brzucha i w okolicy miednicy, często nasila się przed miesiączką i w jej trakcie. Może być ciągnący lub skurczowy, czasami rozprzestrzenia się na okolice lędźwiowe i krzyżowe. U niektórych pacjentek obserwuje się również bolesność podczas stosunku płciowego i przewlekły ból miednicy poza okresem menstruacji. Inne objawy adenomiozy:
- obfite i długotrwałe miesiączki (krwotok miesiączkowy);
- uczucie ucisku lub ciężkości w dolnej części brzucha;
- wzdęcia i zwiększenie obwodu talii;
- osłabienie, szybkie zmęczenie (wskutek anemii);
- trudności z poczęciem (bezpłodność).
W przypadku adenomiozy w okresie przedmenopauzalnym mogą wystąpić nieprawidłowe upławy z dróg rodnych, w tym długotrwałe i obfite krwawienia miesiączkowe z obecnością skrzepów. W przypadku adenomiozy często występują brązowe bądź krwawe upławy przed lub po menstruacji. Podobne zmiany w przypadku adenomiozy w okresie menopauzy są związane z zaburzeniami struktury mięśniówki macicy, wzmożonym rozrostem tkanki endometrialnej i zaburzeniami normalnej funkcji skurczowej macicy.
Niewielka gorączka w przypadku adenomiozy może być związana z przewlekłym procesem zapalnym w warstwie mięśniowej macicy, spowodowanym stałą obecnością tkanki endometrium w jej obrębie. W przypadku aktywacji odpowiedzi immunologicznej i miejscowego stanu zapalnego organizm może reagować niewielkim, ale długotrwałym wzrostem temperatury. Podobny objaw częściej obserwuje się w przypadku wyraźnych postaci choroby lub w połączeniu adenomiozy z innymi zapalnymi schorzeniami ginekologicznymi.
Adenomioza nie ma bezpośredniego wpływu na jelita, jednak w przypadku wyraźnego rozrostu tkanki i zwiększenia rozmiarów macicy możliwy jest mechaniczny ucisk pętli jelitowych. Może to powodować wzdęcia, dyskomfort, zaparcia lub nieregularne wypróżnienia. Ponadto u części kobiet z adenomiozą w okresie pomenopauzalnym może równolegle występować endometrioza, w której ogniska endometrialne znajdują się na ścianie jelit, nasilając objawy ze strony układu pokarmowego.
Adenomioza nie atakuje gruczołów sutkowych, ale z powodu ogólnego braku równowagi hormonalnej, zwłaszcza podwyższonego poziomu estrogenów, u niektórych kobiet mogą wystąpić zmiany w piersiach — obrzmienie, bolesność, opuchlizna lub objawy mastopatii. Wymienione symptomy pojawiają się jako przejaw zwiększonej wrażliwości tkanek piersi na wahania poziomu hormonów, charakterystyczne dla chorób hormonozależnych, w tym adenomiozy.
Dlaczego dochodzi do adenomiozy?
Naukowcy i lekarze nie wiedzą do końca, dlaczego dochodzi do wystąpienia adenomiozy, ponieważ dokładny mechanizm przenikania tkanki endometrium do warstwy mięśniowej macicy nie został do końca zbadany. Prawdopodobnie jest związany z kilkoma czynnikami jednocześnie. Możliwe przyczyny adenomiozy:
- inwazyjny wzrost tkanki. Komórki endometrium z wewnętrznej warstwy macicy przenikają do mięśniówki macicy, zwłaszcza po zabiegach chirurgicznych (np. cesarskim cięciu), przyczyniając się do naruszenia granicy między warstwami;
- wrodzone anomalie. Przypuszcza się, że tkanka endometrium może dostać się do warstwy mięśniowej macicy jeszcze w trakcie formowania się macicy u płodu;
- zapalenie macicy po porodzie. Procesy zapalne w okresie poporodowym mogą naruszać barierę między endometrium a mięśniówką macicy, ułatwiając przenikanie komórek;
- przemieszczanie się komórek macierzystych. Według jednej z nowych teorii komórki macierzyste szpiku kostnego mogą migrować do mięśniówki macicy i przyczyniać się do rozwoju adenomiozy.
Czynniki ryzyka rozwoju adenomiozy to: wiek powyżej 40-50 lat, wczesne rozpoczęcie miesiączkowania, obfite lub bolesne miesiączki, wielokrotne ciąże, aborcje. Dodatkowo prawdopodobieństwo wystąpienia choroby może wzrosnąć w przypadku przewlekłych procesów zapalnych narządów miednicy mniejszej i zaburzeń równowagi hormonalnej. Wymienione czynniki mogą przyczyniać się do zaburzenia funkcji barierowej między endometrium a mięśniówką macicy, tworząc warunki do rozwoju adenomiozy zewnętrznej.
Jak rozwija się adenomioza w poszczególnych stadiach?
W zależności od głębokości wniknięcia tkanki endometrium do mięśniówki macicy wyróżnia się cztery stopnie rozwoju adenomiozy.
| Stopnie zaawansowania adenomiozy | |
| Stopnie | Charakterystyka |
| I stopień | Tkanka endometrium przerasta w powierzchowne warstwy mięśniowej macicy (dotyczy tylko warstwy podśluzówkowej). Ściana macicy prawie nie jest pogrubiona, struktura mięśniówki macicy pozostaje niezmieniona. Objawy są zazwyczaj nieobecne lub słabo wyrażone. |
| II stopień | Ogniska endometrium wnikają głębiej — do środka warstwy mięśniowej. Rozpoczyna się pogrubienie ściany macicy, pojawiają się pojedyncze niewielkie obszary zwłóknień. Kobieta może odczuwać umiarkowany ból podczas menstruacji i wydłużony czas trwania krwawienia miesiączkowego. |
| III stopień | Komórki endometrium wnikają prawie na całą grubość mięśniówki macicy. Ściana macicy jest znacznie pogrubiona, powstają liczne ogniska, zaczynają się wyraźne zmiany zwłóknieniowe. Bóle stają się bardziej intensywne, miesiączki obfite, możliwe są krwawienia międzymiesiączkowe. |
| IV stopień | Endometrium przerasta całą grubość mięśniówki macicy, może dotykać błony surowiczej i wychodzić poza granice macicy. Struktura mięśniówki macicy jest poważnie zaburzona, występuje wyraźne zwłóknienie, możliwe jest tworzenie się guzków. Pojawiają się wyraźny, przewlekły ból miednicy, poważne zaburzenia cyklu miesiączkowego, często bezpłodność. |
Czym grozi adenomioza?
Adenomioza jest groźna, ponieważ wraz z postępem choroby może powodować przewlekłe bóle, obfite i długotrwałe miesiączki, prowadzące do anemii, a także zaburzać funkcje rozrodcze, utrudniając zajście w ciążę i zwiększając ryzyko poronień. W ciężkich przypadkach przewlekłe zapalenie i zmiany strukturalne macicy prowadzą do obniżenia jej funkcjonalności i znacznego pogorszenia jakości życia.
Jak często adenomioza przechodzi w raka?
Adenomioza bardzo rzadko przechodzi w raka — przypadki złośliwości są pojedyncze i stanowią mniej niż 1% według danych z badań. Chociaż adenomioza sama w sobie nie jest uważana za stan przedrakowy, często towarzyszy jej hiperplazja endometrium lub zaburzenia hormonalne, które w przypadku braku leczenia mogą zwiększać ryzyko procesów onkologicznych.
Jak diagnozuje się adenomiozę?
Diagnostyka adenomiozy zwykle rozpoczyna się od szczegółowej analizy dolegliwości i zebrania wywiadu. Lekarz ustala charakter i czas trwania zaburzeń miesiączkowania, obecność bólu podczas miesiączki, stosunku płciowego lub w życiu codziennym, częstotliwość i objętość krwawień miesiączkowych, historię reprodukcyjną pacjentki — czy występowały ciąże, poronienia, aborcje lub operacje macicy. Metody diagnostyki adenomiozy mogą obejmować:
- badanie ginekologiczne. Podczas badania lekarz ocenia rozmiar, kształt i strukturę macicy. W przypadku adenomiozy macica może być powiększona, zaokrąglona, twarda lub umiarkowanie zmiękczona. Czasami występuje bolesność przy przemieszczeniu macicy lub uciskaniu okolicy szyjki macicy;
- badanie palpacyjne brzucha. Przy głębokim badaniu palpacyjnym u kobiet z wyraźną adenomiozą można stwierdzić powiększenie macicy, bolesność w dolnej części brzucha lub lekki dyskomfort przy uciskaniu w okolicy macicy;
- badanie ultrasonograficzne narządów miednicy mniejszej. W badaniu USG wykrywa się pogrubienie ściany macicy, niejednorodną strukturę mięśniówki macicy, obecność drobnych torbieli, zamazane granice między endometrium a wartwą mięśniową, a także powiększenie macicy.
W przypadku podejrzenia adenomiozy lekarz może zlecić badania hormonalne w celu oceny ogólnego stanu hormonalnego i wykrycia współistniejących zaburzeń. Zazwyczaj określa się poziom estradiolu, progesteronu, prolaktyny, hormonu luteinizującego i folikulotropowego, a także hormonów tarczycy. Badania pomagają wykryć zaburzenia równowagi, które mogą sprzyjać rozwojowi choroby, dobrać optymalną terapię i wykluczyć inne choroby hormonozależne.
Jakimi metodami leczy się adenomiozę?
Główną metodą leczenia adenomiozy są leki hormonalne, które pomagają spowolnić wzrost tkanki endometrialnej, zmniejszyć krwawienia i złagodzić ból. Dodatkowo stosuje się leki przeciwbólowe, przeciwzapalne, spazmolityczne i preparaty żelaza w przypadku anemii. W ciężkich przypadkach lub gdy leczenie farmakologiczne jest nieskuteczne, można zastosować metody chirurgiczne.
Jak przebiega terapia hormonalna adenomiozy?
Terapia hormonalna stanowi podstawę leczenia adenomiozy, ponieważ choroba ta jest bezpośrednio związana z działaniem hormonów płciowych. Regulacja poziomu hormonów pozwala spowolnić wzrost endometrium, zmniejszyć stan zapalny i złagodzić główne objawy. Leki hormonalne stosowane w leczeniu adenomiozy mogą obejmować:
- leki antykoncepcyjne. Zawierają estrogeny i gestageny, stabilizują poziom hormonów, zmniejszają grubość endometrium, zmniejszają intensywność krwawień miesiączkowych i bólu;
- gestageny. Hamują wzrost ognisk endometrium, powodują ich zanik, zmniejszają stan zapalny, normalizują cykl menstruacyjny, zmniejszają ryzyko progresji choroby;
- agoniści hormonu uwalniającego gonadotropinę. Tymczasowo wyłączają pracę jajników, tworząc stan „menopauzy farmakologicznej”, co prowadzi do znacznego zmniejszenia rozmiarów ognisk i złagodzenia objawów;
- antagoniści GnRH. Obniżają poziom estrogenów, zmniejszając aktywność adenomiozy przy bardziej kontrolowanym poziomie skutków ubocznych.
Wkładka domaciczna stosowana jest do długotrwałej kontroli objawów adenomiozy. Miejscowe uwalnianie gestagenu do jamy macicy pozwala zredukować pogrubienie endometrium, ograniczyć intensywność i czas trwania krwawień miesiączkowych, złagodzić stan zapalny i ból. Dzięki miejscowemu działaniu zmniejsza się ryzyko wystąpienia ogólnoustrojowych skutków ubocznych (np. bólów głowy, wahań nastroju, nudności), charakterystycznych dla innych form terapii hormonalnej.
Czy adenomiozę można leczyć lekami niehormonalnymi?
Wyleczenie adenomiozy bez hormonów jest niemożliwe, ponieważ choroba ta jest związana z zależnym od hormonów rozrostem endometrium. Leki niehormonalne mogą być stosowane w celu złagodzenia objawów — zmniejszenia bólu, stanu zapalnego i normalizacji cyklu miesiączkowego, ale nie eliminują przyczyny choroby. Niehormonalne leczenie adenomiozy może obejmować:
- kwas traneksamowy. Hamuje aktywność enzymów niszczących fibrynę, wzmacniając w ten sposób krzepnięcie krwi. Lek stosuje się, aby zmniejszyć obfitość krwawień miesiączkowych i zapobiegać anemii. Kwas traneksamowy pomaga zmniejszyć utratę krwi bez wpływu na gospodarkę hormonalną i wzrost ognisk endometrialnych;
- niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ). Blokują produkcję prostaglandyn, które nasilają ból i stan zapalny. Leki zmniejszają intensywność bólu menstruacyjnego i reakcji zapalnej w mięśniówce macicy;
- leki przeciwbólowe. Działają na ośrodki bólowe, zmniejszając odczuwanie bólu. Środki te pomagają w przypadku silnego bólu poza miesiączką i zaostrzenia objawów;
- leki przeciwskurczowe. Rozluźniają mięśnie gładkie macicy, zmniejszają skurcze i spazmy, minimalizują ciągnące i skurczowe bóle w dolnej części brzucha;
- preparaty z żelazem. Uzupełniają niedobór żelaza w organizmie w przypadku anemii rozwijającej się z powodu obfitych krwawień miesiączkowych, normalizują poziom hemoglobiny i poprawiają ogólne samopoczucie.
W leczeniu adenomiozy lekarz może przepisać immunomodulatory i przeciwutleniacze, które pomagają normalizować pracę układu odpornościowego, zmniejszać przewlekłe zapalenie warstwy mięśniowej i obniżać poziom stresu oksydacyjnego, który przyczynia się do uszkodzenia tkanek. Wymienione leki nie wpływają bezpośrednio na wzrost tkanki endometrialnej, ale mogą łagodzić przebieg choroby, zmniejszać nasilenie bólu, wspierać ogólne samopoczucie i zwiększać skuteczność podstawowej terapii.
Podejmowanie aktywności seksualnej w przypadku adenomiozy jest możliwe, jeśli nie występuje wyraźny ból i powikłania. U niektórych pacjentek może wystąpić dyskomfort lub ból podczas stosunku płciowego, co jest związane ze zmianami struktury mięśniówki macicy, reakcją zapalną i zwiększoną wrażliwością tkanek. W takich przypadkach zaleca się indywidualny dobór odpowiednich pozycji, zachowanie ostrożności, a w razie potrzeby konsultację z lekarzem w celu korekty terapii i kontroli objawów.
W przypadku adenomiozy uprawianie sportu nie jest przeciwwskazane, a w większości przypadków jest nawet zalecane, ponieważ umiarkowana aktywność fizyczna przyczynia się do normalizacji poziomu hormonów, poprawy krążenia krwi w narządach miednicy mniejszej i zmniejszenia poziomu stresu. Jednak w przypadku silnego bólu, obfitych miesiączek lub nasilenia objawów należy ograniczyć obciążenie, unikając ciężkich ćwiczeń siłowych, gwałtownych ruchów i nadmiernego wysiłku. Za optymalne uważa się lekkie treningi cardio, pływanie, jogę i ćwiczenia rozciągające.
Jakie są eksperymentalne metody leczenia adenomiozy?
Oprócz standardowych metod leczenia adenomiozy prowadzone są badania nad nowymi i eksperymentalnymi metodami, które mają na celu skuteczniejsze eliminowanie objawów i zmniejszenie aktywności choroby przy minimalnej inwazyjności. Eksperymentalne metody leczenia adenomiozy:
- HIFU. Małoinwazyjna technika, w której przez skórę kierowane są skoncentrowane ultradźwięki, niszczące ogniska adenomiozy. Badania pokazują, że HIFU zmniejsza rozmiar ognisk i łagodzi objawy bez konieczności interwencji chirurgicznej;
- embolizacja tętnic macicznych (UAE). Stosowana początkowo w przypadku mięśniaków, UAE wykazuje również skuteczność w przypadku adenomiozy: poprzez zatykanie naczyń krwionośnych zasilających ogniska, zabieg znacznie łagodzi bóle menstruacyjne i krwawienia;
- agoniści dopaminy. W ramach badań klinicznych analizuje się zastosowanie bromokryptyny — leku często stosowanego w przypadku hiperprolaktynemii. Przypuszcza się, że może on hamować wzrost ognisk poprzez modulację aktywności prolaktyny i składnika naczyniowego, jednak na razie dane są tylko wstępne;
- mifepriston. W randomizowanym badaniu kontrolowanym wykazano, że mifepriston (antyprogesteron) może znacznie złagodzić objawy adenomiozy, w tym ból i obfite miesiączki.
Antagoniści receptorów GnRH stanowią nowy kierunek w leczeniu chorób macicy zależnych od hormonów. Środek ten obniża poziom estradiolu, zmniejszając w ten sposób aktywność tkanki endometrium. Chociaż lek jest oficjalnie zatwierdzony do leczenia endometriozy, jego mechanizm działania potencjalnie pozwala na stosowanie go również w przypadku adenomiozy w celu zmniejszenia nasilenia bólu i obfitości krwawień miesiączkowych.
Zalecenia kliniczne dotyczące profilaktyki adenomiozy
Zalecenia kliniczne dotyczące specyficznej profilaktyki adenomiozy nie istnieją, ponieważ dokładne przyczyny rozwoju tej choroby nie zostały do końca zbadane. Jednocześnie jako ogólne środki profilaktyczne (w tym adenomiozy) zaleca się terminowe leczenie chorób zapalnych narządów miednicy mniejszej, unikanie urazowych zabiegów na macicy, kontrolowanie poziomu hormonów, utrzymywanie prawidłowej masy ciała, unikanie chronicznego stresu i przestrzeganie zasad zdrowego trybu życia.
Czy można całkowicie wyleczyć adenomiozę?
Całkowite wyleczenie adenomiozy metodami zachowawczymi jest w większości przypadków niemożliwe, ponieważ choroba ta wiąże się z głębokimi zmianami w strukturze macicy i regulacji hormonalnej. Terapia farmakologiczna pozwala kontrolować objawy, spowolnić postęp choroby i poprawić jakość życia. Radykalną metodą leczenia przewlekłej adenomiozy pozostaje interwencja chirurgiczna — usunięcie ognisk lub, w ciężkich przypadkach, macicy.
