Wczesna diagnostyka i terapia zmniejszają ryzyko powikłań, takich jak bezpłodność czy przewlekłe bóle miednicy.
Czym są choroby zapalne narządów miednicy mniejszej?
Choroby zapalne narządów miednicy mniejszej (PID) — to grupa procesów zapalnych atakujących wewnętrzne narządy płciowe kobiety: macicę, jajowody, jajniki i otaczające je tkanki. W przypadku podejrzenia PID konieczna jest konsultacja ginekologiczna w celu ustalenia przyczyny zapalenia, stopnia uszkodzenia narządów i wyboru optymalnego leczenia.
Jakie są objawy chorób zapalnych narządów miednicy mniejszej?
Zadaj pytanie ginekologii «Doctorpro»
W początkowej fazie choroby zapalne miednicy mniejszej u kobiet mogą przebiegać bezobjawowo lub mieć słabo wyrażone objawy, ponieważ proces zapalny ogranicza się do błony śluzowej i nie dotyka głęboko położonych tkanek. Objawy pojawiają się zazwyczaj w przypadku rozprzestrzenienia się zapalenia na jajowody, jajniki lub otaczające tkanki, kiedy rozwija się wyraźny obrzęk i dochodzi do zaburzenia funkcji narządów miednicy mniejszej.
Charakterystycznym objawem PID są bóle w dolnej części brzucha, które mogą być zlokalizowane po obu stronach lub jednostronne (w przypadku zajęcia jednego jajnika lub jajowodu). Bóle mają zazwyczaj charakter ciągnący, uciskający lub skurczowy, nasilają się podczas wysiłku fizycznego, stosunku płciowego, oddawania moczu lub defekacji. Intensywność bólu może wahać się od lekkiego dyskomfortu do silnego bólu w przypadku powikłań ropnych. Inne objawy chorób zapalnych narządów miednicy mniejszej:
- patologiczne wydzieliny z dróg rodnych (śluzowe, ropne, o nieprzyjemnym zapachu);
- ból podczas stosunku płciowego, oddawania moczu lub defekacji;
- uczucie ciężkości lub ucisku w podbrzuszu;
- wzrost temperatury ciała i dreszcze;
- ogólne osłabienie i szybkie zmęczenie;
- nudności, rzadziej wymioty przy wyraźnej intoksykacji.
W przypadku PID możliwe jest wystąpienie zaburzeń cyklu miesiączkowego, ponieważ stan zapalny dotyka narządy uczestniczące w regulacji równowagi hormonalnej i reprodukcyjnej. U pacjentek mogą pojawić się opóźnienia miesiączki z powodu zaburzeń czynności jajników, krwawienia międzymiesiączkowe w przypadku uszkodzenia błony śluzowej macicy, a także obfite lub bolesne miesiączki w związku ze zmianami zapalnymi endometrium i nasilonymi skurczami macicy. W przypadku przewlekłego procesu zaburzenia miesiączkowe często stają się trwałe.
Dlaczego dochodzi do rozwoju chorób zapalnych narządów miednicy mniejszej?
Zazwyczaj choroby zapalne narządów miednicy mniejszej pojawiają się w wyniku przedostania się czynników zakaźnych z dolnych odcinków dróg płciowych. Najczęściej przyczyną są bakterie przenoszone drogą płciową (chlamydie, gonokoki, mykoplazmy, ureaplasmy, rzęsistki), a także mikroorganizmy warunkowo chorobotwórcze (gronkowce, paciorkowce, pałeczki jelitowe). Rzadziej zapalenie jest wywoływane przez wirusy (opryszczkę, cytomegalowirus), grzyby z rodzaju Candida lub infekcję gruźliczą. Inne przyczyny chorób zapalnych narządów miednicy mniejszej:
- urazy narządów miednicy mniejszej (w tym podczas porodu i aborcji);
- zabiegi chirurgiczne na narządach miednicy mniejszej;
- manipulacje wewnątrzmaciczne (zakładanie i usuwanie spirali, diagnostyczne łyżeczkowanie, histeroskopia);
- osłabienie odporności (np. na tle chorób przewlekłych);
- zaburzenia hormonalne i zaburzenia równowagi hormonów płciowych;
- zaburzenia krążenia i zastój krwi w narządach miednicy mniejszej;
- długotrwałe przyjmowanie antybiotyków lub leków hormonalnych bez kontroli lekarza;
- reakcje alergiczne;
- choroby autoimmunologiczne (toczeń rumieniowaty układowy, reumatoidalne zapalenie stawów);
- zaburzenia mikroflory pochwy (dysbioza);
- obecność przewlekłych ognisk infekcyjnych w organizmie (przewlekłe zapalenie migdałków, próchnica, odmiedniczkowe zapalenie nerek).
Do czynników ryzyka chorób zapalnych narządów miednicy mniejszej należą niezabezpieczone kontakty seksualne i częsta zmiana partnerów, wczesne rozpoczęcie życia seksualnego, stres i wychłodzenie organizmu. Nieprzestrzeganie zasad higieny intymnej i osobistej może również zwiększyć ryzyko chorób zapalnych, ponieważ przyczynia się do zaburzenia mikroflory, osłabienia lokalnej ochrony błon śluzowych i ułatwia przenikanie infekcji do dróg rodnych.
Jak klasyfikuje się choroby zapalne narządów miednicy mniejszej?
Klasyfikacja chorób zapalnych narządów miednicy mniejszej opiera się na różnych cechach klinicznych i etiologicznych. Uwzględnia się cechy przebiegu choroby, przyczyny jej powstania, lokalizację zapalenia i charakter zmian w tkankach.
| Klasyfikacja chorób zapalnych narządów miednicy mniejszej | |
| Kryterium | Rodzaje i charakterystyka |
| Według przebiegu |
|
| Według przyczyny (etiologii) |
|
| W zależności od charakteru czynnika wywołującego |
|
| W zależności od lokalizacji procesu zapalnego |
|
| Ze względu na charakter zmian zapalnych |
|
Rodzaje chorób zapalnych narządów miednicy mniejszej w zależności od lokalizacji procesu zapalnego
W zależności od lokalizacji procesu zapalnego w narządach miednicy mniejszej wyróżnia się kilka rodzajów choroby narządów miednicy mniejszej, z których każdy charakteryzuje się zajęciem określonych struktur anatomicznych i ma określone cechy przebiegu.
| Rodzaje PID według lokalizacji procesu zapalnego | |
| Nazwa | Charakterystyka |
| Zapalenie jajników | Zapalenie rozwija się w wyniku przedostania się infekcji (najczęściej chlamydii, gonokoków, mykoplazm) do tkanki jajnika drogą wstępującą z dróg rodnych, rzadziej — poprzez krew lub limfę. Głównymi czynnikami są wychłodzenie organizmu, obniżona odporność, przewlekłe choroby zapalne. W przypadku przewlekłego przebiegu wzrasta ryzyko wystąpienia ciągłego tępego bólu w okolicy miednicy, trwałych zaburzeń cyklu miesiączkowego, bezpłodności (z powodu tworzenia się zrostów i zaburzeń funkcji jajników). |
| Zapalenie jajowodów | Zapalenie lokalizuje się w błonie śluzowej i mięśniowej jajowodów, często zaczynając od ich szerokiej (dystalnej) części — bliżej jajnika. Zwykle pojawia się w wyniku wstępowania infekcji z pochwy i szyjki macicy. Rozwojowi choroby sprzyja wychłodzenie organizmu, osłabienie odporności, częste zmiany partnerów seksualnych, zabiegi ginekologiczne. Nieprawidłowe leczenie zwiększa ryzyko powstania zrostów, zaburzeń drożności jajowodów, przewlekłych bólów miednicy i bezpłodności. |
| Jednoczesne zapalenie jajowodów i jajników | Proces zapalny rozpoczyna się w błonie śluzowej jajowodów, a następnie przechodzi na sąsiednie tkanki jajników. Choroba rozwija się w wyniku rozprzestrzeniania się infekcji z dróg rodnych na jajniki i jajowody. Obraz kliniczny obejmuje silny ból w dolnej części brzucha, podwyższoną temperaturę ciała, ogólne złe samopoczucie, osłabienie i objawy zatrucia. Pacjentki mogą skarżyć się na obfite patologiczne upławy. W postaci przewlekłej chorobie towarzyszą okresowe zaostrzenia, zaburzenia cyklu miesiączkowego i bezpłodność. |
| Zapalenie przymacicza | Zapalenie zaczyna się w błonie śluzowej lub mięśniowej macicy i rozprzestrzenia się na otaczającą ją tkankę łączną — tkankę okołomaciczną. Częściej występuje jako powikłanie po porodzie, aborcji, operacjach ginekologicznych lub w przypadku rozprzestrzeniania się infekcji z sąsiednich narządów. Czynnikami wywołującymi są urazy szyjki macicy, obniżona odporność, nieterminowe leczenie infekcji. W ciężkim przebiegu istnieje ryzyko powstania ropni, rozprzestrzenienia się zapalenia na narządy miednicy i rozwoju przewlekłych bólów miednicy. |
| Zapalenie otrzewnej miednicy mniejszej | Proces zapalny rozpoczyna się w narządach miednicy mniejszej (jajowodach, jajnikach, macicy) i rozprzestrzenia się na otrzewną miednicy mniejszej. Częściej rozwija się jako powikłanie ropnych postaci PID. Czynnikami wywołującymi są późne lub nieodpowiednie leczenie chorób zapalnych, zabiegi chirurgiczne, ciężki poród. Jeśli choroba ma poważny przebieg, istnieje ryzyko rozprzestrzenienia się infekcji na całą jamę brzuszną, rozwoju zapalenia otrzewnej i sepsy. |
| Zapalenie błony śluzowej macicy | Zapalenie pojawia się w endometrium, czasami może rozprzestrzeniać się na głębsze warstwy. Najczęściej rozwija się po porodzie, łyżeczkowaniu, wprowadzeniu środków wewnątrzmacicznych lub w przypadku przeniknięcia infekcji z dolnych odcinków dróg rodnych. Głównymi przyczynami są urazy błony śluzowej macicy, naruszenie sterylności podczas zabiegów ginekologicznych, osłabienie odporności, obecność przewlekłych infekcji. W przypadku przejścia choroby w postać przewlekłą wzrasta ryzyko zaburzeń cyklu miesiączkowego, bólu miednicy, bezpłodności i poronień. |
Rodzaje PID według etiologii
W zależności od przyczyn powstania procesu zapalnego rozróżnia się infekcyjne i nieinfekcyjne formy stanu zapalnego. Do rozwoju nieinfekcyjnych chorób zapalnych narządów miednicy mniejszej prowadzą urazy, zabiegi chirurgiczne, reakcje alergiczne, choroby autoimmunologiczne, zaburzenia hormonalne, niewydolność żylna miednicy mniejszej, a do rozwoju infekcyjnych – bakterie, wirusy, grzyby i pasożyty. Rodzaje zakaźnych form PID:
- specyficzne choroby zapalne miednicy mniejszej. Powstają w wyniku zakażenia określonymi patogenami, które wywołują charakterystyczną reakcję zapalną. Do czynników wywołujących należą gonokoki, chlamydie, prątki gruźlicy, rzęsistki, wirusy (opryszczka, cytomegalowirus), Toxoplasma;
- niespecyficzne choroby zapalne miednicy mniejszej. Są one wywoływane przez mikroorganizmy warunkowo chorobotwórcze, które normalnie występują w organizmie lub dostają się do niego ze środowiska zewnętrznego w przypadku naruszenia barier ochronnych. Do czynników wywołujących należą paciorkowce, gronkowce, pałeczka jelitowa, enterokoki, grzyby z rodzaju Candida. Często pojawiają się przy osłabieniu odporności, zaburzeniach mikroflory, po operacjach, porodach lub aborcjach.
Ustalenie przyczyny chorób zapalnych miednicy mniejszej pozwala dobrać odpowiednią terapię antybakteryjną, przeciwwirusową lub przeciwgrzybiczą, a także wcześnie wykryć choroby współistniejące. Bez dokładnej diagnozy istnieje ryzyko przejścia choroby w postać przewlekłą, powstania zrostów, zaburzeń funkcji rozrodczych i rozwoju poważnych powikłań.
Jakie zagrożenia wiążą się z chorobami zapalnymi narządów miednicy mniejszej?
Niebezpieczeństwo związane z chorobami zapalnymi narządów miednicy mniejszej polega na zwiększonym ryzyku wystąpienia bezpłodności, ponieważ stan zapalny może prowadzić do powstawania zrostów, zaburzeń drożności jajowodów i uszkodzenia tkanek jajników, utrudniając zapłodnienie i poczęcie. Inne powikłania PID:
- przewlekłe bóle miednicy;
- bezpłodność (w wyniku zrostów, uszkodzeń jajowodów i jajników);
- trwałe zaburzenia cyklu miesiączkowego i owulacji;
- powstawanie zrostów w miednicy mniejszej;
- nagromadzenie płynu w jajowodzie;
- zaburzenia funkcji seksualnych, ból podczas stosunku płciowego;
- ropień w jajowodzie;
- sepsa (uogólnienie infekcji);
- zaburzenia funkcji pęcherza moczowego i jelit (w przypadku ciężkiego procesu zrostowego);
- skutki psychologiczne (niepokój, lęk).
Ponadto PID zwiększa ryzyko ciąży pozamacicznej z powodu zmian zapalnych w jajowodach. Zaburzenia ich aktywności skurczowej i struktury mogą spowodować, że zapłodniona komórka jajowa zatrzyma się w jajowodzie i zacznie się rozwijać poza jamą macicy.
Jak diagnozuje się choroby zapalne narządów miednicy mniejszej?
Podczas pierwszej konsultacji ginekolog analizuje objawy i czas ich pojawienia się, zbiera wywiad, zadając pytania dotyczące przebytych chorób, operacji, urazów, ciąży i porodu, przyjmowanych leków. Metody diagnostyki chorób zapalnych narządów miednicy mniejszej mogą obejmować:
- fizykalne badanie ginekologiczne. Przeprowadza się je podczas pierwszej wizyty, gdy pacjentka znajduje się na fotelu ginekologicznym. Obejmuje ono badanie zewnętrznych narządów płciowych, pochwy i szyjki macicy za pomocą wzierników, ocenę charakteru wydzieliny oraz stanu błon śluzowych. Pozwala wykryć objawy zapalenia — zaczerwienienie, obrzęk, patologiczne wydzieliny, nadżerki szyjki macicy, a także ocenić obecność chorób współistniejących (np. polipów);
- palpację brzucha. Lekarz ostrożnie bada przednią ścianę brzucha, określając bolesność, napięcie mięśni, objawy podrażnienia otrzewnej, powiększenie i bolesność narządów miednicy mniejszej. Palpacja pomaga podejrzewać rozprzestrzenienie się zapalenia na otrzewną, tworzenie się nacieków, gromadzenie się płynów lub ropni;
- diagnostykę ultrasonograficzną chorób zapalnych miednicy mniejszej. Wykonywana jest przezbrzusznie (przez przednią ścianę brzucha) lub przezpochwowo (przez pochwę). Pozwala na wizualizację rozmiarów, kształtu i struktury macicy, jajników, jajowodów, wykrycie torbieli, ropni, zrostów, płynów w jamie miednicy mniejszej;
- kolposkopię. Wykonuje się ją za pomocą kolposkopu — urządzenia powiększającego obraz błony śluzowej szyjki macicy i pochwy. Pozwala wykryć obszary zapalenia, zmiany naczyniowe, ogniska erozji, przekrwienia, patologiczne wydzieliny. Służy do określenia charakteru zmian w obrębie szyjki macicy i wyboru obszarów do biopsji lub badań laboratoryjnych.
Podczas wizyty lekarz pobiera wymazy z pochwy, szyjki macicy i cewki moczowej. Biomateriał jest pobierany sterylnym tamponem do dalszych badań mikroskopowych i laboratoryjnych. Wymazy pozwalają ocenić stan mikroflory pochwy, wykryć obecność zapalenia, określić liczbę leukocytów, komórek nabłonkowych, wykryć czynniki wywołujące infekcję — bakterie, grzyby lub wirusy.
USG narządów miednicy mniejszej
Ponadto ginekolog może zlecić badania krwi, moczu i badania hormonalne. Ogólna analiza krwi pozwala wykryć objawy zapalenia — wzrost poziomu leukocytów, przyspieszenie OB i wzrost stężenia białka C-reaktywnego. Analiza moczu pomaga ocenić stan dróg moczowych i wykluczyć ich udział w procesie zapalnym. W niektórych przypadkach przeprowadza się badanie poziomu hormonów (estrogenów, progesteronu, prolaktyny, FSH, LH) w celu wykrycia zaburzeń hormonalnych, które mogą sprzyjać rozwojowi choroby lub przejście w stan przewlekły.
Jakimi metodami leczy się choroby zapalne narządów miednicy mniejszej?
Metody terapii PID dobiera się z uwzględnieniem rodzaju czynnika wywołującego chorobę, ciężkości choroby, stadium procesu zapalnego i obecności współistniejących zaburzeń. Uwzględnia się również wiek pacjentki, plany związane z zajściem w ciążę oraz indywidualną tolerancję leków. Farmakologiczne metody leczenia chorób zapalnych narządów miednicy mniejszej mogą obejmować:
- antybiotyki. Stosuje się je w ostrych i przewlekłych postaciach choroby, zwłaszcza w przypadku stwierdzonego lub podejrzewanego czynnika bakteryjnego (chlamydii, gonokoków, mykoplazm, ureaplazm, beztlenowców). Działają poprzez niszczenie mikroorganizmów chorobotwórczych, co pozwala zatrzymać rozwój stanu zapalnego i zapobiec powikłaniom;
- leki przeciwzapalne (NLPZ). Są przepisywane w celu zmniejszenia nasilenia reakcji zapalnej. Stosuje się je w przypadku bólu, obrzęku, podwyższonej temperatury, ogólnego dyskomfortu. Działają poprzez blokowanie produkcji prostaglandyn, zmniejszając obrzęk tkanek, ból i objawy zatrucia;
- leki przeciwbólowe. Stosowane są w przypadku silnego bólu i skurczów w dolnej części brzucha. Łagodzą ogólny stan pacjentki, zmniejszają napięcie mięśniowe narządów miednicy mniejszej, poprawiają samopoczucie podczas podstawowego leczenia;
- immunomodulatory. Są przepisywane w przypadku częstych nawrotów, przewlekłego przebiegu choroby lub obniżenia ogólnej odporności. Działają poprzez aktywację sił obronnych organizmu, zwiększenie odporności na infekcje i przyspieszenie regeneracji tkanek;
- leki hormonalne. Stosowane są w przypadku zaburzeń hormonalnych, zaburzeń cyklu miesiączkowego lub postaci zapalenia zależnych od hormonów. Pomagają normalizować poziom hormonów, poprawiają pracę jajników i zmniejszają ryzyko przewlekłego zapalenia;
- probiotyki. Są przepisywane w celu przywrócenia prawidłowej mikroflory pochwy i jelit, zwłaszcza po kuracji antybiotykowej. Działają poprzez zasiedlanie błon śluzowych pożytecznymi bakteriami Lactobacillus, które hamują rozwój mikroorganizmów chorobotwórczych i przywracają naturalną barierę ochronną.
Leczenie przewlekłych chorób zapalnych narządów miednicy mniejszej ma na celu stłumienie resztkowego stanu zapalnego, wyeliminowanie nawrotów, przywrócenie funkcji narządów i zapobieganie powikłaniom. W ramach terapii stosuje się długotrwałe kuracje antybiotykowe z uwzględnieniem czynnika wywołującego chorobę, środki przeciwzapalne, immunomodulatory, leki hormonalne, probiotyki w celu przywrócenia mikroflory.
Jak wygląda schemat antybiotykoterapii chorób zapalnych narządów miednicy mniejszej?
Antybiotyki stanowią podstawę leczenia chorób zapalnych narządów miednicy mniejszej, ponieważ ich głównym zadaniem jest zniszczenie czynników zakaźnych, które wywołały stan zapalny. Leki działają poprzez blokowanie wzrostu i rozmnażania się bakterii, zapobiegając rozwojowi powikłań. Wczesne rozpoczęcie antybiotykoterapii pozwala zatrzymać postęp choroby i przywrócić funkcjonowanie narządów miednicy mniejszej.
Schemat terapii antybiotykowej dobiera się indywidualnie, biorąc pod uwagę podejrzewany lub wykryty czynnik wywołujący chorobę, nasilenie procesu zapalnego, ostrość objawów, wiek pacjentki i obecność chorób współistniejących. Często stosuje się kombinacje kilku leków, aby zapewnić działanie na różne grupy czynników chorobotwórczych i zapobiec rozwojowi oporności mikroorganizmów. Czas trwania leczenia wynosi zazwyczaj 10–14 dni w przypadku ostrego przebiegu, w przypadku przewlekłego przebiegu możliwe są dłuższe cykle, czasami z powtórnymi cyklami terapii po badaniach kontrolnych.
Jak odbudować mikroflorę pochwy w przypadku PID?
Odbudowa mikroflory pochwy przy chorobie zapalnej narządów płciowych kobiet odbywa się po wyeliminowaniu głównego procesu zapalnego. Lekarz może przepisać probiotyki zawierające bakterie kwasu mlekowego, które pomagają przywrócić normalną kwasowość i zapobiegają rozmnażaniu się szkodliwych mikroorganizmów.
Dodatkowo można stosować środki miejscowe (czopki dopochwowe lub żele), które normalizują równowagę mikrobiologiczną. Ważne jest przestrzeganie zasad higieny intymnej, unikanie samowolnego stosowania środków antyseptycznych i irygacji, które mogą pogłębić zaburzenia równowagi mikroflory.
Zalecenia kliniczne dotyczące profilaktyki chorób zapalnych narządów miednicy mniejszej
Zapobiegać PID można poprzez wyeliminowanie lub zminimalizowanie czynników sprzyjających przenikaniu infekcji i osłabieniu lokalnej ochrony immunologicznej narządów miednicy mniejszej. Zalecenia kliniczne dotyczące profilaktyki chorób zapalnych narządów miednicy mniejszej:
- przestrzeganie zasad higieny osobistej i intymnej;
- stosowanie barierowych środków antykoncepcyjnych podczas stosunków płciowych;
- wczesne leczenie infekcji dróg rodnych i chorób współistniejących;
- regularne badania ginekologiczne i badania kontrolne;
- rezygnacja z niekontrolowanego przyjmowania antybiotyków i leków hormonalnych;
- przestrzeganie zaleceń lekarskich po zabiegach ginekologicznych i operacjach;
- utrzymywanie odporności poprzez zbilansowaną dietę, aktywność fizyczną i pełnowartościowy sen;
- rezygnacja z samoleczenia i wczesne zgłaszanie się po pomoc medyczną przy pierwszych objawach choroby.
W ramach profilaktyki chorób zapalnych narządów miednicy mniejszej ważne jest zapobieganie wychłodzeniu i przegrzaniu. W przypadku wychłodzenia zmniejsza się lokalna odporność, zaburza się mikrokrążenie, zmniejsza się aktywność komórek obronnych, tworząc sprzyjające warunki do przenikania i rozmnażania się mikroorganizmów chorobotwórczych. W przypadku przegrzania dochodzi do rozszerzenia naczyń krwionośnych, spowolnienia odpływu żylnego i zastoju krwi w narządach miednicy mniejszej, co sprzyja gromadzeniu się mediatorów zapalnych i aktywacji procesów przewlekłych.
Czy można całkowicie wyleczyć choroby zapalne narządów miednicy mniejszej?
Całkowite wyleczenie chorób zapalnych narządów miednicy mniejszej jest możliwe, jeśli diagnoza zostanie postawiona w odpowiednim czasie, a pacjentka przejdzie pełny cykl odpowiednio dobranego leczenia. We wczesnych stadiach ostrego procesu zapalenie może przebiegać bez następstw. Jednak w przypadku zaawansowanych lub przewlekłych postaci zapalenia w tkankach zachodzą już nieodwracalne zmiany — tworzenie zrostów, zaburzenia drożności jajowodów, deformacja narządów, co może wymagać długotrwałego i kompleksowego leczenia, a czasem nawet interwencji chirurgicznej.
