Hormony wpływają na komórki, przez co pobudzają lub zmniejszają ich aktywność.
Co to jest zaburzenie hormonalne?
Zaburzenia hormonalne to niedobór lub nadmiar jednego hormonu lub kilku, co prowadzi do zaburzenia funkcjonowania organizmu. Hormonalne odchylenia od normy mogą być tymczasowe lub długotrwałe (przewlekłe).
| Miejsce wydzielania hormonu | Rodzaj hormonu | Funkcje hormonu |
| nadnercza | aldosteron | reguluje gospodarkę wodną, sodową oraz ciśnienie krwi |
| nadnercza | kortyzol | kotrolują kluczowe funkcje orgaznizmu, ciśnienie tętnicze i siłę mięśniową oraz utrzymują prawidłowy poziom glukozy, białek i tłuszczów |
| nadnercza | adrenalina | zwiększa częstość skurczów serca, kontroluje zużycie tlenu i przepływ krwi |
| nadnercza | noradrenalina | podtrzymuje ciśnienie krwi |
| przysadka mózgowa | prolaktyna (PRL) | powoduje wydzielanie mleka w piersiach i wspomaga jego produkcję, wpływa na poziom hormonów płciowych |
| przysadka mózgowa | hormon tyreotropowy (TSH) | stymuluje produkcję i wydzielanie hormonów przez tarczycę |
| przysadka mózgowa | hormon luteinizujący (LH) i hormon folikulotropowy (FSH) | kontroluje produkcję hormonów płciowych (estrogenów u kobiet i testosteronu u mężczyzn) oraz produkcję komórek jajowych u kobiet i plemników u mężczyzn |
| przysadka mózgowa | oksytocyna | stymuluje skurcze macicy oraz przewodów mlecznych w piersiach |
| przysadka mózgowa | hormon wzrostu (GH) | ma wpływ na wzrost i rozwój organizmu, na dystrybucję tkanki tłuszczowej oraz stymuluje produkcję białka |
| przysadka mózgowa | hormon antydiuretyczny (wazopresyna) | ma wpływ na retencję wody w nerkach oraz kontroluje ciśnienie tętnicze |
| trzustka | glukagon | podnosi poziom glukozy we krwi |
| trzustka | insulina | obniża poziom glukozy we krwi, stymuluje metabolizm glukozy, białek i tłuszczów |
| nerki | renina i angiotensyna | kontrolują ciśnienie krwi, zarówno bezpośrednio, jak i poprzez regulację produkcji aldosteronu przez nadnercza |
| nerki | erytropoetyna | ma wpływ na produkcję erytrocytów |
| jajniki | estrogen | ma wpływ na rozwój żeńskich cech płciowych i zdrowie reprodukcyjne, jest ważny dla funkcjonowania macicy i gruczołów mlekowych |
| jajniki | progesteron | przygotowuje błonę śluzową macicy do zapłodnienia oraz piersi do produkcji mleka |
| przytarczyce (gruczoły przytarczyczne) | parathormon (PTH) | reguluje poziom wapnia we krwi |
| tarczyca | hormon tarczycy | kontroluje metabolizm, wpływa na wzrost, dojrzewanie i aktywność układu nerwowego |
| jądra | testosteron | odpowiada za męskie cechy płciowe i dojrzewanie |
Obecnie naukowcom znanych jest ponad 50 hormonów w ludzkim organizmie. W przypadku hormonalnych odchyleń od normy dochodzi do zaburzeń metabolizmu, funkcji seksualnych i rozrodczych, nastroju, homeostazy (samoregulacja organizmu), a także cyklu snu i czuwania.
Przyczyny zaburzeń hormonalnych
Zmiana poziomu hormonów może być naturalna (podczas dojrzewania płciowego, ciąży i menopauzy) lub patologiczna (w przypadku chorób narządów wewnętrznych). Możliwe przyczyny zaburzeń hormonalnych to:
- predyspozycje genetyczne;
- zaburzenie lub uszkodzenie gruczołów dokrewnych (np. tarczycy, trzustki, jajników);
- nadużywanie sterydów anabolicznych;
- nowotwory neuroendokrynne (np. rak rdzeniasty tarczycy, guz nadnerczy);
- gruczolaki (łagodne nowotwory) przysadki mózgowej, nadnerczy, przytarczyc;
- choroby bakteryjne lub wirusowe (np. bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych);
- radioterapia i chemioterapia raka głowy i szyi;
- nadmierne krwawienie lub brak dopływu krwi do gruczołu dokrewnego;
- uraz czaszkowo-mózgowy (może prowadzić do uszkodzenia przysadki mózgowej lub podwzgórza);
- zespół Cushinga (charakteryzuje się nadmierną produkcją kortykosteroidów przez nadnercza);
- akromegalia (nadmierna produkcja hormonu wzrostu).
Naruszenie gospodarki hormonalnej może być spowodowane chorobami autoimmunologicznymi, takimi jak cukrzyca typu 1, zespoły wielogruczołowe (charakteryzujące się uszkodzeniem dwóch lub więcej gruczołów dokrewnych), choroby Addisona, Hashimoto i Gravesa-Basedowa. Anoreksja (czyli jadłowstręt psychiczny, który charakteryzjuje się podejmowaniem działań ukierunkowanych na utrzymaniem jak najniższej masy ciała; towarzyszą temu liczne zaburzenia psychiczne), bulimia (inaczej zwana żarłocznością psychiczną, w której występują epizody nadmiernego objadania się z epizodami bardzo restrykcyjnej diety i zachowaniami mającymi na celu szybką reducję masy ciała np. wymioty) oraz zaburzenia jedzenia kompulsywnego prowadzą do ciężkich zaburzeń hormonalnych.
Przyczynami zaburzeń hormonalnych również może być nadmierna (hiperglikemia) lub niewystarczająca (hipoglikemia) produkcja glukozy, wrodzony przerost nadnerczy. Przewlekły stres, przemęczenie fizyczne, zaburzenia metaboliczne, brak zbilanoswanej diety i odpowiednio dobranej aktywności fizycznej powodują znaczne naurszenie równowagi hormonalnej. Wpływ na gospodarkę hormonalna mają też używiki (alkohol i narkotyki), toksyny, zanieczyszczenia, smog, czy praca w nieodpowidnich środkach ochrony osobistej.
Objawy zaburzeń hormonalnych u kobiet
Zaburzenia hormonalne mogą być spowodowane zespołem Turnera, który objawia się tym, że noworodki płci żeńskiej mają tylko jeden funkcjonujący chromosom X. Inne przyczyny zaburzeń hormonalnych u kobiet to:
- zespół policystycznych jajników;
- hormonalna terapia zastępcza (HTZ);
- środki antykoncepcyjne;
- pierwotna niewydolność jajników;
- rak jajników.
Podczas ciąży i karmienia piersią występują zaburzenia hormonalne z powodu podwyższonego poziomu prolaktyny (odpowiedzialnej za rozpoczęcie laktacji) i oksytocyny (regulującej opróżnianie gruczołów mlekowych). Naruszenie gospodarki hormonalnej po porodzie ustępuje zwykle samoistnie po zakończeniu procesu laktacji. Zaburzenia hormonalne w okresie menopauzy rozwijają się z powodu przerwania produkcji progesteronu i estrogenów przez jajniki.
Objawami naruszenia gospodarki hormonalnej są zaburzenia cyklu menstruacyjnego (spóźniający się okres, nieregularne miesiączki, obfite lub skąpe krwawienia). Objawy zaburzeń hormonalnych u kobiet to:
- wysypka na twarzy, piersiach i górnej części pleców;
- przerzedzenie, zwiększona łamliwość lub wypadanie włosów;
- bolesne miesiączki;
- nadmiar owłosienia na ciele (hirsutyzm);
- uderzenia gorąca lub nocne pocenie się;
- atrofia pochwy (przerzedzenie tkanki);
- bezpłodność;
- spadek libido (popęd seksualny);
- hiperpigmentacja skóry (szczególnie wzdłuż fałd szyi, pod piersiami i w pachwinach);
- dyskomfort i ból podczas kontaktów seksualnych;
- suchość pochwy;
- ból głowy.
W przypadku zaburzenia hormonalnego mogą się zmniejszać piersi, może się pojawić ból, pieczenie i zwiększona wrażliwość gruczołów mlekowych. Wydzielina z brodawek przy hormonalnym dysbalansie może mieć biały lub żółtawy kolor.
Naruszenie gospodarki hormonalnej wpływa na pracę jelit, które są wyłożone receptorami reagującymi na poziom progesteronu i estrogenów. Biegunka lub zaparcia, ból brzucha, wzdęcia i nudności mogą występować lub nasilać się podczas menstruacji.
Waga i figura kobiety również zmieniają się z powodu zaburzeń hormonalnych. Zmniejszony poziom estrogenów prowadzi do zwiększenia apetytu i zmiany poziomu hormonu leptyny (powodującego uczucie głodu), co wpływa na przybieranie na wadze podczas dysbalansu hormonalnego. Nagła utrata wagi może wskazywać na zaburzenia aktywności tarczycy.
Objawy zaburzeń hormonalnych u mężczyzn
U mężczyzn zaburzenia hormonalne mogą być spowodowane niedoborem testosteronu, który jest wytwarzany przez jądra. Do przyczyn naruszenia gospodarki hormonalnej u mężczyzn należą starzenie się, hipogonadyzm (niedoczynność jąder), urazy jąder, rak gruczołu krokowego i zespół Klinefeltera (obecność dodatkowego chromosomu X, determinującego płeć żeńską).
Niedobór lub całkowita utrata owłosienia na ciele może wskazywać na dysbalans hormonalny. Objawy zaburzeń hormonalnych u mężczyzn obejmują:
- zaburzenia erekcji;
- ginekomastię (rozrost tkanki gruczołowej piersiowej);
- spadek libido;
- utratę masy mięśniowej i kostnej;
- bezpłodność;
- zaburzenia koncentracji uwagi.
Zaburzenia hormonalne mogą dawać objawy metaboliczne, takie jak zwolnione lub przyspieszone bicie serca, zmęczenie, drętwienie rąk i mrowienie w rękach, zwiększony niepokój. Silne pragnienie, częste oddawanie moczu, ciemnienie skóry, wilgotność skóry i przyciemnienie skóry w fałdach pachwinowych i szyi również są objawami naruszenia gospodarki hormonalnej.
Trądzik przy zaburzeniach hormonalnych
Według statystyk około 80% populacji boryka się w ciągu życia z trądzikiem . Około 50% kobiet w wieku 20 lat i 25% kobiet w wieku 40 lat cierpi na trądzik hormonalny.
Wypryski przy zaburzeniach hormonalnych zwykle pojawiają się z powodu zwiększonego poziomu androgenów, zwłaszcza testosteronu. Wpływ hormonów powoduje ogólne zapalenie skóry, wydzielanie sebum (tłuszczu skórnego) w porach oraz zatykanie mieszków włosowych.
Wysypka przy naruszeniach gospodarki hormonalnej zwykle lokalizuje się na policzkach, ale może dotyczyć twarzy, szyi, klatki piersiowej, ramion i pleców. Rodzaje wyprysków przy zaburzeniach hormonalnych to:
- wągry białe (zamknięte zaskórniki) – mają gęstą teksturę i wydają się białe na górze;
- czarne kropki (otwarte zaskórniki) – są to guzki z czarnym lub żółtym środkiem;
- krosty – zazwyczaj mają średnicę od dwóch do pięciu milimetrów i zawierają ropę;
- grudki – chorobliwe guzki o czerwonym kolorze, bolesne przy naciskaniu;
- torbiele – guzki podskórne, zawierające ropę.
Z hormonalnym trądzikiem zwykle borykają się nastolatki w okresie dojrzewania płciowego, a także kobiety podczas miesiączki, ciąży, karmienia piersią i menopauzy. W przypadku zaburzeń hormonalnych należy skonsultować się z endokrynologiem i dermatologiem.
Zaburzenia hormonalne a zapach ciała
Zaburzenia hormonalne i zapach ciała są ze sobą powiązane, ponieważ hormony wpływają na wszystkie systemy organizmu. Przykładowo w okresie dojrzewania hormony oddziałują na gruczoły potowe, które zwiększają wydzielanie potu i powodują nieprzyjemny zapach. Z nadmiernym poceniem borykają się również kobiety w okresie menopauzy (uwalnianie hormonów podczas uderzeń gorąca i nocnych potów wpływa na zapach ciała).
Badania potwierdzają, że zapach ciała kobiety zmienia się w okresie owulacji (w trakcie cyklu menstruacyjnego, kiedy z jajnika uwalnia się gotowa do zapłodnienia komórka jajowa). W ciąży zapach ciała może się zmienić ze względu na podwyższoną temperaturę ciała, zwiększoną prędkość przepływu krwi, stres i przyrost masy ciała.
Hormonalne zaburzenia u nastolatków
Okres dojrzewania u chłopców (pokwitanie) rozpoczyna się w wieku od 9,5 do 14 lat, a u dziewcząt – od 8 do 13 lat. W czasie okresu dojrzewania z powodu wahania poziomu progesteronu i estrogenów (u dziewcząt) oraz testosteronu (u chłopców) mogą pojawić się wypryski na twarzy, zwiększa się wzrost włosów i zmienia się głos i kształt ciała, co zwykle jest normalnym zjawiskiem.
Hormonalne zaburzenia u nastoletnich dziewcząt objawiają się nieregularnymi miesiączkami lub całkowitym ich brakiem, gwałtownym przyrostem masy ciała i zwiększonym apetytem. Nastolatki mogą również zderzać się z gwałtownymi zmianami nastroju i podwyższoną drażliwością.
Zaburzenia hormonalne u kobiet – jak przywrócić równowagę?
Ginekolog-endokrynolog pomoże przywrócić równowagę w przypadku naruszenia gospodarki hormonalnej u kobiety po ustaleniu przyczyny (głównej choroby i rodzaju hormonu, którego poziom jest zaburzony). Aby znormalizować poziom hormonów, lekarz przepisze leki, witaminy, minerały i suplementy diety. Ważne jest również wyeliminowanie szkodliwych nawyków (palenie i picie alkoholu), regularna aktywność fizyczna i korekta diety.
Jak leczyć zaburzenia hormonalne?
Przed rozpoczęciem leczenia zaburzeń hormonalnych endokrynolog zleca badania krwi w celu określenia poziomu hormonów. W przypadku podejrzenia nowotworów łagodnych lub złośliwych lekarz skieruje na badanie USG lub tomografię komputerową, rezonans magnetyczny narządów wewnętrznych i gruczołów.
Rodzaj terapii jest dobierany po ustaleniu przyczyny, charakteru i stopnia dysbalansu hormonalnego. Aby leczyć zaburzenia hormonalne, lekarz przepisuje terapię hormonalną lub środki antykoncepcyjne.
W razie potrzeby lekarz przepisuje witaminy (w zależności od przyczyny patologii). Leczenie naruszenia gospodarki hormonalnej bez tabletek jest nieskuteczne, ponieważ poziom hormonów można normalizować tylko farmakologicznie.
Zaburzenia hormonalne i ich konsekwencje
Niekontrolowany poziom hormonów może wpłynąć na wszystkie systemy organizmu i prowadzić do rozwoju chorób i patologii. Możliwe skutki zaburzeń hormonalnych to:
- otyłość;
- cukrzyca;
- bezpłodność i poronienia;
- osteoporoza (charakteryzuje się zmianą struktury tkanki kostnej);
- zaburzenia metabolizmu;
- łamliwość kości.
Dodatkowo z powodu zaburzeń hormonalnych mogą rozwijać się nowotwory hormonozależne (np. gruczołów mlekowych, nadnerczy, gruczołu krokowego). Aby uniknąć konsekwencji dysbalansu hormonalnego, należy przestrzegać wszystkich zaleceń lekarza.
Zaburzenia hormonalne: leczenie w warunkach domowych
Leczenie zaburzeń hormonalnych w warunkach domowych jest nieskuteczne, ponieważ tylko endokrynolog jest w stanie ustalić przyczynę dysbalansu hormonalnego i dobrać odpowiednie leki. Lekarz zaleca również regularne badania hormonalne i monitoruje zmiany stanu pacjenta.
Dieta przy zaburzeniach hormonalnych: menu na tydzień
Dieta przy zaburzeniach hormonalnych wymaga włączenia dużej ilości owoców i warzyw oraz zapewnienia organizmowi odpowiedniego poziomu nawodnienia. Przy dysbalansie hormonalnym należy unikać w diecie tłustych i smażonych potraw, produktów wędzonych, alkoholu (prowadzi do zatrzymywania wody), słodyczy i produktów mącznych.
Menu na tydzień przy zaburzeniach hormonalnych:
