Czym jest cukrzyca? Objawy i metody leczenia

Hormon trzustkowy – insulina – odpowiada za przyswajanie glukozy. Pacjenci chorujący na cukrzycę mają bezwzględny lub względny niedobór tego hormonu. W celu przywrócenia jego poziomu muszą przyjmować odpowiednie leki.

Glukozę można porównać do paliwa, które jest niezbędne do pracy mięśni i mózgu. Normy stężenia glukozy w osoczu krwi zależą od wieku i budowy ciała. U osób młodych i w średnim wieku wartość referencyjna wynosi 3,3-5,5 mmol / litr na czczo.

Po spożyciu pokarmów bogatych w węglowodany wzrasta poziom cukru, co prowadzi do hiperglikemii pokarmowej – wzrostu poziomu cukru we krwi. Jest to normalna reakcja fizjologiczna na spożycie wyrobów cukierniczych i piekarniczych, które zawierają węglowodany szybko przyswajalne, czyli pokarmy bogate w skrobię.

Jeśli trzustka pracuje prawidłowo, stężenie glukozy po posiłku samoczynnie wraca do normy. Nadmiar glukozy organizm magazynuje w mięśniach i wątrobie pod postacią glikogenu. U osób chorujących na cukrzycę, które nie podjęły leczenia, niewykorzystana glukoza nadal krąży we krwi, - a zatem występuje przewlekła hiperglikemia. Przyczynia się to do pogorszenia samopoczucia, a w dłuższej perspektywie może prowadzić do poważnych powikłań.

Co jest przyczyną cukrzycy?

Wyróżnia się cukrzycę typu 1 i typu 2, cukrzycę ciążową u kobiet w ciąży oraz cukrzycę objawową, która występuje, gdy dojdzie do zapalenia trzustki lub uszkodzenia jej komórek wskutek zatrucia.

Poszczególne typy cukrzycy mogą objawiać się w różny sposób, mieć różny charakter i być odmiennie leczone. Można wskazać wiele różnych czynników, które bezpośrednio lub pośrednio prowadzą do rozwoju cukrzycy. Główne przyczyny cukrzycy:

• poziom stresu. Na skutek silnego stresu wzrasta poziom kortyzolu i adrenaliny. Hormony te mają negatywny wpływ na metabolizm węglowodanów, przez co pod wpływem ich działania glukoza uwalnia się do krwi;
• niewłaściwe odżywianie. W grupie ryzyka są osoby spożywające dużo słodyczy, fast foodów, alkoholu. Produkty te zmuszają trzustkę do wytężonej pracy, co prowadzi do jej wyczerpania;
• przejadanie się. Gdy ktoś spożywa nadmierne ilości pokarmu, wszystkie narządy przewodu pokarmowego ulegają przeciążeniu. Ściany żołądka rozciągają się i uciskają na trzustkę, która jest oddzielona od żołądka poprzez jamę otrzewnej. Ucisk uniemożliwia regularną produkcję insuliny. Do wydzielania tego hormonu komórki trzustki potrzebują cynku i chromu, które powinny być dostarczane w do organizmu wraz z pożywieniem. Do prawidłowego przyswajania tych pierwiastków niezbędne są witaminy z grupy B;
• nadmierna masa ciała. Lekarze ściśle wiążą rozwój cukrzycy z otyłością i zalecają monitorowanie masy ciała. Według statystyk osoby z otyłością pierwszego stopnia mają dwukrotnie zwiększone ryzyko zachorowania na cukrzycę. W przypadku otyłości trzeciego stopnia wskaźnik ten wzrasta pięciokrotnie! Za najbardziej niebezpieczną lekarze uważają otyłość brzuszną, gdy złogi tłuszczu gromadzą się w okolicy brzucha;
• jedzenie słodyczy. Słodycze powodują gwałtowny wzrost poziomu cukru we krwi i uwalnianie dużych ilości insuliny, która aktywnie przetwarza glukozę, prowadząc do hipoglikemii. Poziom cukru staje się niższy niż przed jedzeniem, a człowiek odczuwa spadek energii. Aby go przywrócić, ponownie zaczyna odczuwać ochotę na coś słodkiego i sytuacja się powtarza;
• brak snu i odpoczynku. Ludzie, którzy zaniedbują zdrowy sen, odczuwają większy stres i spożywają więcej słodyczy, aby uzupełnić utraconą energii. Zwiększa to ryzyko przybrania na wadze i rozwoju cukrzycy;
• brak aktywności fizycznej. Człowiek potrzebuje codziennej aktywności fizycznej, aby utrzymać prawidłową wagę i metabolizm węglowodanów. Brak ruchu zmniejsza wrażliwość komórek na insulinę;
• choroby autoimmunologiczne. Główną przyczyną cukrzycy typu I jest nieprawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego, wskutek którego organizm zaczyna wytwarzać specjalne substancje niszczące komórki trzustki. Sytuacja ta zwykle ma miejsce wskutek oddziaływania wirusów na organizm. Choroba może zacząć się rozwijać po przechorowaniu ospy wietrznej, zapalenia wątroby, różyczki. Główną grupę ryzyka stanowią pacjenci z dziedziczną predyspozycją do cukrzycy;
• choroby trzustki. Zapalenie trzustki, rozproszone zmiany w strukturze tarczycy, nowotwory zaburzają pracę trzustki i uniemożliwiają właściwą produkcję insuliny. W tym przypadku lekarze mówią o tak zwanej cukrzycy wtórnej;
• zaburzenia hormonalne. Choroby tarczycy i liczne inne choroby hormonalne negatywnie wpływają na metabolizm węglowodanów, co stwarza wstępne warunki do rozwoju cukrzycy.

Wiele czynników jest bezpośrednio związanych ze stylem życia. Oznacza to, że każdy ma możliwość zapobiegania wystąpieniu cukrzycy.

W jaki sposób objawia się cukrzyca?

Objawy cukrzycy są związane z zaburzeniami produkcji lub wychwytu insuliny przez komórki. Prowadzi to do utrzymującego się nadmiernego stężenia glukozy we krwi – przewlekłej hiperglikemii.

U zdrowych osób wzrost poziomu cukru następuje po posiłku. Jeśli trzustka pracuje prawidłowo, a komórki zachowują odpowiednią wrażliwość na insulinę, poziom glukozy samoistnie wraca do normy. Nadmiar glukozy jest magazynowany w mięśniach i wątrobie w postaci glikogenu. U chorych na cukrzycę proces ten jest zaburzony. Stale podwyższony poziom cukru pogarsza ogólne samopoczucie chorego i negatywnie wpływa na organizm, powodując zaburzenia jego pracy.

Jakie są objawy cukrzycy?

Objawy cukrzycy mogą być bardzo zróżnicowane. Symptomy, na podstawie których można podejrzewać rozwój cukrzycy:

• silne pragnienie, w wyniku którego człowiek może wypijać nawet około pięciu litrów płynów dziennie;
• zwiększony apetyt;
• częste oddawanie moczu;
• suchość w ustach;
• szybkie męczenie się i senność;
• zawroty głowy, zamglone widzenie;
• utrata lub przyrost masy ciała;
• swędzenie skóry;
• spowolnione gojenie się drobnych zadrapań i ran.

Objawy cukrzycy mogą się różnić u poszczególnych osób. Zdarzają się przypadki, gdy choroba praktycznie nie objawia się w żaden sposób. Bardzo często cukrzyca jest diagnozowana przypadkowo podczas rutynowego badania lekarskiego lub gdy pacjent jest hospitalizowany z powodu gwałtownego pogorszenia stanu zdrowia.

Typy cukrzycy

Termin "cukrzyca" obejmuje grupę zaburzeń endokrynologicznych. Wyróżnia się następujące typy cukrzycy:

• cukrzyca typu 1 jest insulinozależna. Występuje w niej całkowity niedobór insuliny spowodowany nieprawidłowym funkcjonowaniem trzustki. Jej komórki są uszkodzone i nie mogą produkować insuliny. Choroba może występować u dzieci i młodych osób;
• cukrzyca typu 2 - insulinoniezależna. Stanowi do 85% wszystkich przypadków klinicznych. Komórki trzustki wytwarzają wystarczającą ilość hormonu, ale wskutek choroby zaburzony zostaje mechanizm, który pomaga insulinie połączyć się z komórkami (pełnić funkcję transportową). Zmniejszona wrażliwość na insulinę prowadzi do tego, że glukoza nie dostaje się do komórek ciała. Cukrzyca typu 2 najczęściej rozwija się u osób w średnim i dojrzałym wieku z powodu nadwagi;
• cukrzyca objawowa, zwana też wtórną, występuje z powodu zaburzeń hormonalnych, procesów zapalnych w trzustce, na skutek toksycznego działania substancji chemicznych lub leków.

W czasie ciąży u kobiet rozwija się specyficzna postać cukrzycy, zwana cukrzycą ciążową. Jest ona spowodowana przez zmiany hormonalne, w wyniku których działanie insuliny zostaje zablokowane, a poziom glukozy we krwi wzrasta.

Jakie ryzyko niesie ze sobą cukrzyca?

Cukrzyca jest chorobą ogólnoustrojową, która, nieleczona, prowadzi do powikłań we wszystkich narządach i układach organizmu. Najbardziej cierpią naczynia krwionośne – nadmiar glukozy we krwi niszczy naczynia włosowate i zmniejsza elastyczność tętnic. Narządy i tkanki przestają otrzymywać niezbędne składniki odżywcze.

Prowadzi to do rozwoju choroby wieńcowej, miażdżycy, nadciśnienia tętniczego, a także zwiększa ryzyko udaru mózgu i amputacji kończyn dolnych.

Nefropatia cukrzycowa jest chorobą związaną z uszkodzeniem nerek w wyniku zniszczenia naczyń włosowatych. Stan chorobowy pogarsza się, jeśli cukrzycy towarzyszy wysokie ciśnienie krwi. Pacjentowi grozi wówczas przewlekła niewydolność nerek.

Zniszczenie naczyń siatkówki oka w przebiegu DM nazywane jest retinopatią. Choroba powoduje poważne zaburzenia w pracy narządu wzroku.

Wiele osób prawdopodobnie zna termin "stopa cukrzycowa". Chodzi o uszkodzenie naczyń i zakończeń nerwowych kończyn dolnych. W ciężkich przypadkach lekarze zmuszeni są amputować kończynę ze względu na procesy ropno-martwicze.

Do najczęściej występujących powikłań cukrzycy należy także śpiączka hipoglikemiczna (śpiączka cukrzycowa). Ten stan patologiczny wywołany jest gwałtownym spadkiem lub krytycznym wzrostem poziomu glukozy we krwi. Stanowią bezpośrednie zagrożenie dla życia pacjenta i wymaga natychmiastowej interwencji medycznej.

Leczenie powikłań cukrzycy

Powikłania cukrzycy są bardzo niebezpieczne i dotyczą wszystkich narządów i układów w organizmie. Na tle cukrzycy mogą rozwinąć się następujące powikłania:

• uszkodzenie dużych i małych naczyń krwionośnych, spowodowane rozwojem miażdżycy i mikroangiopatii. Może to prowadzić do rozwoju choroby niedokrwiennej serca oraz pogorszenia ukrwienia narządów i tkanek;
• retinopatia (pogorszenie widzenia);
• zaburzenia czynności nerek. U chorych dochodzi do wydalania białka z moczem;
• podwyższony poziom glukozy we krwi niekorzystnie wpływa na skórę.

Z powodu uszkodzenia nerwów zmniejsza się wrażliwość skóry, staje się ona bardzo sucha, łuszcząca się. Miejscowa odporność jest osłabiona, skóra staje się bardziej podatna na infekcje grzybicze i zmiany ropne. U pacjentów chorych na cukrzycę nawet niewielkie zadrapanie goi się znacznie dłużej niż u osób zdrowych.

Stopa cukrzycowa jest stanem zagrażającym życiu. Schorzenie to wiąże się z rozwojem procesów ropno-martwiczych w obrębie stopy, które mogą prowadzić nawet do konieczności amputacji kończyny.

Jednym z podstawowych środków ostrożności jest regularne monitorowanie stężenia cukru we krwi, przyjmowanie insuliny i spożywanie posiłków o odpowiednich porach. Nagły gwałtowny spadek lub wzrost poziomu glukozy we krwi może prowadzić do krytycznego pogorszenia stanu zdrowia i śpiączki cukrzycowej.

Śpiączka cukrzycowa, podczas której poziom glukozy jest bardzo wysoki, wywołuje odwodnienie i gromadzenie się ciał ketonowych we krwi. Powodują one ogólne zatrucie. Ten problem jest charakterystyczny przede wszystkim dla cukrzycy typu 1, która szybko postępuje i prowadzi do wyraźnego niedoboru insuliny. Stan ten wymaga pilnej pomocy medycznej.

Śpiączka hipoglikemiczna, tzw. wstrząs insulinowy, jest spowodowana spadkiem poziomu glukozy do bardzo niskich wartości. Dzieje się tak, jeśli chory przyjął zbyt dużą dawkę leków, pominął posiłek lub podjął zbyt intensywną aktywność fizyczną.

Jak samodzielnie rozpoznać cukrzycę?

Na rozwój cukrzycy może wskazywać zmęczenie, które nie ustępuje nawet po wypoczynku. Inne objawy cukrzycy:

• nagła zmiana masy ciała. W cukrzycy typu 1 waga spada pomimo zachowania apetytu. W cukrzycy typu 2 osoba doświadcza zwiększonego głodu, a masa ciała wzrasta;
• suchość w ustach;
• zwiększone pragnienie, któremu towarzyszy zwiększone oddawanie moczu.

Niektórzy pacjenci zauważają występowanie swędzenia skóry i błon śluzowych bez wyraźnego powodu, opóźnione gojenie się ran na skórze. Niestety, na wczesnym etapie choroba może przebiegać bez wyraźnych objawów. Nawet połowa przypadków cukrzycy pozostaje niezdiagnozowana. Jest ona wykrywana podczas rutynowych badań lekarskich lub po tym, jak pacjent jest zmuszony pilnie skorzystać z pomocy medycznej z powodu gwałtownego pogorszenia stanu zdrowia.

Cukrzyca – do jakiego lekarza zgłosić się po pomoc?

Diagnozowaniem i leczeniem cukrzycy zajmuje się lekarz endokrynolog. Podczas konsultacji endokrynolog zaleci wykonanie badań, na podstawie ich wyników dobiera lek, określa schemat przyjmowania leku i zaleci dietę.

Jeżeli występują jakiekolwiek niepokojące objawy, które mogą wskazywać na cukrzycę, lub w celu przeprowadzenia badań profilaktycznych, należy zgłosić się do lekarza rodzinnego. Lekarz pierwszego kontaktu skieruje na badania laboratoryjne w celu określenia glikemii.

Badania w kierunku cukrzycy

Podwyższony poziom cukru można wykryć za pomocą badania stężenia glukozy we krwi i badania moczu. Normy stężenia glukozy w osoczu krwi zależą od wieku i budowy ciała. U osób młodych i w średnim wieku wartość referencyjna wynosi 3,3-5,5 mmol/l na czczo. W moczu zdrowych osób nie występuje cukier.

Diagnostyka cukrzycy

W celu profilaktyki cukrzycy zaleca się badanie poziomu cukru we krwi co pół roku, nawet jeśli nie występują niepokojące objawy. Jeśli glikemia wynosi od 5 do 7 mmol/l, zaleca się wykonanie doustnego testu tolerancji glukozy. Poziom cukru jest mierzony na czczo, a następnie pacjent wypija roztwór glukozy. Po dwóch godzinach krew jest ponownie pobierana do analizy, aby określić zmiany w poziomie cukru.

Najbardziej miarodajne jest badanie hemoglobiny glikowanej. Pozwala określić poziom glikemii w ciągu ostatnich trzech miesięcy. Badanie jest zalecane w celu potwierdzenia diagnozy i monitorowania skuteczności leczenia cukrzycy.

Pacjenci ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na cukrzycę powinni regularnie kontrolować poziom glikemii. Pacjenci, u których zdiagnozowano cukrzycę, muszą codziennie mierzyć poziom glukozy za pomocą glukometru.

Czy możliwe jest wyleczenie cukrzycy?

Pomimo znacznych postępów w medycynie, nadal nie ma sposobu na całkowite wyleczenie cukrzycy. Pacjenci, u których zdiagnozowano chorobę, do końca życia muszą stosować terapię insulinową. Przestrzeganie odpowiedniej diety i przyjmowanie leków pomaga uniknąć rozwoju powikłań.

Diagnoza cukrzycy wymusza zwykle zmianę trybu życia. Pacjenci muszą zmodyfikować swoją dietę, zrezygnować z picia alkoholu i spożywania produktów, które powodują gwałtowne wahania poziomu glukozy. Osoby z cukrzycą muszą również unikać zbyt dużych przerw między posiłkami. Ważnym elementem leczenia jest także odpowiednia ilość snu i regularna aktywność fizyczna.

Pacjenci z cukrzycą typu 1 i 2 powinni codziennie monitorować poziom cukru we krwi za pomocą przenośnego glukometru. Monitorowanie poziomu glukozy pomoże uniknąć jego krytycznego wzrostu lub spadku, który mógłby stanowić zagrożenie dla życia.

Dieta dla osób z cukrzycą

Diabetycy powinni stale monitorować swoją dietę i zapoznać się z indeksem glikemicznym żywności. Indeks ten odzwierciedla zdolność żywności do zwiększania poziomu glukozy we krwi. Pokarmy o wysokim indeksie glikemicznym zawierają dużo cukru, czyli węglowodanów szybko przyswajalnych. Powodują one gwałtowny wzrost poziomu glukozy, więc są niepożądane w jadłospisie diabetyka.

Dzieci i młodzież z cukrzycą typu 1 muszą stosować dietę o odpowiedniej kaloryczności, z przewagą owoców morza, chudego mięsa, produktów pełnoziarnistych, olejów roślinnych, warzyw i niesłodkich owoców. Dieta dla pacjentów z cukrzycą typu 2 powinna opierać się na niskokalorycznych potrawach w celu normalizacji masy ciała.

Bez względu na postać cukrzycy, chory powinien unikać pokarmów bogatych w węglowodany proste, sól i tłuszcze zwierzęce. Jadłospis diabetyka powinien zawierać odpowiednią ilość kwasów omega, błonnika, mikroelementów i witamin.

Farmakologiczne leczenie cukrzycy

Leki na cukrzycę pomagają utrzymać prawidłowy poziom glukozy we krwi. Przy cukrzycy typu 1 konieczna jest codzienna terapia insuliną. W niektórych przypadkach zastrzyki łączy się z przyjmowaniem leków obniżających poziom cukru. Spowalniają one syntezę glukozy z glikogenu w wątrobie.

W przypadku cukrzycy typu 2 insulina jest produkowana, ale jej połączenie z komórkami zostaje zakłócone. Pacjentowi przyjmuje wówczas leki, które zwiększają wrażliwość na insulinę i spowalniają wchłanianie glukozy w jelitach.

Jak leczyć cukrzycę typu 2?

W przypadku cukrzycy typu 2 podstawą leczenia jest dieta i regularne ćwiczenia fizyczne. Zwiększenie aktywności fizycznej w połączeniu ze zdrową dietą pozwala unormować masę ciała. W niektórych przypadkach to wystarczy, aby ustabilizować poziom glukozy i uniknąć przyjmowania leków. Aby zwiększyć wrażliwość na insulinę, stosuje się leki zmniejszające insulinooporność. Powodzenie leczenia cukrzycy typu 2 zależy zatem bezpośrednio od stylu życia pacjenta.

Leczenie cukrzycy u kobiet w ciąży

U kobiety w ciąży może zostać zdiagnozowana cukrzyca ciążowa lub może ona mieć regularną cukrzycę, która wcześniej się nie ujawniła. W leczeniu cukrzycy ciążowej zalecana jest dieta o ograniczonej zawartości węglowodanów. Insulinę przepisuje się, jeśli terapia dietetyczna okazała się nieskuteczna. Kobiety w ciąży mogą przyjmować insulinę ultra krótkodziałającą i krótkodziałającą, które podaje się podskórnie.

Leczenie nadciśnienia u chorych na cukrzycę

Pacjenci powinni regularnie monitorować ciśnienie krwi. Jego przewlekły wzrost obserwuje się u ponad 60% chorych na cukrzycę. Aby zapobiec nadciśnieniu, należy monitorować poziom glikemii, rzucić palenie i alkohol. Zaleca się ograniczenie spożycia soli, tłuszczów zwierzęcych, utrzymanie regularnej aktywności fizycznej. Pozwoli to uniknąć rozwoju powikłań naczyniowych. Leki hipotensyjne (obniżające ciśnienie krwi) na cukrzycę są przepisywane przez lekarza w zależności od postaci choroby i stanu metabolizmu węglowodanów.

Leczenie chorób naczyń krwionośnych u cukrzyków

W leczeniu cukrzycy ważne jest leczenie zaburzeń naczyń krwionośnych, ponieważ to właśnie pogorszenie ich prawidłowego funkcjonowania jest przyczyną większości powikłań choroby. Leczenie polega na przestrzeganiu zaleceń dietetycznych i przyjmowaniu leków obniżających poziom cukru we krwi, kontrolujących ciśnienie krwi. Utrzymanie prawidłowego poziomu glukozy we krwi i ciśnienia krwi zapobiega uszkodzeniom dużych i małych naczyń krwionośnych, rozwojowi miażdżycy i chorób serca.

Leczenie zaburzeń erekcji u chorych na cukrzycę

Do 35% mężczyzn z cukrzycą typu 1 ma zaburzenia erekcji, które są spowodowane uszkodzeniem naczyń krwionośnych, zmniejszoną produkcją testosteronu. Farmakoterapię dobiera lekarz z uwzględnieniem stanu pacjenta. Lekarz może zalecić leki poprawiające potencję na bazie tadalafilu i syldenafilu. Należy je stosować ostrożnie, ponieważ w przypadku cukrzycy istnieje zwiększone ryzyko wystąpienia działań niepożądanych.

Cukrzyca jest poważną chorobą, której nie można wyleczyć, ale często można jej zapobiec. Kontrola diety i badania profilaktyczne mogą pomóc uniknąć choroby.

Zapobieganie cukrzycy

Do środków zapobiegawczych lekarze zaliczają prawidłowe odżywianie, które dostarcza organizmowi niezbędnych substancji i pomaga utrzymać prawidłową wagę. Aby zmniejszyć ryzyko rozwoju cukrzycy, należy unikać nadmiernego stresu psychoemocjonalnego.

Ważne są również profilaktyczne badania kontrolne. Nawet w przypadku braku niepokojących objawów zaleca się badanie poziomu cukru i tolerancji glukozy dwa razy w roku, a także coroczne badanie USG wątroby i trzustki. Jeśli któryś z bliskich krewnych choruje na cukrzycę, należy zachować szczególną ostrożność.