Czym jest insulina?
Insulina jest hormonem produkowanym przez komórki wysp trzustkowych. Insulina reguluje poziom glukozy (cukru) we krwi i pomaga komórkom organizmu trawić ją w celu uzyskania energii.
Co to jest insulinooporność?
Zadaj pytanie endokrynologii «Doctorpro»
Insulinooporność to stan patologiczny, w którym wchłanianie insuliny przez komórki organizmu (zwłaszcza wątrobę, mięśnie i tkankę tłuszczową) jest zaburzone. W rezultacie wykorzystanie glukozy jest zakłócone, a trzustka zwiększa produkcję insuliny, aby pomóc glukozie dostać się do komórek. Insulinooporność może prowadzić do zespołu metabolicznego, niealkoholowego stłuszczenia wątroby i cukrzycy typu 2, która zwykle rozwija się przez kilka lat lub dekad.
Czy insulinooporność to cukrzyca?
Insulinooporność nie jest cukrzycą. Może jednak poprzedzać rozwój cukrzycy typu 2. Choroba ta, której towarzyszy stale wysoki poziom cukru we krwi (hiperglikemia), jest wynikiem niewystarczającej produkcji insuliny przez trzustkę lub jej nieefektywnego wykorzystania (niepełne wchłanianie na poziomie komórkowym). Cukrzyca typu 1 jest przewlekłą chorobą autoimmunologiczną, w której trzustka nie jest w stanie produkować insuliny.
Insulinooporność również nie jest stanem przedcukrzycowym, ale może być jedną z przyczyn jego rozwoju. Stan przedcukrzycowy to stale podwyższony poziom cukru we krwi, który nie jest wystarczająco wysoki, aby zdiagnozować cukrzycę typu 2. Stężenie glukozy we krwi w stanie przedcukrzycowym wynosi od 100 do 125 mg/dl (5,6-6,9 mmol/l).
Co jest przyczyną rozwoju insulinooporności?
Dokładne mechanizmy rozwoju schorzenia nie są znane. Przyczyny insulinooporności mogą obejmować:
- otyłość;
- siedzący tryb życia;
- przewagę pokarmów bogatych w węglowodany i tłuszcze nasycone w diecie;
- skutki uboczne leków (np. sterydy, leki przeciwpsychotyczne, leki na HIV, nadciśnienie tętnicze);
- zaburzenia hormonalne (np. zespół Cushinga, akromegalia, niedoczynność tarczycy);
- dziedziczne zaburzenia genetyczne (np. dystrofia miotoniczna, zespół Alströma lub Wernera);
- wysokie ciśnienie krwi, wysoki poziom cholesterolu we krwi, udar;
- obecność cukrzycy u bliskich krewnych.
W grupie wysokiego ryzyka znajdują się osoby w wieku powyżej 45 lat. U kobiet prawdopodobieństwo wystąpienia insulinooporności wzrasta w przypadku zespołu policystycznych jajników.
Jakie są objawy insulinooporności?
Gdy poziom cukru we krwi jest prawidłowy, insulinooporność może występować w postaci ukrytej (bezobjawowej). Objawy insulinooporności u kobiet i mężczyzn mogą obejmować:
- niewyjaśnioną utratę masy ciała;
- spadek energii;
- zwiększone pragnienie lub głód;
- częste oddawanie moczu;
- niewyraźne widzenie;
- ciemnienie skóry pod pachami, na szyi lub plecach;
- infekcje drożdżakowe.
Ze względu na brak objawów, nie zawsze możliwe jest rozpoznanie insulinooporności. W wielu przypadkach objawy mogą nie zostać zdiagnozowane przez kilka lat.
Jakie są zagrożenia związane z insulinoopornością?
Nieleczona insulinooporność może przerodzić się w cukrzycę typu 2. Inne powikłania insulinooporności mogą obejmować:
- zespół metaboliczny;
- retinopatię;
- nefropatię;
- niewydolność nerek;
- neuropatię obwodową;
- demencję;
- niestabilny chód.
Insulinooporność może również prowadzić do upośledzenia funkcjonowania układu sercowo-naczyniowego. Przy obecności choroby wzrasta na przykład ryzyko udaru mózgu, zawału serca, kardiomiopatii i dusznicy bolesnej.
Kiedy należy wykonać badania na insulinooporność?
Insulinooporność należy diagnozować, jeśli występują niepokojące objawy (np. nagła utrata masy ciała, częste oddawanie moczu) lub jeśli istnieją predyspozycje do tej choroby (np. otyłość, historia choroby w rodzinie). Odstępy czasowe między badaniami pod kątem insulinooporności określa lekarz. W przypadku braku dolegliwości i czynników ryzyka zaleca się wykonywanie testów co najmniej raz na trzy lata, a po 45 roku życia – raz w roku.
Jakie badania pomagają zdiagnozować insulinooporność?
Wykaz badań służących do diagnozowania insulinooporności jest ustalany przez lekarza chorób wewnętrznych lub endokrynologa. Możliwe jest przeprowadzenie wstępnego badania przez lekarza ogólnego i zebranie wywiadu (doprecyzowanie informacji o dolegliwościach, historii medycznej, przyjmowanych lekach i istniejących chorobach u pacjenta i członków jego rodziny).
| Badania w kierunku insulinooporności | ||
| Nazwa | Charakterystyka | Oznaki insulinooporności |
| Badanie poziomu glukozy we krwi | Aktualny poziom cukru we krwi (zwykle mierzony rano na czczo) | 100-125 mg/dl (5,6-6,9 mmol/l) |
| Badanie hemoglobiny glikowanej | Średni poziom cukru we krwi w ciągu ostatnich trzech miesięcy | 5,7-6,4% |
| Lipidogram (profil lipidowy) | Stężenie tłuszczu we krwi (trójglicerydy i cholesterol) | Poziom trójglicerydów powyżej 150 mg/dl (8,3 mmol/l), poziom lipoprotein o wysokiej gęstości (HDL) poniżej 50 mg/dl (2,8 mmol/l) u kobiet i poniżej 40 mg/dl (2,2 mmol/l) u mężczyzn |
Jednym z najbardziej pomocnych badań jest test tolerancji glukozy. Oznaką insulinooporności jest zawartość cukru we krwi w zakresie 140-199 mg/dl (7,8-11,1 mmol/l) dwie godziny po wypiciu szklanki ciepłej wody z rozpuszczoną glukozą (75 gramów).
Podobnie przeprowadzany jest test na insulinę. Jej zawartość we krwi jest mierzona na czczo i w danych odstępach czasu po spożyciu glukozy.
| Normy poziomu insuliny we krwi | |
| Czas badania | Norma |
| na czczo | poniżej 25 mIU/l (174 pmol/l) |
| 30 minut po spożyciu glukozy | 30-230 mIU/l (208-1597 pmol/l) |
| godzinę później | 18-276 mIU/l (125-1917 pmol/l) |
| dwie godziny później | 16-166 mIU/l (111-1153 pmol/l) |
| trzy godziny później | poniżej 25 mIU/l (174 pmol/l) |
Oficjalne normy insuliny dla kobiet i mężczyzn, a także tabele z minimalnymi i maksymalnymi wartościami w zależności od wieku, nie zostały opracowane z powodu niewystarczających badań naukowych. Jako punkt odniesienia dla dzieci można przyjąć, że maksymalna dopuszczalna zawartość insuliny we krwi wynosi 15 mIU/l (104 pmol/l) na czczo i 75 mIU/l (521 pmol/l) dwie godziny po spożyciu glukozy.
Żaden z tych testów nie może określić obecności insulinooporności bez dodatkowych badań. Lekarz prowadzący bierze pod uwagę wyniki wszystkich badań w celu postawienia diagnozy.
Jak przygotować się do badań na insulinooporności?
Aby zwiększyć dokładność wyników przed wykonaniem badania na insulinooporność, należy powstrzymać się od spożywania posiłków na 8-12 godzin przed testem (dozwolona jest woda niegazowana). Wyjątkiem jest badanie hemoglobiny glikowanej, które można wykonać bez specjalnego przygotowania.
Czy insulinooporność można wyleczyć?
Odpowiednio wczesna diagnoza zwiększa szanse na pozbycie się nabytej insulinooporności, która jest uleczalna. Jednak nie wszystkie czynniki ryzyka można wyeliminować (np. wiek lub dziedziczne predyspozycje do wystąpienia choroby).
Jak można złagodzić insulinooporność?
Insulinooporność można kontrolować poprzez zmianę stylu życia i przyjmowanie leków. Leczenie insulinooporności może obejmować:
- dietoterapię;
- unikanie stresu;
- codzienną aktywność fizyczną.
Regularna aktywność fizyczna pomaga pozbyć się nadwagi poprzez zwiększenie wydatkowania kalorii, a także poprawę wrażliwości tkanki mięśniowej na insulinę. Lekarz może również przepisać leki stosowane w leczeniu insulinooporności, których działanie ma na celu obniżenie ciśnienia krwi, stężenia glukozy i cholesterolu we krwi.
Jaką dietę należy stosować przy insulinooporności?
Korygowanie sposobu odżywiania w insulinooporności jest ważnym elementem leczenia. Dieta przy insulinooporności:
- ograniczenie spożywania pokarmów o wysokim indeksie glikemicznym, czyli o wysokiej zawartości cukru lub węglowodanów (przykładowo w insulinooporności nie zaleca się nadużywania białego pieczywa, ziemniaków, słodyczy, słodkich owoców takich jak arbuz czy daktyle);
- włączenie do diety produktów o niskim indeksie glikemicznym (w insulinooporności można spożywać niesłodzone owoce i jagody, rośliny strączkowe, szparagi, kalafior, zieleninę liściastą, orzechy, ryby, kaszę gryczaną, kaszę bulgur, niskotłuszczowe produkty mleczne);
- zminimalizowanie spożycia słonych, tłustych i wysokokalorycznych potraw (np. czerwonego mięsa, fast foodów).
Jedną z korzyści wynikających z przestrzegania diety jest zmniejszenie obciążenia trzustki. Terapia dietetyczna pomaga również w normalizacji masy ciała w przypadku otyłości poprzez zmniejszenie kaloryczności diety.
W jaki sposób insulinooporność jest związana z otyłością?
Otyłość jest udowodnionym czynnikiem ryzyka wystąpienia insulinooporności. Niemniej jednak dokładne mechanizmy opisujące związek między nadwagą a insulinoopornością wymagają dalszych badań.
Niektórzy naukowcy doszli do wniosku, że nadmiar tkanki tłuszczowej prowadzi do zwiększonego stężenia wolnych kwasów tłuszczowych, uwalniania reaktywnych form tlenu, ogólnoustrojowego stanu zapalnego i stresu oksydacyjnego. W rezultacie metabolizm glukozy ulega zaburzeniu, a zdolność komórek do wchłaniania insuliny jest upośledzona.
Jak schudnąć przy insulinooporności?
Aby schudnąć podczas insulinooporności, powinno się zmniejszyć spożycie kalorii i zwiększyć wydatek energetyczny (wprowadzenie aktywności fizycznej). Zalecenia dotyczące odchudzania podczas insulinooporności:
- liczenie kalorii;
- przestrzeganie diety zaleconej przez lekarza;
- utrzymywanie bilansu wodnego (średnie dzienne spożycie oczyszczonej niegazowanej wody dla osoby dorosłej wynosi około dwóch litrów);
- codzienna aktywność fizyczna (co najmniej 30-60 minut aktywności aerobowej, która może obejmować na przykład chodzenie, bieganie, pływanie, jazdę na rowerze);
- normalizacja snu (brak snu jest jedną z przyczyn nadwagi, ponieważ zawartość kalorii w menu jest zwykle proporcjonalna do liczby godzin dziennego czuwania).
Aby ocenić dynamikę odchudzania, oprócz monitorowania masy ciała, można prowadzić rejestr zmian wskaźnika masy ciała (BMI). Aby poznać swoje BMI, należy podzielić swoją wagę w kilogramach przez kwadrat wzrostu w metrach (BMI 18,5-24,9 to waga prawidłowa, 25-29,9 to nadwaga, 30 lub więcej to otyłość).
Niskokaloryczne pokarmy
Jak zapobiegać rozwojowi insulinooporności?
Środki profilaktyczne mają na celu zapobieganie nabytej insulinooporności, ponieważ medycyna nie może wpływać na wrodzone formy patologii. Zapobieganie insulinooporności może obejmować:
- pozbycie się nadwagi (poprzez zdrową dietę i zwiększoną aktywność fizyczną);
- wyeliminowanie zaburzeń snu;
- rzucenie palenia.
Konieczne jest również terminowe leczenie chorób, którym towarzyszy wysokie ciśnienie i poziom cholesterolu we krwi. Ponadto zaleca się regularne wykonywanie badań krwi pod kątem insulinooporności, w przypadku znalezienia się w jednej z grup ryzyka lub wystąpienia niepokojących objawów (nieuzasadniona utrata masy ciała, częste oddawanie moczu, niewyraźne widzenie).
