Czym jest leptyna?
Leptyna to hormon, który zapewnia uczucie sytości poprzez utrzymywanie długoterminowej równowagi między spożyciem pokarmu a wykorzystaniem energii. Leptyna pomaga tłumić głód i regulować bilans energetyczny, dzięki czemu człowiek nie odczuwa głodu w przypadku braku zapotrzebowania na energię (kalorie).
Za co odpowiada leptyna?
Leptyna odpowiada za regulację procesów metabolicznych, neuroendokrynnych i energetycznych w organizmie. Leptyna jest nie tylko "hormonem sytości", ale służy również jako marker do diagnozowania wtórnego braku miesiączki, otyłości, choroby wieńcowej i cukrzycy.
Ponieważ każdy układ w organizmie potrzebuje energii, jego prawidłowe funkcjonowanie zależy od poziomu leptyny. Funkcje leptyny:
- regulacja apetytu. Leptyna sygnalizuje mózgowi, że żołądek jest już pełny, dzięki czemu zmniejsza apetyt;
- kontrola metabolizmu. Leptyna bierze udział w regulacji bilansu energetycznego i pomaga utrzymać optymalny poziom przemiany materii;
- regulacja procesów zapalnych. Leptyna wpływa na układ odpornościowy, kontrolując odpowiedź immunologiczną organizmu na stan zapalny;
- utrzymanie funkcji rozrodczych. Leptyna może wpływać na regulację cyklu miesiączkowego i równowagę hormonalną u kobiet;
- regulacja tkanki kostnej. Hormon ten wpływa na tworzenie tkanki kości i kontroluje metabolizm kości;
- bierze udział w produkcji hormonów tarczycy, które regulują metabolizm.
Leptyna zwiększa szanse na poczęcie i ciążę bez komplikacji, ponieważ prawidłowy poziom tego hormonu zapewnia wystarczającą ilość energii i składników odżywczych, aby wspierać rozwój dziecka. Leptyna wysyła sygnał do mózgu, że owulacja jest normalnym procesem, a macica jest gotowa na przyjęcie zapłodnionego jajeczka.
Gdzie produkowana jest leptyna?
Leptyna jest wytwarzana w komórkach tłuszczowych (adipocytach), które znajdują się pod skórą, wokół narządów wewnętrznych i w przyśrodkowej części kości. Poziom leptyny we krwi jest bezpośrednio związany z ilością tkanki tłuszczowej w organizmie – im więcej tkanki tłuszczowej, tym wyższy będzie poziom leptyny. Leptyna może być również wytwarzana przez łożysko, wątrobę, narządy układu pokarmowego, mięśnie i podskórną tkankę tłuszczową, ponieważ komórki tłuszczowe znajdują się w różnych narządach i układach.
Po wydzieleniu leptyna jest transportowana do mózgu, gdzie wiąże się z receptorami w podwzgórzu. Powoduje to aktywację neuronów, które kontrolują apetyt i metabolizm, umożliwiając organizmowi regulację bilansu energetycznego.
Normy leptyny dla kobiet, mężczyzn i dzieci
Normy stężenia leptyny różnią się w zależności od płci i wieku. Poziom leptyny u dorosłych powinien wynosić:
- u kobiet – od 3,7 do 11,1;
- u mężczyzn – od 2,0 do 5,6.
U kobiet norma leptyny jest wyższa niż u mężczyzn, ponieważ kobiecy organizm wytwarza więcej tkanki tłuszczowej ze względu na różnice hormonalne i cechy fizjologiczne. Poziom leptyny u kobiet może się zmieniać w zależności od fazy cyklu miesiączkowego oraz w czasie ciąży.
Poziom leptyny jest wyższy u dzieci niż u dorosłych ze względu na szybki wzrost i rozwój organizmu.
| Normy leptyny u dzieci według wieku | |
| Wiek | Poziom leptyny we krwi |
| noworodki | 0,5-13,8 ng/ml |
| dzieci poniżej roku | 0,5-13,8 ng/ml |
| dzieci w wieku 1-3 lat | 1,0-13,8 ng/ml |
| dzieci w wieku 4-6 lat | 1,0-10,1 ng/ml |
| dzieci w wieku 7-9 lat | 1,5-10,1 ng/ml |
| dzieci w wieku 10-12 lat | 1,5-10,1 ng/ml |
| nastolatki w wieku 13-17 lat | 1,5-10,1 ng/ml |
Dla Twojej wygody udostępniamy naszą tabelę w formie ilustracji. W razie potrzeby możesz ją zapisać lub udostępnić znajomym.
Tabela norm poziomu leptyny u dzieci wg wieku
Kiedy i jak zrobić badanie poziomu leptyny?
Stężenie leptyny we krwi należy zbadać w przypadku występowania nadwagi lub otyłości, podejrzenia występowania zespołu metabolicznego, insulinooporności lub zaburzeń tarczycy. Inne wskazania do zbadania poziomu leptyny:
- zwiększony głód (odczuwany co jedną-dwie godziny);
- wahania masy ciała (nagła utrata lub przyrost masy ciała);
- podwyższony poziom glukozy we krwi (hiperglikemia);
- przewlekłe zmęczenie i osłabienie;
- zaburzenia snu (na przykład bezsenność);
- wysoki poziom cholesterolu (hipercholesterolemia);
- zaburzenia miesiączkowania u kobiet;
- podwyższony poziom trójglicerydów we krwi (hipertriglicerydemia).
Do badania poziomu leptyny pobierana jest krew żylna. Ponieważ przyjmowanie glikokortykosteroidów i insuliny może wpływać na poziom leptyny we krwi, ważne jest, aby wcześniej poinformować lekarza o przyjmowanych lekach. W razie potrzeby lekarz zaleci tymczasowe odstawienie leku lub zmianę jego dawki.
Na badanie poziomu leptyny należy zgłosić się na czczo. Przed badaniem należy powstrzymać się od jedzenia przez osiem-12 godzin. Można pić tylko czystą, niegazowaną wodę mineralną. Rano w dniu badania należy unikać wysiłku fizycznego i stresujących sytuacji, ponieważ mogą one wpływać na poziom leptyny we krwi. Po otrzymaniu wyników badania należy skonsultować się z endokrynologiem, który dokona ich interpretacji. Jeśli lekarz stwierdzi odchylenia od normy, wyda zalecenia, które pomogą unormować poziom leptyny.
Podwyższony poziom leptyny we krwi
Ponieważ ilość leptyny jest wprost proporcjonalna do ilości tkanki tłuszczowej, otyłość prowadzi do podwyższonego poziomu leptyny we krwi (hiperleptynemii). Inne przyczyny podwyższonego poziomu leptyny:
- predyspozycje genetyczne;
- cukrzyca;
- zespół metaboliczny;
- zespół policystycznych jajników (PCOS);
- nowotwory (na przykład prostaty, piersi, jelita grubego);
- przyjmowanie niektórych leków (na przykład glikokortykosteroidów);
- choroby podwzgórza (rak, torbiel, zespół międzymózgowia).
Zaburzenia neurodegeneracyjne, takie jak choroba Alzheimera, choroba Parkinsona czy choroba Huntingtona również mogą prowadzić do wzrostu poziomu leptyny. U kobiet poziom leptyny rośnie w czasie ciąży ze względu na regulację bilansu energetycznego i utrzymanie prawidłowego rozwoju płodu.
Możliwe skutki podwyższonego poziomu leptyny obejmują niealkoholową stłuszczeniową chorobę wątroby, zespół Rabsona-Mendenhalla i depresję. Może również rozwinąć się uzależnienie od jedzenia i zaburzenia odżywiania (na przykład kompulsywne objadanie się).
U kobiet wysoki poziom leptyny i otyłość mogą zwiększać ryzyko raka piersi, ponieważ związane z tym hormonem cytokiny zapalne wysyłają sygnały, które wyzwalają szybki wzrost komórek nowotworowych. Ponadto kobiety z nadwagą zwykle gorzej reagują na hormonalne leczenie raka piersi, co utrudnia przebieg terapii.
Jak obniżyć poziom leptyny we krwi?
Poziom leptyny można obniżyć za pomocą farmakoterapii, która polega na przyjmowaniu agonistów receptora melanokortyny, inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny lub tiazolidynedionów. Inne sposoby na obniżenie stężenia leptyny we krwi:
- utrata masy ciała. Ponieważ poziom leptyny jest związany z ilością tkanki tłuszczowej, zmniejszenie masy ciała spowoduje spadek poziomu leptyny;
- zwiększona aktywność fizyczna;
- zmiany w diecie, redukcja spożywanych kalorii;
- wysypianie się.
Leptyna i insulina to hormony kontrolujące metabolizm, więc spadek stężenia jednego z nich prowadzi do spadku stężenia drugiego. Poziom insuliny we krwi można obniżyć, stosując dietę niskowęglowodanową.
Jak zrzucić nadwagę, mając podwyższoną leptynę?
Chorzy z podwyższonym poziomem leptyny mogą zrzucić zbędne kilogramy, stosując dietę, dbając o regularną aktywność fizyczną i zdrowy sen (siedem do ośmiu godzin snu co noc). Zasady odchudzania dla osób z wysokim poziomem leptyny:
- utrzymuj deficyt kaloryczny (spożywaj mniej kalorii, niż zużywasz);
- powoli przeżuwaj pokarm, aby szybko się nasycić;
- utrzymuj reżim picia wody (33-40 mililitrów wody na jeden kilogram masy ciała);
- nie pomijaj posiłków (zwłaszcza śniadania);
- planuj posiłki z wyprzedzeniem, aby zmniejszyć ryzyko złamania zasad diety;
- zadbaj o aktywność fizyczną (pływanie, jazda na rowerze lub bieganie trzy do czterech razy w tygodniu);
- unikanie stresujących sytuacji (stres może zwiększać apetyt).
Dieta dla osób z podwyższonym poziomem leptyny powinna zawierać pokarmy o niskim indeksie glikemicznym, ich spożycie zmniejsza bowiem ryzyko nadwagi.
| Produkty dozwolone w diecie osób z podwyższonym poziomem leptyny | |
| Grupa pokarmów | Produkty |
| Produkty białkowe | kurczak, indyk, wołowina, ryby, jajka |
| Warzywa | brokuły, kalafior, szpinak, zielony groszek, sałata, pomidory, ogórki |
| Owoce o niskiej zawartości cukru | jabłka, gruszki, owoce cytrusowe, owoce jagodowe |
| Orzechy i nasiona | migdały, orzechy laskowe, orzechy włoskie, nasiona słonecznika, pestki dyni |
| Zdrowe tłuszcze | awokado, oliwa z oliwek, olej z orzechów, olej lniany, olej rybny |
| Niskotłuszczowe produkty mleczne | mleko, jogurt, twaróg, sery o niskiej zawartości tłuszczu |
| Rośliny strączkowe | soczewica, groch, ciecierzyca, fasola |
| Produkty pełnoziarniste | płatki owsiane, brązowy ryż, kasza gryczana, chleb razowy |
Pokarmy białkowe są bogate w aminokwasy, które stymulują uczucie sytości. Warzywa i owoce zawierają witaminy, minerały i przeciwutleniacze, które wspierają metabolizm i zapobiegają wzrostowi poziomu leptyny.
Zbyt niski poziom leptyny we krwi – co robić?
Bardzo rzadko zdarza się, aby poziom leptyny spadał poniżej normy. Głównie ma to miejsce w przypadku wrodzonego niedoboru leptyny, gdy hormon nie jest wytwarzany przez tkankę tłuszczową. Inne przyczyny zbyt niskiego poziomu leptyny:
- czynniki genetyczne;
- drastyczne ograniczenie spożywanych kalorii;
- zbyt niska masa ciała;
- rygorystyczna dieta niskowęglowodanowa.
Do znacznego spadku poziomu leptyny może również doprowadzić zbyt intensywny wysiłek fizyczny lub przewlekły stres psychiczny. Poziom leptyny może spadać podczas snu, jest to jednak zjawisko normalne.
Niedobór leptyny powoduje, że do mózgu dociera informacja o silnym głodzie, co prowadzi do niekontrolowanego jedzenia, otyłości trzeciego stopnia i opóźnienia dojrzewania u dzieci. Inne skutki niedoboru leptyny obejmują: częste infekcje bakteryjne, nadmierną produkcję insuliny, zaburzenia równowagi lipidowej i hipogonadyzm hipogonadotropowy (zbyt niski poziom hormonów płciowych).
Jak podnieść poziom leptyny w organizmie?
Nie jest możliwe zwiększenie poziomu leptyny przy pomocy tabletek, ponieważ nie jest ona witaminą ani minerałem. Suplementy diety dostępne w Internecie lub aptekach nie zawierają leptyny. Mogą zawierać kofeinę i mieszanki ziół i witamin, które hamują apetyt, ale ich skuteczność jest raczej niska. Skuteczne sposoby na zwiększenie leptyny w organizmie:
- zwiększenie spożycia białka. Pokarmy bogate w białko mogą pomóc zwiększyć poziom leptyny, ponieważ hormon ten jest wytwarzany w tkance tłuszczowej, a do jego syntezy potrzebne są aminokwasy;
- spożywanie zdrowych tłuszczów. Oliwa z oliwek, awokado i orzechy mogą pomóc podwyższyć poziom leptyny w organizmie;
- regularne posiłki. Przedłużający się głód (na przykład post przerywany) może być odczuwany przez organizm jako niedobór energii i prowadzić do obniżenia poziomu leptyny.
Zastrzyki z leptyny są powszechnie stosowane w leczeniu rzadkich chorób genetycznych związanych z niedoborem leptyny, takich jak leptynooporna niewydolność podwzgórza czy zaburzenia syntezy leptyny. Zastrzyki pomagają pacjentom utrzymać prawidłowy poziom leptyny we krwi i zminimalizować zbędne, nadmierne spożywanie pokarmów.
Jakie pokarmy zawierają leptynę?
Ponieważ leptyna jest hormonem wytwarzanym przez organizm, a nie składnikiem odżywczym (takim jak witamina C lub białko), żadna żywność jej nie zawiera. Jednak, w zależności od indywidualnych potrzeb pacjenta, możliwe jest rozpisanie optymalnej diety.
Na przykład, jeśli konieczne jest obniżenie poziomu leptyny, zaleca się unikanie tłustych, smażonych i wędzonych potraw, a także węglowodanów prostych. Jeśli konieczne jest zwiększenie poziomu leptyny, do diety należy włączyć białko.
Dieta redukująca poziom leptyny we krwi: menu z przepisami
Dieta obniżająca poziom leptyny polega na eliminacji węglowodanów prostych (pieczywo, słodycze, produkty mączne), pokarmów o wysokiej zawartości tłuszczu i kalorii (na przykład smażonych w głębokim tłuszczu). Ważne jest unikanie słodkich napojów gazowanych, soków, alkoholu, kompotów i innych napojów o wysokiej zawartości cukru.
