Zwiększone lub zmniejszone stężenie hormonów może prowadzić do objawów fizycznych (bóle głowy, bóle mięśni, zmęczenie) i psychicznych (drażliwość, nerwowość, wahania nastroju).
Co może być przyczyną dużego brzucha?
Duży brzuch może pojawić się z powodu nadmiernego spożycia kalorii, ponieważ są one przekształcane w tkankę tłuszczową, co prowadzi do powiększenia pośladków, ud i brzucha. Inne przyczyny dużego brzucha to:
- zbyt mała ilość aktywności fizycznej. Może prowadzić do osłabienia mięśni głębokich brzucha;
- zmiany związane z wiekiem. Powodują spowolnienie metabolizmu i gromadzenie się tłuszczu;
- wodobrzusze. Nagromadzenie płynu w jamie brzusznej powoduje zwiększenie jej objętości;
- choroby wątroby. Przy przewlekłych chorobach wątroby (np. marskość lub stłuszczenie wątroby) występują zaburzenia metabolizmu i pracy narządu, co powoduje gromadzenie się płynu lub tłuszczu w jamie brzusznej;
- nowotwory złośliwe. Gdy rak żołądka, wątroby, jajnika lub macicy postępuje, zwiększony rozmiar guza może powodować powiększenie brzucha;
- niewydolność serca. Na skutek zaburzeń krążenia krwi organizm zatrzymuje płyn w jamie brzusznej, co prowadzi do nadmiernego obrzęku;
- kamica żółciowa. Obecność kamieni w pęcherzyku żółciowym może prowadzić do zablokowania dróg żółciowych i zwiększenia rozmiarów brzucha z powodu ucisku na narządy;
- tyreotoksykoza. Podwyższony poziom hormonów tarczycy może wpływać na metabolizm i sprzyjać magazynowaniu tłuszczu.
Do powiększenia brzucha może również prowadzić częste spożywanie alkoholu, ponieważ spowalnia on metabolizm, sprzyja uwalnianiu insuliny i wywołuje reakcje zapalne w obszarze tkanki tłuszczowej. Alkohol spowalnia również proces trawienia, co może powodować zaleganie pokarmu w żołądku i jelitach.
Przyczyną dużego brzucha u kobiet mogą być choroby ginekologiczne (mięśniaki macicy, torbiele jajników, endometrioza). Zespół jelita drażliwego, cukrzyca, niedoczynność tarczycy (zmniejszona aktywność tarczycy), choroba Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego również mogą prowadzić do powiększenia brzucha.
Rola kortyzolu w organizmie człowieka
Kortyzol pomaga szybko przystosować się do stresującej sytuacji, zwiększając dostępny poziom energii i hamując inne funkcje, które nie są w danej chwili niezbędne (np. perystaltykę jelit). Wysoki poziom hormonu stresu podtrzymuje czujność i uwagę, co pomaga zachować skupienie i w stresujących sytuacjach. Inne funkcje kortyzolu to:
- glukoneogeneza (tworzenie glukozy). Kortyzol stymuluje proces glukoneogenezy, który polega na tym, że źródła niewęglowodanowe (takie jak aminokwasy) są przekształcane w glukozę;
- regulacja ciśnienia. Kortyzol działa na naczynia krwionośne, wpływając na ich napięcie i średnicę. W rezultacie ciśnienie krwi wzrasta, a ogólny przepływ krwi ulega przyspieszeniu;
- lipoliza. Hormon ten stymuluje rozpad komórek tłuszczowych i uwalnianie kwasów tłuszczowych do krwiobiegu w celu wykorzystania ich jako energii;
- regulacja czynności serca. Kortyzol wpływa na tętno i ciśnienie krwi poprzez wpływ na naczynia krwionośne i układ nerwowy;
- magazynowanie glukozy. Kortyzol przyspiesza rozkład glikogenu w wątrobie, co zapewnia dodatkowe źródło energii dla organizmu;
- regulacja poziomu elektrolitów. Kortyzol może hamować wchłanianie zwrotne sodu i zwiększać jego retencję w nerkach.
Kortyzol może zmniejszać stan zapalny poprzez hamowanie aktywności komórek odpornościowych (białych krwinek i cytokin). Działanie immunosupresyjne hormonu odgrywa ważną rolę w utrzymaniu homeostazy (równowagi) w organizmie poprzez zapobieganie nadmiernym reakcjom zapalnym w odpowiedzi na stres.
Czym jest brzuch kortyzolowy?
Brzuch kortyzolowy to objaw gromadzenia się tłuszczu w okolicy brzucha z powodu wysokiego poziomu kortyzolu. Jeśli pojawi się brzuch kortyzolowy, należy skonsultować się z endokrynologiem, który określi przyczynę i dobierze leczenie, aby unormować poziom kortyzolu.
Jak wygląda brzuch kortyzolowy u mężczyzn, a jak u kobiet?
U kobiet brzuch kortyzolowy ma zaokrąglony kształt z powodu nagromadzenia tłuszczu w górnej części brzucha i po bokach; u mężczyzn ma kształt prostokątny (ponieważ tłuszcz jest równomiernie rozłożony na brzuchu). Objawy brzucha kortyzolowego:
- wiotkość skóry, obwisła skóra. Z powodu działania kortyzolu na metabolizm i rozmieszczenie tłuszczu, skóra w okolicy brzucha traci elastyczność;
- zmiany skórne. Kortyzol wpływa na obniżenie poziomu kolagenu i elastyny, powodując rozstępy na brzuchu;
- obrzęk skóry. Podwyższony poziom kortyzolu sprzyja zatrzymywania płynów w organizmie, co może powodować obrzęk brzucha.
Brzuch kortyzolowy u mężczyzn może być bardziej zwarty i twardszy w dotyku. Kortyzol u mężczyzny działa bowiem inaczej – nie powoduje utraty napięcia w mięśniach (jak u kobiet), ale jego zwiększenie. Endokrynolog pomoże zredukować brzuch kortyzolowy przy pomocy leków, które mają na celu ustabilizowanie tła hormonalnego.
Przyczyny powstawania brzucha kortyzolowego
Hormony wpływają na metabolizm, rozkład tłuszczu i magazynowanie energii w organizmie. Guzy przysadki mózgowej, nowotwory lub przerost tkanki nadnerczy, zespół Cushinga i nadprodukcja aldosteronu (aldosteronizm) mogą przyczyniać się do podwyższonego poziomu kortyzolu. Wpływ kortyzolu na pojawienie się brzucha stresowego:
- efekt metaboliczny. Uwalnianie kortyzolu w odpowiedzi na stres stymuluje rozkład białek, tłuszczów i węglowodanów w celu dostarczenia organizmowi energii. Przy długotrwałym stresie może dojść do gromadzenia się tłuszczu w okolicy brzucha;
- insulinooporność. Podwyższony poziom kortyzolu może prowadzić do zmniejszonej wrażliwości komórek na insulinę (insulinooporność) i wzrostu tkanki tłuszczowej;
- reakcja zapalna. Stan zapalny może wpływać na metabolizm i dystrybucję tłuszczu, w tym na zwiększoną objętość brzucha.
Kortyzol może oddziaływać na receptory w komórkach tłuszczowych w jamie brzusznej, stymulując wzrost ich rozmiaru i sprzyjając gromadzeniu się tłuszczu. Oprócz kortyzolu, do wzrostu brzucha mogą przyczyniać się inne hormony: insulina, estrogen, prolaktyna, progesteron, leptyna i grelina.
Jak rozpoznać brzuch kortyzolowy?
Objawy brzucha kortyzolowego obejmują gromadzenie się tłuszczu w górnej części brzucha, miękkość, wiotką i luźną skórę. Inne objawy podwyższonego poziomu kortyzolu:
- przyrost masy ciała;
- osłabienie mięśni ud i ramion;
- szerokie, fioletowe rozstępy na brzuchu;
- złogi tłuszczu pomiędzy łopatkami;
- wysoki poziom cukru we krwi;
- wysokie ciśnienie krwi.
Na wysoki poziom kortyzolu może również wskazywać nadmierny wzrost włosów u kobiet na całym ciele. Jednak tylko endokrynolog, po badaniu poziomu hormonu i wykluczeniu innych schorzeń (np. tyreotoksykozy), może zdiagnozować brzuch kortyzolowy.
Jak określić poziom kortyzolu?
Poziom kortyzolu zmienia się w ciągu dnia: osiąga maksymalną wartość w godzinach porannych między szóstą a dziewiątą rano, stopniowo zmniejsza się w ciągu dnia (zwłaszcza po południu) i spada do minimum w godzinach 18-20. Aby uzyskać wiarygodny wynik, badanie poziomu kortyzolu powinno się wykonywać rano.
Poziom kortyzolu można oznaczyć we krwi, moczu lub ślinie. Aby ocenić reakcję na stres, endokrynolog może zaproponować test, w którym poziom kortyzolu jest mierzony przed i po stresie fizycznym lub chemicznym (np. wstrzyknięcie syntetycznego kortyzolu).
Czy można samodzielnie sprawdzić poziom kortyzolu?
Poziom kortyzolu można sprawdzić samodzielnie, korzystając z testu zakupionego w aptece. Etapy samodzielnego badania poziomu kortyzolu:
- Przygotowanie. Przed badaniem należy dokładnie oczyścić jamę ustną, nie jeść i nie żuć gumy;
- Pobrać próbkę śliny. W zależności od rodzaju testu należy przytrzymać pasek testowy w ustach lub przygryźć go.
- Przetwarzanie próbki. Należy umieścić pasek testowy w specjalnym pojemniku z odczynnikami.
Po przetworzeniu próbki ważne jest, aby postępować zgodnie z instrukcjami na opakowaniu. Wyniki są zwykle wyświetlane na specjalnej skali lub wyświetlaczu.
Podczas analizy wyników należy pamiętać, że poziom kortyzolu może wzrosnąć w sytuacjach stresowych, a dane mogą być zniekształcone, jeśli test zostanie wykonany nieprawidłowo. Dlatego zaleca się wykonanie badania krwi lub moczu na obecność kortyzolu, którego wyniki zostaną odczytane przez endokrynologa.
Jak utrzymać poziom kortyzolu w normie?
Praktyki relaksacyjne (medytacja, joga, ćwiczenia oddechowe i głębokie rozluźnienie mięśni) mogą pomóc zmniejszyć poziom stresu i kortyzolu. Inne sposoby na utrzymanie kortyzolu w ryzach:
- regularna aktywność fizyczna. Regularne ćwiczenia pomagają zmniejszyć stres i utrzymać prawidłowy poziom hormonów;
- zdrowy sen. Ważne jest, aby przestrzegać harmonogramu snu, wysypiać się i stworzyć sobie komfortowe warunki do odpoczynku.
Ważna jest również zbilansowana i odpowiednia dieta: powinna ona zawierać pokarmy bogate w witaminy, mikroelementy, zdrowe tłuszcze i białka. Należy unikać żywności przetworzonej (przekąsek, mrożonek, dań gotowych, fast foodów).
Czy można ustabilizować poziom kortyzolu bez lekarstw?
Jeśli poziom kortyzolu jest podwyższony, zaleca się ograniczenie spożycia kawy i napojów zawierających kofeinę (np. napojów energetycznych). Sposoby na obniżenie poziomu kortyzolu:
- ekstrakt z ashwagandhy. Codzienne przyjmowanie ekstraktu z ashwagandhy skutkuje poprawą jakości snu i obniżeniem porannego poziomu kortyzolu;
- głębokie oddychanie. Stymuluje nerw błędny (odpowiedzialny za regulację funkcji narządów), aby wysyłać sygnały do układu nerwowego w celu zmniejszenia częstości akcji serca, ciśnienia krwi i poziomu kortyzolu;
- regularne posiłki. Jedzenie po dłuższym poście (powyżej 12 godzin) może znacznie zwiększyć poziom hormonu stresu;
- kwasy tłuszczowe omega-3. Powinno się włączyć do diety czerwone ryby (łosoś, sardynka), awokado, nasiona chia i lnu w celu zmniejszenia poziomu kortyzolu.
Według badań przeprowadzonych na Uniwersytecie Michigan, spacer na świeżym powietrzu obniża poziom kortyzolu w ślinie o około 21% na godzinę. Naukowcy udowodnili, że przebywanie na zewnątrz przez 20 minut zmniejsza poziom stresu i normalizuje poziom kortyzolu.
Skutki podwyższonego poziomu kortyzolu
Zaburzenia hormonalne mogą mieć duży wpływ zarówno na zdrowie psychiczne, jak i fizyczne. Skutki wysokiego poziomu kortyzolu to:
- nadwaga lub otyłość
- rozwój cukrzycy typu 2;
- zaburzenia funkcjonowania układu odpornościowego;
- nadciśnienie (wysokie ciśnienie krwi)
- pogorszenie stanu kości (osteoporoza);
- zaburzenia miesiączkowania (nieregularne miesiączki);
- zmniejszenie libido i zaburzenia erekcji;
- pogorszenie metabolizmu;
- wysypka skórna;
- łamliwość i wypadanie włosów;
- zmniejszenie masy mięśniowej.
Przewlekły stres zwiększa ryzyko wystąpienia depresji, wahań nastroju, drażliwości, zaburzeń pamięci i koncentracji oraz zaburzeń snu (np. bezsenności). Wysoki poziom kortyzolu zwiększa także prawdopodobieństwo wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego (zawał serca, udar mózgu).
Jaki poziom kortyzolu wskazuje na niewydolność nadnerczy?
Niedoczynność kory nadnerczy to stan, w którym nadnercza (parzyste gruczoły zlokalizowane nad nerkami) nie wytwarzają wystarczającej ilości hormonów kortykosteroidowych, w tym kortyzolu. W celu zdiagnozowania niedoczynności nadnerczy zwykle stosuje się test stymulacji hormonem adrenokortykotropowym.
W czasie badania pacjent otrzymuje zastrzyk z hormonu adrenokortykotropowego i monitorowane są zmiany poziomu kortyzolu we krwi. W prawidłowych przypadkach poziom kortyzolu wzrasta; w przypadku niewydolności nadnerczy pozostaje niezmieniony.
Gdy poziom kortyzolu mierzy się rano (o ósmej do dziewiątej rano), norma wynosi powyżej 14,5 µg/dl (400 nmol/l). Wynik poniżej 3 µg/dl (80 nmol/l) oznacza niewydolność kory nadnerczy. Po stymulacji hormonem adrenokortykotropowym u zdrowej osoby poziom kortyzolu po 30-60 minutach będzie wyższy niż 18 µg/dl (430-500 nmol/l), a przy niewydolności nadnerczy – niższy niż 18 µg/dl.
Odżywianie i aktywność fizyczna przy brzuchu kortyzolowym
W likwidowaniu brzucha hormonalnego pomoże połączenie zbilansowanej diety, aktywności fizycznej i terapii farmakologicznej (jeśli poziom kortyzolu jest podwyższony na skutek chorób narządów wewnętrznych lub gruczołów, np. tarczycy).
| Dieta przy brzuchu kortyzolowym | |
| Grupa produktów | Dozwolone produkty |
| Owoce | Jabłka, gruszki, owoce cytrusowe (pomarańcze, cytryny), kiwi |
| Warzywa | Brokuły, pomidory, cukinia, papryka, warzywa liściaste (sałata, szpinak) |
| Owoce jagodowe | Jagody, borówki, żurawina, czerwone porzeczki, maliny, truskawki |
| Mięso | Kurczak bez skóry, indyk, wołowina, cielęcina, królik |
| Ryby | Łosoś, tuńczyk, sardynki, dorsz, okoń morski, łosoś, makrela |
| Orzechy i nasiona | Orzechy włoskie, migdały, nasiona cedru, lnu i chia |
| Produkty zbożowe | Pieczywo pełnoziarniste, płatki owsiane, kasza gryczana, brązowy ryż, komosa ryżowa (quinoa) |
| Produkty mleczne | Odtłuszczony jogurt, twaróg, sery o niskiej zawartości tłuszczu |
| Tłuszcze | Oliwa z oliwek, awokado, orzechy, nasiona, olej rybny (omega-3) |
| Źródła białka | Fasola, soczewica, bób, ciecierzyca, produkty sojowe |
Aktywność fizyczna pomaga obniżyć poziom stresu i kortyzolu (poprzez uwalnianie hormonów szczęścia – endorfin) oraz poprawia metabolizm. Wpływ ćwiczeń na poziom kortyzolu:
- utrata wagi. Ćwiczenia aerobowe (chodzenie, bieganie, pływanie i jazda na rowerze) pomogą zwiększyć wydatek kalorii;
- wzmacnianie mięśni. Ćwiczenia z ciężarkami lub z wykorzystaniem własnej masy ciała (np. podciąganie, pompki, przysiady) pomagają wzmocnić mięśnie i poprawić ogólne napięcie ciała;
- trening interwałowy. Krótkie treningi o wysokiej intensywności przeplatane okresami odpoczynku mogą zwiększyć pobór tlenu i spalanie kalorii, stymulując utratę wagi i tłuszczu;
- rozciąganie i joga. Pomagają rozluźnić mięśnie, zmniejszyć napięcie i poprawić elastyczność.
Trening wytrzymałościowy (np. boks, taniec) pomoże wzmocnić mięsień sercowy i ogólny stan zdrowia. Medytacja zmniejsza stres, poprawia samopoczucie psychoemocjonalne i stabilizuje poziom kortyzolu.
Jak pozbyć się brzucha kortyzolowego?
Oprócz diety, praktyk oddechowych i aktywności fizycznej, endokrynolog może zalecić terapię farmakologiczną. Leczenie brzucha kortyzolowego:
- hormonalna terapia zastępcza;
- preparaty obniżające poziom kortyzolu;
- leki kontrolujące apetyt i odkładanie tłuszczu;
- środki pobudzające metabolizm;
- leki przeciwdepresyjne i przeciwlękowe.
Kontrolowanie choroby podstawowej, która spowodowała zaburzenia hormonalne (np. tyreotoksykozy), pomoże obniżyć poziom kortyzolu. Lekarz zaleci również, by przestrzegać odpowiedniego harmonogramu snu i zarządzać stresem.
