Stężenie histaminy należy badać przy wystąpieniu objawów – jeśli jej poziom w organizmie jest wysoki lub nieprawidłowo regulowany, mogą wystąpić reakcje alergiczne, katar, swędzenie, obrzęk. Podwyższony poziom histaminy może powodować migreny i zaburzenia trawienia.
Do czego potrzebna jest histamina?
Histamina bierze udział w różnych procesach zachodzących w organizmie, w tym w mechanizmach immunologicznych, funkcjonowaniu układu nerwowego i pokarmowego. Jest również potrzebna do utrzymania wewnętrznej równowagi, w tym stabilności temperatury, poziomu pH, stężenia soli, wody, glukozy i innych ważnych wskaźników.
| Funkcje histaminy | |
| Funkcja | Charakterystyka |
| Mediator stanu zapalnego i alergii | Histamina jest kluczowym elementem reakcji zapalnych i alergicznych. Po ekspozycji na alergeny jest uwalniana i oddziałuje z receptorami H1, powodując rozszerzenie naczyń krwionośnych, zwiększenie ich przepuszczalności i uwalnianie płynu do tkanek, prowadząc do obrzęku, zaczerwienienia i swędzenia. Aktywuje również zakończenia nerwów czuciowych, powodując podrażnienie i ból charakterystyczne dla reakcji alergicznych. |
| Regulacja napięcia naczyniowego i przepływu krwi | Histamina rozszerza małe naczynia krwionośne (kapilary), obniżając ciśnienie i zwiększając przepływ krwi do tkanek. Reakcja ta ma znaczenie w procesach zapalnych, ponieważ zwiększony przepływ krwi pomaga dostarczyć komórki odpornościowe do miejsca urazu. Jednak nadmierne rozszerzenie naczyń krwionośnych z powodu silnego uwalniania histaminy (np. we wstrząsie anafilaktycznym) może prowadzić do nagłego spadku ciśnienia krwi i zagrożenia życia. |
| Przekazywanie impulsów nerwowych (funkcja neuroprzekaźnika) | Histamina pełni rolę neuroprzekaźnika w ośrodkowym układzie nerwowym. Bierze udział w regulacji czuwania i cyklu snu, aktywując korę mózgową i przyczyniając się do utrzymania stanu czuwania. Niedobór histaminy wiąże się z sennością, a jej nadaktywność z bezsennością. |
| Regulacja wydzielania soku żołądkowego | W żołądku histamina stymuluje receptory H2 komórek okładzinowych błony śluzowej, aktywując wydzielanie kwasu solnego. Jest on niezbędny w procesie trawienia, ale nadmierna produkcja kwasu pod wpływem histaminy może prowadzić do zapalenia żołądka, wrzodów i refluksu. |
| Kontrola odpowiedzi immunologicznej | Histamina reguluje aktywność komórek odpornościowych, w tym komórek tucznych, makrofagów i limfocytów T, wpływając na stan zapalny i mechanizmy obronne organizmu. Może ona zarówno wzmacniać, jak i tłumić odpowiedź immunologiczną. W przypadku alergii nadmiernie aktywuje układ odpornościowy, a w przewlekłych chorobach zapalnych z kolei może zmniejszać intensywność odpowiedzi immunologicznej. |
| Wpływ na mięśnie gładkie | Histamina powoduje skurcz mięśni gładkich oskrzeli, jelit i macicy. W drogach oddechowych jej działanie może prowadzić do skurczu oskrzeli, który jest jedną z przyczyn ataków astmy oskrzelowej. W jelitach wpływa na perystaltykę, a w macicy może stymulować skurcze mięśni, odgrywając istotną rolę podczas porodu. |
| Udział w termoregulacji | Histamina wpływa na mechanizmy termoregulacji poprzez zmianę napięcia naczyń krwionośnych. Może powodować rozszerzenie naczyń krwionośnych skóry, przyczyniając się do utraty ciepła i obniżenia temperatury ciała, lub odwrotnie, może powodować zwężenie naczyń krwionośnych, zmniejszając produkcję ciepła. Powyższy efekt ma znaczenie w reakcjach przeciwgorączkowych i gorączkowych organizmu. |
| Regulacja apetytu i metabolizmu | W podwzgórzu histamina oddziałuje z neuronami regulującymi uczucie głodu. Tłumi apetyt i uczestniczy w metabolizmie energetycznym, wpływając na metabolizm tłuszczów. Zmniejszona aktywność układu histaminergicznego może przyczyniać się do otyłości, podczas gdy stymulacja receptorów histaminowych może prowadzić do utraty wagi. |
Gdzie produkowana jest histamina?
Histamina jest wytwarzana w organizmie z aminokwasu histydyny w wyniku działania enzymu dekarboksylazy histydyny. Jej głównymi miejscami magazynowania są bazofile i komórki tuczne, które znajdują się w tkankach łącznych w całym organizmie, zwłaszcza pod skórą, w pobliżu naczyń krwionośnych i limfatycznych, na nerwach oraz na błonach śluzowych dróg oddechowych i przewodu pokarmowego.
Po ekspozycji na alergeny, infekcje lub urazy, białe krwinki uwalniają histaminę, powodując reakcje zapalne. W mózgu histamina jest syntetyzowana w określonych neuronach podwzgórza i bierze udział w regulacji czuwania, pamięci i termoregulacji. W żołądku jest wytwarzana przez komórki enterochromafinopodobne, stymulując uwalnianie kwasu solnego do trawienia.
Jaka jest norma histaminy we krwi?
Norma histaminy we krwi wynosi 50-60 ng/ml, w osoczu – 0,3-0,4 ng/ml. Wartości referencyjne mogą się różnić w zależności od laboratorium i metody analizy histaminy.
Czym jest nietolerancja histaminy?
Nietolerancja histaminy (histaminoza jelitowa, nadwrażliwość na histaminę) to stan patologiczny, w którym organizm nie jest w stanie skutecznie rozkładać nadmiaru histaminy z powodu niedoboru enzymu oksydazy diaminowej (DAO) lub upośledzenia jego metabolizmu. Możliwe objawy nietolerancji histaminy:
- nudności i wymioty;
- wzdęcia brzucha;
- silne bóle głowy;
- trudności w oddychaniu lub duszność;
- swędzenie skóry;
- zatkany nos lub katar;
- zaczerwienienie lub wysypka na skórze;
- niskie ciśnienie krwi;
- nieregularne lub szybkie tętno;
- obrzęk warg, języka lub gardła.
W przypadku nietolerancji występuje biegunka z powodu oddziaływania histaminy na jelita. Histamina stymuluje skurcz mięśni gładkich przewodu pokarmowego, przyspieszając perystaltykę, co skutkuje szybkim oddawaniem stolca. Zwiększa również przepuszczalność ściany jelita, powodując stan zapalny i wzmożone wydzielanie płynów do jelit, co nasila biegunkę.
Nietolerancja histaminy u kobiet może powodować bolesne miesiączki ze względu na jej wpływ na mięśnie gładkie macicy. Histamina wpływa również na równowagę hormonalną, zwiększając poziom estrogenu we krwi. Nadmiar hormonu płciowego może nasilać stan zapalny i powodować zwiększoną wrażliwość na ból podczas miesiączki.
Dlaczego rozwija się nietolerancja histaminy?
Nietolerancja histaminy rozwija się z powodu niedoczynności lub niedoboru enzymu oksydazy diaminowej. Nietolerancja histaminy może być również spowodowana nieprawidłowym działaniem N-metylotransferazy histaminy, enzymu, który rozkłada histaminę w ośrodkowym układzie nerwowym i wątrobie, przekształcając ją w nieaktywne metabolity.
Jakie są przyczyny podwyższonego poziomu histaminy?
Uwalnianie histaminy jest spowodowane aktywacją komórek tucznych i bazofilów w odpowiedzi na ekspozycję na alergen, stres, uraz lub infekcję. Komórki rozpadają się lub aktywują specjalne mechanizmy egzocytozy, procesu, w którym komórki uwalniają zawarte w nich substancje na zewnątrz poprzez łączenie pęcherzyków z błoną komórkową.
W rezultacie histamina jest uwalniana do otaczających tkanek i krwi, gdzie wiąże się z odpowiednimi receptorami i wywołuje odpowiedź zapalną lub immunologiczną. Możliwe przyczyny podwyższonego stężenia histaminy we krwi:
- atopowe zapalenie skóry (egzema);
- alergiczny nieżyt nosa (katar sienny);
- kontaktowe zapalenie skóry;
- astma alergiczna;
- zapalenie spojówek;
- zapalenie żołądka i choroba wrzodowa;
- choroba refluksowa przełyku (GERD);
- rozstrój żołądka (niestrawność);
- choroba komórek tucznych (mastocytoza);
- choroby autoimmunologiczne (np. toczeń rumieniowaty układowy).
Poziom histaminy jest podwyższony w przebiegu chorób neurodegeneracyjnych i psychiatrycznych, ponieważ związek bierze udział w regulacji przekazywania impulsów nerwowych i procesów zapalnych w ośrodkowym układzie nerwowym. Na przykład w wypadku choroby Parkinsona wysoki poziom histaminy może być związany z reakcją kompensacyjną na niedobór dopaminy, a w schizofrenii – z brakiem równowagi neuroprzekaźników, w tym glutaminianu i acetylocholiny.
Jakie są objawy podwyższonego poziomu histaminy?
Istnieją cztery główne receptory histaminy – H1, H2, H3 i H4 – z których każdy powoduje określone objawy po aktywacji.
| Objawy podwyższonego poziomu histaminy | ||
| Receptor | Lokalizacja i funkcja | Objawy aktywacji receptora |
| H1 | Znajduje się w neuronach mózgu, mięśniach gładkich dróg oddechowych i naczyniach krwionośnych. Odpowiedzialny za reakcje alergiczne, anafilaksję, regulację snu, temperatury ciała, emocji i pamięci. | Swędzenie, rozszerzenie naczyń krwionośnych, niedociśnienie, tachykardia, zaczerwienienie, skurcz oskrzeli, ból, zwiększona przepuszczalność naczyń krwionośnych, katar. |
| H2 | Znajduje się w komórkach żołądka wydzielających kwas, mięśniach gładkich i komórkach serca. Bierze udział w wydzielaniu soku żołądkowego, stymulacji gruczołów śluzowych dróg oddechowych, przepuszczalności naczyń i regulacji przepływu krwi. | Wydzielanie soku żołądkowego, stymulacja wydzielania śluzu w drogach oddechowych, przepuszczalność naczyń, niedociśnienie, zaczerwienienie, ból głowy, tachykardia, skurcz oskrzeli. |
| H3 | Obecne w neuronach ośrodkowego układu nerwowego. Regulują uwalnianie histaminy i neuroprzekaźników (dopaminy, noradrenaliny, acetylocholiny). | Upośledzenie funkcji poznawczych (pamięć, uwaga, uczenie się), bóle głowy, zaburzenia snu, zwiększony niepokój, zawroty głowy, nadpobudliwość lub przeciwnie, ospałość. |
| H4 | Występuje w szpiku kostnym i komórkach krwiotwórczych. Uczestniczy w tworzeniu komórek krwi, odgrywa rolę w procesach zapalnych i chorobach autoimmunologicznych. | Zwiększony stan zapalny, przewlekłe zmęczenie, reakcje zapalne skóry, zaostrzenie chorób autoimmunologicznych, zwiększona wrażliwość na ból. |
Jakie są objawy podwyższonego poziomu histaminy
Jakie zagrożenia wiążą się z podwyższonym poziomem histaminy?
Podwyższony poziom histaminy we krwi i moczu może prowadzić do reakcji zapalnych i alergicznych. Wpływa również na układ sercowo-naczyniowy, skutkując niskim ciśnieniem krwi, tachykardią (szybkie bicie serca) i rozszerzeniem naczyń krwionośnych, co może prowadzić do bólów i zawrotów głowy.
Wpływ histaminy na układ nerwowy objawia się niepokojem, bezsennością, migrenami i zaburzeniami poznawczymi. Długotrwały wzrost poziomu histaminy przyczynia się do rozwoju przewlekłego stanu zapalnego oraz może nasilać choroby autoimmunologiczne i neurodegeneracyjne.
Kiedy należy zbadać poziom histaminy?
Poziom histaminy należy sprawdzić w przypadku wystąpienia objawów wskazujących na nadmiar lub nietolerancję histaminy, w tym wysypki skórnej, swędzenia, obrzęku, przewlekłych bólów głowy lub migreny, zaburzeń trawienia, kołatania serca, niepokoju i bezsenności. Badanie krwi na obecność histaminy może być również konieczne w przypadku podejrzenia nietolerancji histaminy, niedoboru enzymu DAO lub ciężkich reakcji alergicznych.
Diagnostyka poziomu histaminy jest ważna w przypadku pacjentów z przewlekłymi chorobami zapalnymi, autoimmunologicznymi lub neurodegeneracyjnymi. Jest również niezbędna u osób, które czują się gorzej po spożyciu pokarmów bogatych w histaminę (ser, pomidory, owoce cytrusowe).
Jak sprawdzić poziom histaminy?
W określeniu poziomu histaminy w organizmie, zidentyfikowaniu jej ewentualnego nadmiaru lub niedoboru, a także ocenie efektywności jej metabolizmu pomagają badania laboratoryjne. Testy są wykorzystywane do diagnozowania nietolerancji histaminy, reakcji alergicznych, chorób zapalnych i neurologicznych.
Jakie badania mogą potwierdzić nietolerancję histaminy?
Badania krwi na obecność histaminy może zalecić lekarz internista, lekarz rodzinny, alergolog, gastroenterolog, neurolog. Testy laboratoryjne na histaminę:
- badanie krwi na poziom histaminy. Określa stężenie histaminy we krwi i pomaga wykryć jej nadmiar. Badanie można wykonać na czczo lub po prowokacji pokarmami zawierającymi histaminę, aby ocenić reakcję organizmu na związek;
- badanie krwi na aktywność oksydazy diaminowej. Określenie poziomu DAO we krwi pomaga zidentyfikować niedobór enzymu, który jest jedną z głównych przyczyn nietolerancji histaminy. Niska aktywność DAO może prowadzić do akumulacji histaminy i objawów, w tym zmian skórnych, bólów głowy i zaburzeń trawienia;
- badanie moczu na obecność metabolitów histaminy. Test wykrywa poziomy produktów rozpadu histaminy (takich jak metylohistamina). Badanie pomaga ocenić, jak skutecznie organizm rozkłada histaminę i usuwa ją z organizmu. Wysoki poziom metabolitów może wskazywać na zwiększoną aktywność układu histaminowego lub upośledzone wydalanie histaminy;
- testy immunologiczne na reakcje wywołane histaminą. Obejmują badania skórne i testy uwalniania histaminy z komórek tucznych. Pomagają zidentyfikować nadwrażliwość na histaminę i określić nasilenie reakcji organizmu. Są stosowane w diagnostyce alergii i nietolerancji histaminy.
Można również wykonać badanie genetyczne pod kątem mutacji enzymów metabolizujących histaminę. Test identyfikuje warianty genetyczne, które wpływają na aktywność DAO i N-metylotransferazy histaminowej (HNMT). Mutacje genów mogą prowadzić do wolniejszego rozkładu histaminy i zwiększonej wrażliwości na jej działanie.
Jak przygotować się do badania poziomu histaminy w organizmie?
Do badania histaminy zaleca się oddawanie krwi na czczo, unikając spożywania pokarmów na 8-12 godzin przed badaniem. Na kilka dni przed badaniem należy wykluczyć pokarmy bogate w histaminę (produkty fermentowane, wędzone, dojrzewające, alkohol), a także leki przeciwhistaminowe (w porozumieniu z lekarzem). Aktywność fizyczna, stres i reakcje alergiczne mogą wpływać na poziom histaminy, dlatego dzień przed badaniem należy zminimalizować wysiłek i unikać kontaktu z potencjalnymi alergenami.
Co należy zrobić, jeśli poziom histaminy jest podwyższony?
W przypadku podwyższonego poziomu histaminy lub jej nadmiaru w organizmie należy umówić się na konsultację z alergologiem. Lekarz zdiagnozuje i dobierze leki, a w razie potrzeby (np. jeśli wykluczona zostanie reakcja alergiczna) – skieruje do gastroenterologa lub dermatologa.
Jak wyeliminować histaminę z organizmu?
Leki, których rodzaj i dawkę dobiera się w zależności od przyczyny, nasilenia objawów, indywidualnej wrażliwości organizmu i obecności współistniejących chorób, mogą pomóc obniżyć poziom histaminy we krwi. Środki, które pomagają usunąć histaminę z organizmu:
- leki przeciwhistaminowe H1. Blokują receptory H1, zmniejszając wpływ histaminy na skórę, błony śluzowe i układ nerwowy. Maści i tabletki przeciwhistaminowe są stosowane w przypadku alergii, pokrzywki i reakcji anafilaktycznych. Niektóre środki przenikają przez barierę krew-mózg (między krwiobiegiem a mózgiem) i powodują senność, podczas gdy nowoczesne leki działają tylko na receptory obwodowe i nie mają działania uspokajającego;
- antagoniści receptora H2. Antagoniści histaminy blokują receptory H2 w błonie śluzowej żołądka, zmniejszając produkcję kwasu solnego. Są one stosowane w zapaleniu żołądka, chorobie wrzodowej i refluksie żołądkowo-przełykowym, pomagając chronić błonę śluzową żołądka przed nadmierną kwasowością. Chociaż nie wpływają bezpośrednio na reakcje alergiczne, obniżenie poziomu histaminy w żołądku może pomóc pacjentom z nadwrażliwością na ten biogenny związek poprzez zmniejszenie jego skutków ogólnoustrojowych;
- kortykosteroidy. Tłumią aktywność układu odpornościowego poprzez zmniejszenie uwalniania histaminy z komórek tucznych. Są skuteczne w przypadku ciężkich reakcji alergicznych, astmy oskrzelowej, chorób autoimmunologicznych i stanów zapalnych skóry. Kortykosteroidy działają na głębszym poziomie niż leki przeciwhistaminowe, zapobiegając kaskadzie reakcji immunologicznych wywołanych histaminą, ale mogą powodować skutki uboczne przy długotrwałym stosowaniu.
W przypadku ciężkich objawów alergii pacjentom podaje się adrenalinę, która jest lekiem ratunkowym w przypadku wstrząsu anafilaktycznego, gdy wysokie stężenie histaminy powoduje poważne rozszerzenie naczyń krwionośnych, spadek ciśnienia krwi i skurcz oskrzeli. Działa szybko, zwężając naczynia krwionośne, podnosząc ciśnienie krwi, rozluźniając drogi oddechowe i stabilizując tętno. Chociaż adrenalina nie niszczy histaminy, skutecznie neutralizuje jej niebezpieczne działanie, zapobiegając krytycznym powikłaniom, w tym obrzękowi krtani i zatrzymaniu oddechu.
Badania pokazują, że suplementy witaminy C i B6 oraz miedzi mogą pomóc obniżyć poziom histaminy. Witamina C przyspiesza rozkład histaminy poprzez zwiększenie aktywności enzymów biorących udział w jej metabolizmie i ma właściwości przeciwutleniające, zmniejszając stan zapalny. Miedź jest niezbędna do funkcjonowania enzymu oksydazy diaminowej, który rozkłada histaminę w jelitach i krwi, zapobiegając jej gromadzeniu się. Witamina B6 bierze udział w syntezie DAO, wspierając jego produkcję i poprawiając zdolność organizmu do kontrolowania poziomu histaminy.
W przypadku nietolerancji histaminy dieta jest niezbędna do obniżenia poziomu związku w organizmie i zapobiegania zaostrzeniom objawów. Ponieważ rozkład histaminy u osób z nietolerancją jest zaburzony, spożywanie pokarmów o wysokiej zawartości histaminy może powodować reakcje skórne, bóle głowy, zaburzenia trawienia i problemy z oddychaniem. Spożywanie pokarmów hamujących produkcję histaminy może pomóc zmniejszyć obciążenie organizmu i poprawić ogólny stan zdrowia.
Które produkty spożywcze są bogate w histaminę?
Wysoka zawartość histaminy w niektórych produktach spożywczych wynika z procesów fermentacji, przedłużonego dojrzewania, kwaszenia lub rozkładu białek, podczas których powstaje i gromadzi się ten biogenny związek aminowy. Produkty zawierające histaminę:
- alkohol (zwłaszcza wino, piwo i szampan);
- przetworzone mięsa;
- dojrzewające sery;
- kiszona kapusta;
- warzywa (pomidory, bakłażan i szpinak);
- owoce tropikalne (ananas, banany, papaja);
- owoce cytrusowe (cytryny, limonki, pomarańcze);
- niektóre owoce (np. truskawki, banany, wiśnie);
- orzechy (migdały, orzechy laskowe, pistacje) i czekolada;
- rośliny strączkowe (ciecierzyca, soczewica, groch);
- barwniki i konserwanty.
Ryby (makrela, tuńczyk, sardynki, śledź) i skorupiaki zawierają histaminę ze względu na wysoki poziom aminokwasu histydyny. W przypadku niewłaściwego przechowywania, zwłaszcza w temperaturze pokojowej, bakterie aktywnie rozkładają histydynę, co prowadzi do gromadzenia się histaminy w mięsie ryb. Obróbka cieplna nie rozkłada histaminy, dlatego ważne jest, aby prawidłowo przechowywać ryby i owoce morza w niskich temperaturach (np. w lodówce).
Jakie pokarmy mają niską zawartość histaminy?
Pokarmy, które blokują histaminę, pomagają w nietolerancji poprzez zmniejszenie jej uwalniania z komórek tucznych i wspieranie jej rozkładu w organizmie. Zawierają one naturalne leki przeciwhistaminowe, w tym witaminę C, kwercetynę i bioflawonoidy, które stabilizują komórki, zmniejszają stan zapalny i zapobiegają skokom histaminy.
Podczas stosowania diety histaminowej ważne jest, aby unikać alkoholu i przetworzonej żywności, barwników i konserwantów. Pokarmy niezawierające histaminy:
- produkty zbożowe (ryż, chleb);
- niektóre rodzaje ryb (morszczuk, pstrąg);
- świeże owoce (np. jabłka, brzoskwinie) i soki z nich;
- warzywa (z wyjątkiem pomidorów, bakłażanów i szpinaku);
- herbaty ziołowe;
- świeże pasteryzowane mleko i produkty mleczne;
- miód.
Pokarmy redukujące histaminę obejmują również alternatywy mleka, takie jak mleko migdałowe, ryżowe, kokosowe, gryczane i sojowe. Odpowiednią dietę w przypadku nietolerancji histaminy może pomóc dobrać lub dostosować alergolog.
