Dysbioza jelitowa (dysbakterioza): przyczyny, objawy i możliwości leczenia

Czym jest dysbioza jelitowa?

Dysbioza jelitowa to brak równowagi mikroflory jelitowej, w której liczba mikroorganizmów oportunistycznych i patogennych przewyższa liczbę „dobrych” bakterii. 

Dysbioza nie jest chorobą samą w sobie, ale zespołem objawów (zbiorem symptomów o wspólnej przyczynie). Brak równowagi mikroflory może prowadzić do zaburzeń trawienia (wzdęcia, zaparcia, biegunka), zwiększonego zmęczenia i obniżonej odporności, dlatego zaleca się jak najszybsze przywrócenie mikroflory jelitowej po zdiagnozowaniu dysbiozy. Zaburzenia równowagi mikroflory jelitowej i inne nieprawidłowości w obrębie przewodu pokarmowego są leczone przez gastroenterologa w centrach medycznych Doctorpro.

Jakie są objawy dysbiozy jelitowej?

Objawy dysbiozy jelitowej są zróżnicowane i czasami trudne do odróżnienia od symptomów innych chorób. Możliwe objawy dysbiozy jelitowej to:

• nieświeży oddech;
• ból brzucha;
• zaburzenia trawienia (zaparcia, biegunka);
• nudności;
• swędzenie pochwy lub odbytu;
• wzdęcia;
• zmiany skórne, w tym swędzenie i zaczerwienienie;
• zwiększone zmęczenie;
• stany depresyjne.

Objawy fizjologiczne zależą od bakterii, których ilość uległa zmianie. Jeśli u pacjenta wystąpiły ostatnio zaburzenia żołądkowo-jelitowe (np. śluz w kale lub nieprzyjemny zapach stolca) wraz z innymi objawami, może to oznaczać wystąpienie dysbakteriozy.

Zewnętrzne objawy dysbiozy jelitowej

Zewnętrzne oznaki dysbakteriozy jelitowej są wynikiem dysfunkcji przewodu pokarmowego. Zewnętrznie dysbioza jelitowa może objawiać się poprzez:

• stan depresyjny;
• wzmożoną drażliwość;
• zwiększone wydzielanie śliny;
• zapalenie jamy ustnej i zapalenie skóry w okolicy skrzydełek nosa;
• zmiany w płytkach paznokciowych;
• wypadanie włosów;
• trądzik;
• wysypkę skórną;
• łuszczycę.

Zewnętrzne oznaki dysbiozy są spowodowane naruszeniem wchłaniania witamin i minerałów, więc mogą objawiać się jako „zwykła” hipowitaminoza. Dysbakteriozę może zdiagnozować wyłącznie lekarz.

Jakie są przyczyny dysbiozy jelitowej?

Główną przyczyną dysbiozy jelitowej jest brak równowagi mikrobioty: wzrost flory patogennej lub spadek flory korzystnej. Przyczyny dysbakteriozy jelitowej mogą obejmować:

• predyspozycje genetyczne;
• stosowanie leków (antybiotyków, chemioterapii);
• radioterapię;
• nietolerancję niektórych pokarmów (niedobór laktazy);
• choroby pasożytnicze (robaczyca, lamblioza, salmonelloza).

Do zaburzenia równowagi mikroflory mogą prowadzić również podróże i operacje chirurgiczne przewodu pokarmowego. Na rozwój dysbiozy wpływ mają też styl życia i dieta. Możliwe żywieniowe przyczyny rozwoju dysbiozy:

• wysoka zawartość cukru w diecie;
• niska ilość rozpuszczalnego i nierozpuszczalnego błonnika;
• spożywanie napojów alkoholowych;
• przypadkowe spożycie pestycydów;
• spożycie ksenobiotyków (leki, produkty ropopochodne);
• unikanie lub nadmierne spożycie niektórych pokarmów.

Styl życia może wpływać na rozwój nieprawidłowości w obrębie flory jelitowej. Możliwe czynniki powodujące dysbiozę obejmują przewlekły stres, nadmierny wysiłek fizyczny, stosunki seksualne bez zabezpieczenia i niewłaściwą higienę jamy ustnej.

Jaka jest klasyfikacja dysbiozy jelitowej?

Klasyfikacja dysbakteriozy jelitowej może opierać się na pochodzeniu choroby, nasileniu objawów czy różnorodności gatunkowej mikrobioty. Współczesna medycyna wyróżnia trzy rodzaje dysbiozy w zależności od stanu mikrobiomu:

• spadek korzystnej mikroflory;
• nadmierny wzrost flory patogennej i warunkowo patogennej;
• spadek ogólnej różnorodności bakteryjnej.

W większości przypadków wszystkie trzy typy występują jednocześnie. Określenie konkretnego rodzaju dysbiozy może być ustalone wyłącznie przez lekarza na podstawie wyników analiz laboratoryjnych.

Ponadto patologię rozróżnia się na podstawie rodzaju mikroorganizmu, który ją spowodował. Klasyfikacja dysbiozy według patogenu: 

• hemolityczna;
• grzybicza;
• białkowa;
• ropna;
• śluzowa;
• mieszana.

Określić patogen oraz jego wrażliwość na leki można tylko w laboratorium. W zależności od wyników badań wybiera się metodę leczenia.

Hemolityczna dysbioza jelitowa

Hemolityczna dysbioza jelit charakteryzuje się zwiększoną liczbą warunkowo patogennej flory – bakterii hemolitycznych. W dysbiozie hemolitycznej dochodzi do niszczenia czerwonych krwinek. Możliwe główne objawy to wyniszczająca biegunka, zatrucie organizmu, a w konsekwencji – utrata masy ciała.

Grzybicza dysbioza jelitowa

Dysbioza grzybicza jest spowodowana przerostem grzybów z rodzaju Candida. Dysbioza grzybicza jelit może prowadzić do rozwoju chorób ogólnoustrojowych (choroba Leśniowskiego-Crohna, kandydoza pochwy, ogólnoustrojowe zakażenia grzybicze).

Białkowa dysbioza jelitowa

Dysbioza białkowa jest spowodowana obecnością w mikrobiocie dużej liczby enterobakterii z rodzaju Proteus. Dysbioza białkowa może prowadzić do chorób przewodu pokarmowego i uogólnionych procesów zapalnych.

Ropna dysbioza jelitowa

W dysbiozie ropnej dochodzi do namnażania się bakterii ropnych (gronkowców, paciorkowców i pałeczek Pseudomonas). Bakterie ropne mogą powodować wiele chorób, więc obraz objawowy dysbiozy ropnej jest dość szeroki i można go zdiagnozować jedynie na podstawie wyników badania bakteriologicznego.

Śluzowa dysbioza jelitowa

Dysbioza śluzowa może wystąpić z powodu zwiększenie liczby słabo fermentujących pałeczek jelitowych. Należą do nich E.Coli, warunkowo patogenny mikroorganizm obecny w mikrobiocie. W przypadku dysbiozy śluzowej można zaobserwować biegunkę ze śluzem i krwawą wydzieliną w kale.

Mieszana dysbioza jelitowa

Mieszany typ dysbiozy jelitowej charakteryzuje się obecnością kilku patogenów, a także bardziej wyraźnymi objawami i zwiększoną opornością na leczenie. W mieszanej dysbiozie mogą również występować zmiany strukturalne w błonach śluzowych przewodu pokarmowego.

Jakie są formy dysbiozy jelitowej?

Formy dysbakteriozy można sklasyfikować według nasilenia objawów. Główne typy dysbiozy jelitowej to:

• utajona (ukryta) – nie występują żadne objawy, dysbiozę można zdiagnozować jedynie na podstawie wyników badań laboratoryjnych;
• miejscowa – pojawiają się pewne objawy dyspeptyczne;
• uogólniona – symptomy są wyraźne i ostre, rozwijają się powikłania oraz choroby innych narządów i układów. 

Identyfikacja postaci dysbiozy pomaga wybrać właściwą taktykę leczenia. Sposoby i metody diagnozy pozostają w gestii lekarza prowadzącego.

Utajona forma dysbiozy

Ukryta postać dysbiozy jest najłagodniejsza. Może przebiegać bezobjawowo i można ją wykryć jedynie na podstawie wyników badań. W postaci utajonej można zaobserwować minimalną redukcję korzystnej mikroflory. Proces jest zlokalizowany wyłącznie w jelicie. 

Miejscowa forma dysbiozy

Miejscowa postać dysbakteriozy charakteryzuje się obecnością objawów niestrawności (uczucie ciężkości w jamie brzusznej, nudności, zwiększona ilość gazów, zgaga, biegunka lub zaparcia). W tej postaci może rozwinąć się zapalenie jelit, układu moczowo-płciowego czy reszty przewodu pokarmowego. 

Uogólniona forma dysbiozy

Uogólniona postać dysbakteriozy charakteryzuje się uszkodzeniem jelit, pojawieniem się ogólnoustrojowych chorób zapalnych i zatruciem organizmu aż po rozwój sepsy.

Jakie są etapy rozwoju dysbiozy jelitowej?

Etapy dysbiozy jelitowej są dość umowne – określane przez stosunek zdrowej i patogennej flory. Proporcje mikroorganizmów mogą się różnić u poszczególnych pacjentów i tylko gastroenterolog może odpowiednio ocenić stadium dysbiozy. Tradycyjnie lekarze wyróżniają takie etapy dysbakteriozy jelitowej:

• dysbakterioza jelit 1 stopnia – ilość patogennej i oportunistycznej flory w normalnym zakresie, występuje niewielki spadek korzystnej mikroflory;
• dysbakterioza jelit 2 stopnia – występuje wyraźny spadek korzystnej mikroflory przy jednoczesnym wzroście ilości patogenów (ziarniaki, pierwotniaki);
• dysbakterioza jelit 3 stopnia – następuje gwałtowny spadek całej korzystnej mikroflory i aktywne namnażanie patogenów. Na trzecim etapie pacjenci mogą stracić apetyt, występują zaburzenia stolca i wzdęcia;
• dysbakterioza jelit 4 stopnia – charakteryzuje się prawie całkowitym brakiem bifido- i laktobakterii, można zdiagnozować niedokrwistość i ostre infekcje jelitowe; objawy są wyraźne.

Klasyfikacja dysbiozy według etapów nie ma jednoznacznych ram. Konkretny etap stwierdzić może tylko gastroenterolog, biorąc pod uwagę wyniki badań laboratoryjnych i ogólne samopoczucie pacjenta.

Jakie są zagrożenia związane z dysbiozą jelit?

Dysbioza jelitowa może prowadzić do chorób narządów i układów w całym organizmie. Zaburzenie równowagi mikroflory jelitowej może powodować zespół jelita drażliwego (IBS) i niektóre choroby zapalne przewodu pokarmowego (choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego). Dysbakterioza może również prowadzić do chorób niezwiązanych bezpośrednio z trawieniem. Możliwe choroby, które mogą wynikać z dysbiozy:

• otyłość;
• zespół metaboliczny;
• cukrzyca typu 2;
• zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa;
• atopowe zapalenie skóry;
• niedokrwistość;
• sepsa;
• reumatoidalne zapalenie stawów.

W perspektywie krótkoterminowej niebezpieczeństwo zapalenia stawów polega na zatruciu odpadami patogennej flory, odwodnieniu i zmniejszeniu odporności organizmu na choroby wirusowe i bakteryjne. Dlatego, jeśli istnieje podejrzenie braku równowagi mikroflory, konieczne jest skonsultowanie się z lekarzem w celu przeprowadzenia diagnostyki. Na badania diagnostyczne i leczenie dysbakteriozy można umówić się w centrach medycznych Doctorpro.

Jak diagnozuje się dysbiozę jelit?

Głównym wskazaniem do badania w kierunku dysbiozy jelitowej jest zaburzenie pracy przewodu pokarmowego i dyskomfort w nadbrzuszu. Rozpoznanie dysbakteriozy jelitowej rozpoczyna się od zebrania wywiadu. Na etapie wywiadu gastroenterolog ustali, czy występują choroby przewlekłe, zaburzenia odżywiania czy stanów neuropsychologicznych. Diagnostyka laboratoryjna dysbakteriozy jelitowej może obejmować:

• analizę kału w kierunku dysbakteriozy;
• badanie bakteriologiczne;
• badanie ogólne kału;
• badanie biochemiczne kału.

W przypadku podejrzenia chorób współistniejących gastroenterolog może skierować pacjenta na konsultację do innych specjalistów (np. ginekologa). Dopiero mając wyniki analiz i pełną historię medyczną, gastroenterolog może postawić diagnozę i zalecić leczenie.

Jakie metody stosuje się w leczeniu dysbiozy jelitowej?

Leczenie dysbakteriozy jelitowej ma na celu przywrócenie ilościowego i jakościowego składu mikrobioty. Terapia ukierunkowana jest przede wszystkim na wyeliminowanie przyczyny, która spowodowała zaburzenie. Sposoby leczenia dysbakteriozy u dorosłych mogą obejmować:

• leki przeciwgrzybicze – w leczeniu grzybiczej dysbakteriozy jelitowej;
• środki przeciwdrobnoustrojowe (antybiotyki) – w leczeniu dysbiozy bakteryjnej. Antybiotyki na dysbiozę jelit lekarz może przepisać po określeniu patogenu i jego wrażliwości na określone leki;
• probiotyki, prebiotyki, kompleksy witaminowo-mineralne – w leczeniu przewlekłej dysbakteriozy. Terapia ma na celu utrzymanie prawidłowej równowagi korzystnej i patogennej flory oraz zapobieganie rozwojowi dysbiozy. 

Schemat leczenia dysbiozy jelitowej u dorosłych jest zindywidualizowany w każdym przypadku. Równolegle konieczne jest przywrócenie liczby pożytecznych mikroorganizmów. W tym celu można stosować probiotyki, prebiotyki, eubiotyki, synbiotyki, kompleksy witamin i minerałów oraz biologicznie aktywne suplementy.

Probiotyki na dysbakteriozę jelitową są przepisywane, gdy konieczne jest „zasiedlenie” jelita pożytecznymi bakteriami – bifidobakteriami i pałeczkami kwasu mlekowego. Metoda ta okazała się skuteczna u osób z zaburzeniami równowagi mikroflory po antybiotykoterapii. 

Czasami podczas leczenia zaburzeń równowagi mikroflory jelitowej lekarz może zalecić przyjmowanie złożonych suplementów zawierających probiotyki i prebiotyki. Prebiotyki są „pokarmem” dla pożytecznych mikroorganizmów. W większości przypadków prebiotyki to rozpuszczalny i nierozpuszczalny błonnik. 

Wszystkie leki są przepisywane pacjentowi indywidualnie po badaniach. Samoleczenie, brak konsultacji i pełnego obrazu klinicznego może prowadzić do nasilenia objawów i rozwoju przewlekłego zaburzenia.

Wytyczne kliniczne dotyczące zapobiegania dysbiozie jelitowej

Zalecenia kliniczne dotyczące profilaktyki dysbiozy jelit są proste. Aby zapobiec dysbiozie jelit, zaleca się:

• stosowanie antybiotyków ściśle według zaleceń lekarza;
• zminimalizowanie spożycia alkoholu;
• dbanie o higienę jamy ustnej;
• stosowanie antykoncepcji przy każdym stosunku płciowym;
• wprowadzenie do diety kwasu mlekowego i produktów fermentowanych (kefir, jogurt naturalny, kiszona kapusta);
• spożywanie większej ilości rozpuszczalnego i nierozpuszczalnego błonnika;
• unikanie lub minimalizowanie ilości przetworzonej żywności i cukru;
• regularne badania lekarskie.

Przestrzeganie tych zaleceń zmniejsza ryzyko rozwoju dysbiozy, a także poprawia ogólny stan zdrowia. Odpowiednie badania diagnostyczne przejść można w Doctorpro.

Porady gastroenterologa dotyczące dysbiozy jelitowej

Podstawową rekomendacją w przypadku dysbakteriozy jest wizyta u lekarza. Leczenie dysbakteriozy w domu bez konsultacji ze specjalistą może być niebezpieczne dla zdrowia. Z gastroenterologiem należy skonsultować się, gdy pojawiają się:

• ból i burczenie w brzuchu;
• zaburzenia defekacji;
• wzdęcia i gazy;
• zmiany konsystencji stolca (papkowaty stolec, obecność śluzu, krwi, uporczywa biegunka, zaparcia);
• problemy skórne;
• nieuzasadnione zmęczenie. 

Po zdiagnozowaniu dysbiozy należy stosować się do wszystkich zaleceń lekarza. Ponieważ każdy przypadek choroby jest inny, wszelkie rekomendacje będą dobierane indywidualnie. 

Dieta w dysbiozie jelit: podstawowe zasady

Dieta jest jedną z głównych metod leczenia dysbiozy. Przy braku równowagi mikroflory zaleca się częste spożywanie posiłków (co najmniej trzy razy dziennie) w małych porcjach w regularnych odstępach czasu. Dieta przy dysbakteriozie nie wymaga specjalnych ograniczeń i nie jest szczególnie restrykcyjna. Jadłospis przy dysbakteriozie jelit u dorosłych powinien zawierać:

• produkty bogate w kwas mlekowy (jogurt naturalny, kefir, zakwas);
• produkty fermentowane (kapusta kiszona);
• błonnik (otręby, płatki owsiane, pełnoziarniste produkty zbożowe).

W przypadku dysbiozy jelitowej można jeść chude mięso, twaróg, świeże owoce i warzywa, ryby. Zabronione jest spożywanie pikantnych i tłustych potraw, wędzonych mięs, słodyczy, a także produktów, które przyczyniają się do powstawania gazów. Indywidualne zalecenia dietetyczne są ustalane przez lekarza prowadzącego na podstawie stopnia zaawansowania choroby i indywidualnych cech organizmu. 

Dozwolona żywność w dysbiozie jelitowej

Lista produktów dozwolonych w stanach dysbiozy jelitowej jest szeroka i zróżnicowana. Pokarmy dopuszczalne przy zaburzeniach równowagi mikroflory:

• warzywa liściaste;
• żywność o wysokiej zawartości błonnika (niesłodzone owoce, warzywa, jagody, pełnoziarniste zboża, otręby);
• żywność fermentowana (zakwas, kapusta kiszona, kimchi, tempeh, jogurt naturalny, kefir, natto);
• tłuste ryby;
• chude mięso;
• oliwa z oliwek;
• orzechy.

Pełną listę dozwolonych produktów może podać lekarz. Wykaz ten uwzględniać będzie specyfikę przebiegu choroby i indywidualne cechy organizmu.

Niedozwolona żywność w dysbiozie jelitowej

Dieta w dysbiozie jelitowej obejmuje ścisłą eliminację niektórych produktów – zmniejszy to obciążenie mikrobioty i ryzyko wystąpienia objawów dysbiozy. Produkty zabronione w dysbakteriozie: 

• żywność przetworzona (półprodukty, konserwy, fast foody);
• żywność o wysokiej zawartości rafinowanego cukru (wyroby cukiernicze, przekąski kupowane w sklepie);
• produkty mleczne;
• przetworzone czerwone mięso;
• alkohol;
• kofeina;
• fasola;
• kiełbasy i wyroby wędliniarskie;
• smażone, pikantne i wędzone potrawy;
• marynowane warzywa.

W przypadku braku równowagi mikroflory należy skonsultować się z lekarzem, aby dowiedzieć się, jakich pokarmów należy unikać. Gastroenterolog sporządzi listę produktów, które będą uwzględniać indywidualne cechy pacjenta.

Przyjmowanie płynów w dysbiozie jelit

Napoje odgrywają ważną rolę w procesie zdrowienia. W przypadku zaburzeń jelitowych można pić czystą wodę, słabą herbatę, naturalne musy i kompoty. Zaleca się również picie kombuchy (grzyba herbacianego) i fermentowanych napojów mlecznych (ajran, kefir).

Przy braku równowagi mikroflory należy zdecydowanie zrezygnować z picia napojów alkoholowych. Lista zakazanych napojów obejmuje również kawę, słodką wodę gazowaną, zakupione w sklepie soki, nektary i napoje orzeźwiające. 

Czy można całkowicie wyleczyć dysbiozę jelit?

Całkowite wyleczenie dysbiozy jelitowej zależy od wielu czynników: ilości patogennej i korzystnej flory, przyczyny dysbiozy, stadium, rodzaju i formy schorzenia. Tylko lekarz prowadzący może podać prognozy dotyczące leczenia. W większości przypadków po wyeliminowaniu choroby, która doprowadziła do zaburzenia równowagi mikroflory, poziom korzystnej flory zostaje przywrócony do normalnych wartości.