Dieta stosowana w zapaleniu pęcherzyka żółciowego: zasady żywieniowe, tygodniowy jadłospis i przepisy krok po kroku

Rola odżywiania w rozwoju zapalenia pęcherzyka żółciowego: badania naukowe

Według badań dieta bogata w tłuszcze i cholesterol oraz uboga w błonnik może przyczyniać się do zapalenia pęcherzyka żółciowego związanego z kamicą nerkową. Czynniki żywieniowe potencjalnie przyczyniające się do powstawania cholesterolowych kamieni żółciowych:

• wysokie spożycie mięsa, fast foodów i tłuszczów nasyconych występujących w produktach pochodzenia zwierzęcego, oleju palmowego i oleju kokosowego (badania nad korzyściami oleju kokosowego w zapaleniu pęcherzyka żółciowego ze względu na wysoką zawartość tłuszczów nasyconych i wysoką wartość odżywczą nie dają jednoznacznych odpowiedzi);
• wysokokaloryczne lub bardzo niskokaloryczne diety (dzienna dawka kalorii waha się od 2500 do 2000 odpowiednio dla mężczyzn i kobiet);
• niskie spożycie błonnika i niedobór witaminy C;
• wysokie spożycie roślin strączkowych i fruktozy.

Dzienne zapotrzebowanie na błonnik

W zapaleniu pęcherzyka żółciowego 75% kamieni żółciowych składa się z cholesterolu, którego pochodzenie ma związek z szerokimi zaburzeniami metabolicznymi (dyslipidemia, cukrzyca typu 2, zespół metaboliczny). Choroba może być również spowodowana nadwagą lub nagłą utratą masy ciała, wymagającą stosowania zbilansowanej diety z określoną dzienną dawką kalorii.

Zalecenia WHO dotyczące żywienia w zapaleniu pęcherzyka żółciowego

Światowa Organizacja Zdrowia nie wskazuje konkretnej diety na zapalenie pęcherzyka żółciowego, ale zaleca standardy dobrego odżywiania. Zalecenia WHO dotyczące zdrowej diety przy zapaleniu pęcherzyka żółciowego:

• spożywać co najmniej 400 gramów lub pięć porcji owoców i warzyw dziennie, z wyłączeniem ziemniaków, batatów, manioku i innych warzyw korzeniowych bogatych w skrobię;
• spożywać mniej niż 10% całkowitej dawki kalorii z wolnych cukrów (około 50 gramów dla zdrowej osoby spożywającej 2000 kalorii dziennie);
• spożywać mniej niż 30% całkowitej dawki kalorii z tłuszczów (tłuszcze nienasycone i tłuszcze trans pochodzenia zwierzęcego);
• ograniczyć spożycie tłuszczów nasyconych do mniej niż 10% całkowitej dawki kalorii, natomiast tłuszczów trans do mniej niż 1%;
• spożywać mniej niż pięć gramów soli (nie więcej niż jedną łyżeczkę dziennie).

Według WHO dieta w przypadku zapalenia pęcherzyka żółciowego powinna opierać się na gotowanych lub gotowanych na parze potrawach, z ograniczonym spożyciem pieczonej i smażonej oraz paczkowanej (gotowej) żywności zawierającej przemysłowo wytwarzane tłuszcze trans. Przy zapaleniu pęcherzyka żółciowego powinno się również włączyć do diety odtłuszczone produkty mleczne i chude mięso oraz oleje roślinne.

Praktyczne wskazówki gastroenterologów dotyczące odżywiania przy zapaleniu pęcherzyka żółciowego

Nie ma specjalnej diety na zapalenie pęcherzyka żółciowego. Aby złagodzić objawy i zapobiec rozwojowi choroby, konieczne jest przestrzeganie zbilansowanej diety zgodnie z zaleceniami dotyczącymi zdrowego odżywiania. Zalecenia gastroenterologów dotyczące diety stosowanej przy zapaleniu pęcherzyka żółciowego:

• ograniczenie smażenia na rzecz pieczenia, duszenia, gotowania w wodzie lub na parze;
• unikanie jedzenia poza domem, kupowania gotowych dań i fast foodów;
• spożywanie co najmniej dwóch porcji owoców i warzyw (dodawanie owoców do śniadania lub przekąsek, a sałatek lub kawałków warzyw do każdego obiadu i kolacji);
• wybieranie fermentowanych produktów mlecznych o niskiej zawartości tłuszczu, ale nie odtłuszczonych;
• zastąpienie białego pieczywa żytnim, razowym, otrębowym lub ziarnistym;
• unikanie białego ryżu i zastąpienie go ryżem dzikim lub brązowym;
• usuwanie skóry z drobiu i tłuszczu z mięsa, zup i gulaszów.

Zaleca się również trzymanie się diety podzielonej (spożywanie co najmniej czterech posiłków dziennie). Aby zapobiec tworzeniu się kamieni żółciowych (stężenie cholesterolu w żółci jest najwyższe w nocy), śniadanie najlepiej spożywać zaraz po przebudzeniu, pozostałe posiłki – w odstępach od trzech do czterech godzin.

Co można jeść przy zapaleniu pęcherzyka żółciowego?

Przy zapaleniu pęcherzyka żółciowego należy ograniczyć spożycie tłuszczów (zwłaszcza nasyconych), a także wzbogacić dietę w węglowodany złożone, białka i błonnik. Korzystne pokarmy w zapaleniu pęcherzyka żółciowego:

• owoce i warzywa (dojrzałe banany, arbuz, truskawki, niekwaśne odmiany jabłek i winogron, a także wszystkie warzywa z wyjątkiem grzybów, bakłażanów, rzodkiewki, cebuli i czosnku);
• chude mięso (kurczak, indyk i części drobiowe bez skóry, a także części wołowiny, wieprzowiny i jagnięciny bez warstw tłuszczu);
• ryby (dorsz, plamiak, mintaj, łosoś, tuńczyk i śledź), owoce morza (skorupiaki), konserwy rybne w zalewie lub wodzie;
• mleko półtłuste lub odtłuszczone, jogurt, twaróg, ser topiony i sery białe (ricotta, mozzarella);
• produkty pełnoziarniste (owies i płatki owsiane, brązowy ryż, jęczmień, makaron z pszenicy durum);
• pieczywo i wypieki bez dodatku produktów pochodzenia zwierzęcego (masło, jaja, mleko), popcorn bez dodatku masła;
• jaja kurze (jaja w zapaleniu pęcherzyka żółciowego nie są szkodliwe dla pęcherzyka żółciowego, ale ich stosowanie powinno być ograniczone ze względu na zawarty w nich cholesterol, który przyczynia się do powstawania kamieni żółciowych);
• suszone owoce, orzechy i nasiona (rodzynki sułtańskie, morele, orzeszki ziemne, orzechy nerkowca, migdały, pestki dyni, nasiona sezamu).

W przypadku zaburzeń żołądkowo-jelitowych zamiast produktów zwierzęcych można wybierać alternatywy roślinne (mleko sojowe, owsiane i kokosowe, tofu, mięso sojowe) oraz produkty o niskiej zawartości tłuszczu bez laktozy. Masło i smalec można zastąpić olejami roślinnymi (olej lniany, olej kminkowy, olej z pestek winogron). Oliwa z oliwek może pomóc w oczyszczaniu pęcherzyka żółciowego, ale nie ma badań na temat jej skuteczności.

Czego nie należy jeść przy zapaleniu pęcherzyka żółciowego i dlaczego?

W przypadku zapalenia pęcherzyka żółciowego konieczne jest ograniczenie lub unikanie pokarmów bogatych w tłuszcze nasycone i cholesterol, które zwiększają ryzyko rozwoju kamieni żółciowych. Pokarmy, których nie należy spożywać przy zapaleniu pęcherzyka żółciowego:

• tłuste mięso i ryby, tłuste produkty mięsne (np. kiełbasy, bekon, salami i peklowana wołowina), tłuste konserwy mięsne i rybne;
• mleko pełne i tłuste, mleko zagęszczone i skondensowane, jogurty tłuste, śmietana, twaróg i sery żółte (np. cheddar, brie);
• żywność tłusta, smażona i pasteryzowana, smalec, słonina, masło i olej palmowy;
• fast foody, dania gotowe, majonez i sosy śmietanowe lub serowe;
• kupowane w sklepach ciasta i wyroby cukiernicze, biały chleb, słodkie płatki śniadaniowe.

W przypadku choroby pęcherzyka żółciowego należy zrezygnować ze słodzonych napojów gazowanych i kupnych soków owocowych. Aby zapobiec zaostrzeniom choroby, konieczne jest ograniczenie spożycia alkoholu (badania pokazują, że umiarkowane spożycie drożdży piwnych w zapaleniu pęcherzyka żółciowego może hamować syntezę cholesterolu).

Jakie diety stosować można przy zapaleniu pęcherzyka żółciowego?

W przypadku zapalenia pęcherzyka żółciowego można stosować diety, które koncentrują się na zmianach stylu życia, a nie na ścisłych ograniczeniach żywieniowych, które mogą wywoływać powikłania choroby. Diety, które można stosować podczas zapalenia pęcherzyka żółciowego:

• dieta śródziemnomorska. W diecie śródziemnomorskiej dominują ryby, oliwa z oliwek, owoce i warzywa, rośliny strączkowe, produkty pełnoziarniste i warzywa skrobiowe, a także orzechy, białka jaj i jogurt grecki;
• dieta DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension). Dieta DASH kładzie nacisk na żywność bogatą w błonnik i potas z niską zawartością sodu i unikanie soli w diecie;
• dieta gastroenterologiczna (wątrobowa). Przy zapaleniu pęcherzyka żółciowego opiera się na stosowaniu dużej ilości pokarmów roślinnych, ograniczeniu tłuszczów zwierzęcych i cholesterolu, drażniących produktów przewodu pokarmowego.

W przypadku braku przeciwwskazań podczas remisji możliwe jest również stosowanie diety keto, której podstawą są tłuszcze nienasycone (70% całkowitej diety), białka (20%) i węglowodany (10%). Przy kamieniach żółciowych można stosować dietę Kapha, opartą na spożywaniu świeżej, nieprzetworzonej termicznie żywności, minimalizowaniu ciężkich, tłustych i zimnych dań oraz ograniczaniu słonych, kwaśnych i słodkich potraw.

Jak wybrać odpowiednią dietę przy zapaleniu pęcherzyka żółciowego?

Nie ma specjalnej diety na zapalenie pęcherzyka żółciowego – sposób żywienia powinien być dobrany w porozumieniu z lekarzem prowadzącym, który weźmie pod uwagę ogólny stan zdrowia i przeciwwskazania do ścisłej diety. W razie potrzeby lekarz dobierze właściwą dietę i kaloryczność w celu zmniejszenia masy ciała oraz normalizacji poziomu tłuszczów i cholesterolu we krwi. 

W przypadku alergii pokarmowych można stosować specjalne diety, biorąc pod uwagę podstawowe zasady żywienia w chorobach pęcherzyka żółciowego. Dieta hipoalergiczna wyklucza pokarmy zawierające gluten (pszenica, jęczmień, żyto), laktozę (produkty mleczne) i fruktozę (słodkie owoce i warzywa). Dieta bezglutenowa obejmuje eliminację glutenu znajdującego się w pszenicy, jęczmieniu, życie i żywności, zawierającej te produkty.

Jakie owoce można jeść przy zapaleniu pęcherzyka żółciowego?

Przy zapaleniu pęcherzyka żółciowego można jeść wszystkie owoce, z wyjątkiem kwaśnych winogron i jabłek, owoców cytrusowych, kiwi i kwaśnych jagód (żurawiny, malin, agrestu). Owoce, które można jeść podczas zapalenia pęcherzyka żółciowego:

• banany (banany w zapaleniu pęcherzyka żółciowego są przydatne ze względu na wysoką zawartość błonnika, witamin C i B6, magnezu i potasu, które mają działanie przeciwzapalne, przeciwutleniające i żółciopędne);
• słodkie winogrona (winogrona w zapaleniu pęcherzyka żółciowego powinny być spożywane ostrożnie ze względu na ich właściwości zwiększające tworzenie się gazów);
• arbuz (arbuz jest korzystny ze względu na wysoką zawartość witaminy C, błonnika i wody, które poprawiają trawienie i zapobiegają tworzeniu się kamieni żółciowych);
• truskawki (przy zapaleniu pęcherzyka żółciowego powinny być dojrzałe i słodkie). 

Owoce i jagody najlepiej spożywać świeże lub mrożone, dozwolone jest również stosowanie owoców w puszkach bez dodatku cukru. Do diety można włączyć kandyzowane owoce bez dodatku cukru i suszone owoce (na przykład sułtanki poprawiają czynność pęcherzyka żółciowego i pomagają w eliminacji zaparć).

Jakie warzywa można jeść przy zapaleniu pęcherzyka żółciowego?

Przy zapaleniu pęcherzyka żółciowego można jeść wszystkie warzywa, które nie podrażniają przewodu pokarmowego oraz nie obciążają pęcherzyka żółciowego i wątroby. Aby zapobiec zaostrzeniom procesu zapalnego, z diety należy wyeliminować bakłażany, rzodkiewki, szczaw, czosnek, cebulę i kwaśne pomidory (należy wybierać słodkie odmiany pomidorów). 

W ramach profilaktyki wzdęć z diety należy również wykluczyć produkty powodujące fermentację: warzywa krzyżowe (brokuły, kapustę białą, kalafior i brukselkę) oraz rośliny strączkowe (fasolę, groch, ciecierzycę i soczewicę). W przypadku zapalenia pęcherzyka żółciowego należy również unikać grzybów ze względu na zawartość chityny, która jest trudna do strawienia.

Czy można jeść nabiał przy zapaleniu pęcherzyka żółciowego i które produkty?

W zapaleniu pęcherzyka żółciowego konieczne jest wykluczenie produktów mlecznych o wysokiej zawartości tłuszczu (powyżej 2,5%). Margaryna i masło ze względu na wysoką zawartość cholesterolu również powinny zostać usunięte z jadłospisu. Dozwolone fermentowane produkty mleczne w zapaleniu pęcherzyka żółciowego:

• jogurt bez dodatków (grecki, islandzki, turecki);
• twaróg (twaróg może być spożywany jako samodzielny produkt lub jako składnik koktajli, wypieków i niektórych potraw);
• ser (ser żółty należy zastąpić serem białym, takim jak mozzarella i ricotta).

Przy zapaleniu pęcherzyka żółciowego można pić kefir oraz jogurt pitny bez dodatków smakowych i aromatów. Produkty mleczne mogą być spożywane pod warunkiem, że pacjent toleruje laktozę. W przypadku hipolaktazji można stosować dietę eliminacyjną i pić mleko bez laktozy lub jego roślinne zamienniki (mleko owsiane, migdałowe, kokosowe lub sojowe). 

Jaki chleb i wypieki można jeść przy zapaleniu pęcherzyka żółciowego?

W przypadku zapalenia pęcherzyka żółciowego podstawą wypieków powinna być mąka razowa lub żytnia (czarny chleb jest korzystny ze względu na zdolność żyta do obniżania poziomu cholesterolu). Wypieki dozwolone w zapaleniu pęcherzyka żółciowego:

• pieczywo bez dodatku jaj, mleka, masła i innych produktów pochodzenia zwierzęcego;
• pieczywo dietetyczne, wafle ryżowe i lawasz ormiański;
• otręby, czerstwy chleb żytni lub pszenny.
• bułka tarta, sucharki, herbatniki.

W przypadku zapalenia pęcherzyka żółciowego konieczne jest wykluczenie stosowania świeżego chleba, ciasta francuskiego i smażonego. Aby zapobiec tworzeniu się kamieni żółciowych, konieczne jest również zrezygnowanie ze sklepowych wypieków zawierających margarynę i olej palmowy. 

Jakie zboża można spożywać przy zapaleniu pęcherzyka żółciowego?

W przypadku zapalenia pęcherzyka żółciowego owsianka może być spożywana jako główne źródło węglowodanów złożonych. Dieta w chorobach pęcherzyka żółciowego może uwzględniać owies i płatki owsiane (płatki owsiane “otulają” błony śluzowe i zmniejszają stan zapalny), kaszę jęczmienną, gryczaną i pszenną oraz jej pochodne (bulgur, kuskus). Aby zapobiec zaparciom, należy zrezygnować z kaszy manny i białego ryżu (ryż w zapaleniu pęcherzyka żółciowego powinien być dziki lub brązowy, a nie biały).

Jakie mięso można jeść przy zapaleniu pęcherzyka żółciowego?

W stanach zapalnych pęcherzyka żółciowego konieczne jest wykluczenie z diety tłustych części czerwonego mięsa i podrobów (wątroby, nerek, mózgów), a także ograniczenie spożycia tłustego drobiu (kaczki, gęsi) i skóry drobiowej. Mięso, które można spożywać przy zapaleniu pęcherzyka żółciowego:

• chude mięso bez tłustych warstw, skóry i ścięgien (kurczak, indyk, cielęcina, królik);
• białe ryby (dorsz, sandacz, tuńczyk, makrela, pstrąg, sardynki);
• owoce morza (skorupiaki).

Z diety należy wykluczyć tłuste ryby (jesiotr, bieługa, sum), ikrę rybną i krewetki. Konieczne jest również odrzucenie półproduktów mięsnych (kiełbasy, parówki), wędlin, smalcu i boczku.

Jakie słodycze są dozwolone przy zapaleniu pęcherzyka żółciowego?

Aby zmniejszyć obciążenie pęcherzyka żółciowego i wątroby, nie powinno się spożywać mlecznej czekolady, nadmiernie tłustych i słodkich deserów, kupowanych w sklepie ciast i słodyczy. Dozwolone słodycze w stanach zapalnych pęcherzyka żółciowego:

• beza i pianki wykonane z białek jaj;
• czarna gorzka czekolada o zawartości kakao co najmniej 70%;
• marmolada i pianki bez dodatku sztucznych barwników i aromatów;
• miód (umiarkowane spożycie miodu w zapaleniu pęcherzyka żółciowego pomaga złagodzić stan zapalny i ból). 

Przy stanach zapalnych pęcherzyka żółciowego można spożywać lody o niskiej zawartości tłuszczu, a także bez produktów pochodzenia zwierzęcego i oleju palmowego. Lody na bazie śmietany można zastąpić mrożonym jogurtem lub sokiem, sorbetami lub schłodzoną galaretką owocową. 

Dieta dla pacjentów z zapaleniem pęcherzyka żółciowego: tygodniowy jadłospis z przepisami

W stanach zapalnych pęcherzyka żółciowego powinno się spożywać podzielone posiłki (pięć do sześciu razy dziennie), pozwalające odciążyć pęcherzyk żółciowy i wątrobę. Potrawy powinny być gotowane, duszone, pieczone lub gotowane na parze. Dozwolone jest również krótkie smażenie na olejach roślinnych (z oliwek, kokosowym, sezamowym). 

Przy zapaleniu pęcherzyka żółciowego należy spożywać ciepłe posiłki (w temperaturze około 40°C), aby zapobiec skurczom. Aby uniknąć podrażnienia układu pokarmowego, należy również unikać kwaśnych, pikantnych, ostrych, słonych, marynowanych i wędzonych potraw.