Co to jest nieżyt żołądkowo-jelitowy?
Nieżyt żołądkowo-jelitowy (potocznie: grypa żołądkowa, jelitówka) to stan zapalny błony śluzowej żołądka i jelit, wywołany przez patogenne mikroorganizmy (wirusy, bakterie lub pasożyty) lub narażenie na działanie toksyn. Choroba zaburza pracę układu pokarmowego: żołądek i jelita nie są w stanie w pełni trawić pokarmu i wchłaniać składników odżywczych. Diagnostyką i leczeniem nieżytu żołądkowo-jelitowego u dorosłych zajmuje się gastroenterolog.
Jak rozpoznać nieżyt żołądkowo-jelitowy?
Głównym objawem ostrego nieżytu żołądka i jelit jest ból brzucha i skurcze, które często są zlokalizowane w dolnej części lub na całym brzuchu. Ból może być przerywany i spastyczny lub tępy z towarzyszącym uczuciem ciężkości. Inne objawy nieżytu żołądkowo-jelitowego:
- pogorszenie lub utrata apetytu;
- gorączka;
- dreszcze, bóle ciała;
- szybkie uczucie zmęczenia i utrzymujące się osłabienie;
- bóle mięśni i głowy;
- ogólna słabość.
Z czego wynika brak apetytu?
Charakterystycznym objawem ostrego zakażenia przewodu pokarmowego są wymioty, które występują z powodu zapalenia błony śluzowej żołądka i jelit (wywołującego podrażnienie zakończeń nerwowych w przewodzie pokarmowym). Podrażnienie prowadzi do aktywacji ośrodka wymiotnego w mózgu, powodując wymioty jako reakcję ochronną organizmu w celu usunięcia patogenów lub toksyn. Wymioty mogą być również związane z nieprawidłową motoryką jelit.
Biegunka i nudności podczas nieżytu żołądka i jelit są spowodowane stanem zapalnym błony śluzowej jelit, zakłócającym wchłanianie wody i elektrolitów. Ponadto infekcja lub substancje toksyczne mogą przyspieszyć perystaltykę jelit, uniemożliwiając zaleganie treści w jelitach wystarczająco długo do normalnego trawienia.
Jeśli pojawią się objawy problemów żołądkowych (nudności, biegunka i ból brzucha), należy udać się do gastroenterologa. Lekarz przeanalizuje dolegliwości, zbierze wywiad, a następnie przepisze leki.
Jakie są przyczyny zakażenia układu pokarmowego?
Główną przyczyną nieżytu żołądka i jelit jest infekcja wirusowa, bakteryjna, pasożytnicza lub grzybicza. Okres inkubacji nieżytu żołądkowo-jelitowego (czas od zakażenia do wystąpienia pierwszych objawów) różni się w zależności od rodzaju patogenu wywołującego stan zapalny.
Zakażenie układu pokarmowego przenoszone jest najczęściej drogą fekalno-oralną: poprzez skażoną żywność, wodę lub kontakt z zanieczyszczonymi powierzchniami. Infekcja może być również transmitowana poprzez bezpośredni kontakt z zakażonymi osobami (np. podanie ręki lub dzielenie się przedmiotami, w tym naczyniami i ręcznikami). Czynniki ryzyka rozwoju nieżytu żołądkowo-jelitowego:
- zamieszkiwanie lub praca z osobami z grupy ryzyka (np. w żłobku lub domu opieki);
- częste spożywanie surowego mięsa lub ryb;
- podróże do innych krajów (zwłaszcza do regionów słabiej rozwiniętych);
- przewlekłe choroby osłabiające układ odpornościowy.
Alkohol i narkotyki mogą zwiększać ryzyko zapalenia żołądka i jelit, ponieważ osłabiają układ odpornościowy i zakłócają normalne funkcjonowanie przewodu pokarmowego. Alkohol podrażnia błonę śluzową żołądka i jelit oraz zwiększa przepuszczalność ścian jelit, co może sprzyjać wnikaniu bakterii, wirusów i toksyn. Substancje odurzające zaburzają funkcjonowanie układu odpornościowego i wpływają na układ nerwowy, zmniejszając odporność organizmu i zwiększając podatność na infekcje.
Rodzaje nieżytu żołądkowo-jelitowego
W zależności od postaci przebiegu rozróżnia się ostre i przewlekłe zapalenie żołądka i jelit. W ostrym nieżycie objawy pojawiają się nagle i są wyraźne, podczas gdy w przewlekłej formie choroby dolegliwości manifestują się cyklicznie (pojawiają się w okresach zaostrzeń i znikają podczas remisji).
| Rodzaje nieżytu żołądkowo-jelitowego | |
| Typ | Charakterystyka |
| Wirusowe zakażenie układu pokarmowego | Do wirusowego zakażenia przewodu pokarmowego u dzieci i dorosłych mogą prowadzić rotawirusy, norowirusy, astrowirusy, adenowirusy, sapowirusy i kaliciwirusy. Objawy rotawirusowego i norowirusowego nieżytu żołądkowo-jelitowego obejmują wodnistą biegunkę, wymioty, bóle brzucha, gorączkę i ogólne złe samopoczucie. Zwykle zakażenie trwa od jednego do trzech dni, ale może utrzymywać się do dwóch tygodni. Leczenie rotawirusowego zapalenia żołądka i jelit ma przede wszystkim charakter objawowy i polega na nawadnianiu organizmu w celu zapobiegania odwodnieniu. |
| Bakteryjne zakażenie układu pokarmowego | Bakteryjne zakażenie układu pokarmowego może być wywołane przez bakterie Campylobacter, E. coli, Salmonella, Shigella, Staphylococcus aureus i Clostridium. Objawy obejmują biegunkę, często z krwią lub śluzem, ból brzucha, gorączkę, czasami wymioty. Zakażeniu może towarzyszyć poważne odwodnienie. Leczenie polega na podawaniu antybiotyków (dobranych w zależności od rodzaju bakterii) i środków nawadniających. |
| Grzybicze zakażenie układu pokarmowego | Grzybicze zakażenie układu pokarmowego jest najczęściej wywoływane przez grzyby z rodzaju Candida i Aspergillus. Zwykle rozwija się wskutek osłabienia odporności, długotrwałego leczenia antybiotykami lub po zabiegach chirurgicznych. Objawy nieżytu u dzieci i dorosłych obejmują wzdęcia brzucha, biegunkę, czasami z zaparciami i ból brzucha. Leczenie uwzględnia stosowanie leków przeciwgrzybiczych i przywrócenie prawidłowej mikroflory jelitowej. |
| Pasożytnicze zakażenie układu pokarmowego | Pasożytnicze zakażenie układu pokarmowego może wystąpić pod wpływem lambliozy, kryptosporydiozy, cyklosporozy, amebozy. Objawy obejmują przewlekłą lub wodnistą biegunkę, ból brzucha, czasami wymioty i wzdęcia brzucha. Pasożyty są przenoszone przez zanieczyszczoną wodę lub żywność. Leczenie obejmuje stosowanie leków przeciwpasożytniczych. |
| Krwotoczne zakażenie układu pokarmowego | Głównym objawem krwotocznego zakażenia układu pokarmowego jest krwawa biegunka, często z bólem brzucha, gorączką i możliwymi objawami wstrząsu toksycznego. Choroba może prowadzić do ciężkiego odwodnienia, zespołu hemolityczno-mocznicowego, niewydolności nerek (w przypadku zakażenia E. coli). |
| Alergia pokarmowa | Niezakaźny alergiczny nieżyt występuje jako reakcja na spożycie pokarmów, na które organizm jest nadwrażliwy (np. mleko, orzechy, jaja). Objawy to: ból brzucha, rozstrój żołądka (niestrawność), wysypka, swędzenie i obrzęk. Mogą wystąpić wymioty i trudności w oddychaniu. Zwykle rozwija się po ekspozycji na alergeny. Leczenie obejmuje przyjmowanie leków przeciwhistaminowych i eliminację alergenów z diety. |
| Nieżyt żołądkowo-jelitowy pochodzenia pokarmowego | Rozwija się z powodu niewłaściwej diety, spożywania żywności niskiej jakości lub jeśli nie jest ona odpowiednio przechowywana. Objawy obejmują wymioty, nudności, wodnistą biegunkę i ból brzucha. Może im towarzyszyć krótkotrwała gorączka. Leczenie ma charakter objawowy, a główny nacisk kładzie się na utrzymanie równowagi wodno-elektrolitowej poprzez nawodnienie i dietę. |
| Zatrucie pokarmowe substancją chemiczną | Chemiczne zatrucie pokarmowe jest wynikiem narażenia błon śluzowych żołądka i jelit na działanie substancji toksycznych, w tym związków chemicznych, leków lub trucizn. Zapalenie żołądka i jelit może wynikać ze spożycia chemii gospodarczej, nadużywania leków (takich jak niesteroidowe leki przeciwzapalne) lub wdychania toksycznych oparów. Leczenie obejmuje neutralizację substancji toksycznej, terapię wspomagającą i ochronę błony śluzowej żołądka. |
Jak diagnozuje się zakażenie układu pokarmowego?
Diagnozowanie nieżytu żołądkowo-jelitowego rozpoczyna się od oceny objawów i zebrania wywiadu lekarskiego. W celu potwierdzenia diagnozy zakażenia układu pokarmowego mogą zostać zlecone badania krwi (aby pomóc zidentyfikować oznaki stanu zapalnego lub odwodnienia) oraz kału w celu wykrycia czynników zakaźnych. W niektórych przypadkach mogą być zalecane dodatkowe analizy, w tym badanie bakteriologiczne kału lub testy PCR.
USG i endoskopia mogą być wskazane w celu doprecyzowania diagnozy i wykluczenia innych chorób o podobnych objawach. USG pozwala ocenić stan narządów jamy brzusznej, zidentyfikować ewentualne stany zapalne, guzy, kamienie lub inne nieprawidłowości, które mogą być przyczyną bólu brzucha. Endoskopia służy do wizualizacji wnętrza żołądka i jelit – pomaga wykryć uszkodzenia błony śluzowej, wrzody lub oznaki krwawienia.
Jak leczy się zakażenie układu pokarmowego?
Leczenie nieżytu żołądkowo-jelitowego u dzieci i dorosłych zwykle odbywa się w domu i obejmuje przyjmowanie leków przepisanych przez lekarza oraz przestrzeganie reżimu picia. Leczenie nieżytu żołądka i jelit może obejmować:
- środki na biegunkę. Pomagają zmniejszyć częstotliwość i intensywność biegunki, umożliwiając organizmowi przywrócenie normalnego rytmu pracy jelit;
- leki przeciwwirusowe, przeciwgrzybicze i antybiotyki. Wybierane w zależności od czynnika zakaźnego w celu zabicia patogenów;
- leki przywracające równowagę wodno-elektrolitową. W przypadku zapalenia żołądka i jelit konieczne jest podjęcie środków zapobiegających odwodnieniu, przywracających utracone płyny i elektrolity, szczególnie w przypadku ciężkiej biegunki lub wymiotów;
- środki przeciwbólowe. Potrzebne do złagodzenia bólu brzucha i innych objawów.
Probiotyki pomagają przywrócić równowagę mikroflory jelitowej, zwłaszcza po leczeniu ostrego zapalenia żołądka i jelit antybiotykami, które mogą zaburzać normalną równowagę korzystnych i patogennych bakterii. Pomagają poprawić trawienie i wzmocnić układ odpornościowy.
Zatrucie alergiczne i żywieniowe leczy się kompleksowo. Terapia alergicznego nieżytu żołądkowo-jelitowego polega na wykluczeniu alergenów z diety, a także stosowaniu leków przeciwhistaminowych w celu złagodzenia stanu zapalnego i reakcji alergicznej. W przypadku pokarmowego zapalenia żołądka i jelit ważne jest dostosowanie diety, stosowanie leków nawadniających i przywracających prawidłową mikroflorę jelitową.
Specyfika leczenia nieżytu żołądkowo-jelitowego u dzieci
Leczenie zakażenia układu pokarmowego u dzieci wymaga szczególnej uwagi, ponieważ dzieci są bardziej podatne na odwodnienie. Uwagę zwraca się głównie na przywrócenie równowagi wodno-elektrolitowej za pomocą roztworów nawadniających, które są istotne dla zapobiegania odwodnieniu. Antybiotyki mogą być przepisywane w przypadku infekcji bakteryjnych, a środki przeciwwirusowe – wirusowych postaci choroby. Probiotyki mogą pomóc przywrócić prawidłową mikroflorę jelitową.
Dieta na nieżyt żołądkowo-jelitowy
Dieta w przypadku nieżytu żołądkowo-jelitowego ma na celu zmniejszenie obciążenia przewodu pokarmowego, zapobieganie podrażnieniom błony śluzowej i przywrócenie prawidłowej pracy jelit. Główne zasady żywienia podczas zakażenia przewodu pokarmowego:
- rezygnacja z tłustych, smażonych, słonych i kwaśnych potraw;
- wykluczenie kawy, alkoholu i słodkich napojów gazowanych;
- przyjmowanie odpowiedniej ilości płynów (od półtora do dwóch litrów dziennie);
- ograniczenie żywności o wysokiej zawartości błonnika (np. surowych warzyw);
- unikanie fast foodów, pieczywa i wyrobów cukierniczych;
- spożywanie pokarmów, które są łatwo trawione przez organizm (np. ryż, owsianka, pieczone warzywa).
W przypadku zakażenia przewodu pokarmowego zaleca się spożywanie małych porcji, co pomaga zmniejszyć obciążenie żołądka i jelit. Częste jedzenie małych posiłków pomaga również utrzymać poziom energii i zapobiega odwodnieniu.
Czego nie należy jeść w przypadku nieżytu żołądkowo-jelitowego?
W przypadku zapalenia żołądka i jelit nie należy spożywać pokarmów, które mogą podrażniać przewód pokarmowy i pogarszać stan. Z diety należy wykluczyć tłuste, smażone i pikantne potrawy, a także produkty mleczne, które mogą powodować dodatkowe problemy trawienne. Zaleca się również rezygnację z kawy, alkoholu i napojów gazowanych, ponieważ mogą one nasilać odwodnienie i podrażnienie błony śluzowej.
Co można jeść przy zakażeniu układu pokarmowego?
W przypadku nieżytu żołądkowo-jelitowego można spożywać lekkostrawne pokarmy, które nie podrażniają przewodu pokarmowego. Dieta może obejmować gotowaną marchewkę i ziemniaki, ryż, suchary, owsiankę, owoce (na przykład jabłka). Banany pomagają przy zakażeniu układu pokarmowego, ponieważ są lekkostrawne i wspomagają przywracanie poziomu potasu, który organizm traci podczas biegunki. Stopniowo można wprowadzać buliony o niskiej zawartości tłuszczu, gotowane mięso i jajka na twardo.
Nabiał i fermentowane produkty mleczne w zakażeniu układu pokarmowego
W pierwszych dniach zapalenia żołądka i jelit nabiał i fermentowane produkty mleczne często nie są zalecane, ponieważ mogą nasilać biegunkę i wzdęcia brzucha. Laktoza zawarta w mleku może nie być dobrze trawiona, gdy praca jelit jest zaburzona. Jednak gdy stan zdrowia ulegnie poprawie, można stopniowo wprowadzać beztłuszczowe produkty mleczne, w tym jogurt lub kefir, które zawierają probiotyki i pomagają przywrócić prawidłową florę jelitową w zaburzeniach żołądkowo-jelitowych.
Miód, cukier i słodycze w przypadku nieżytu żołądkowo-jelitowego
W ostrym zapaleniu żołądka i jelit należy ograniczyć lub wyeliminować z diety miód, cukier i słodycze, ponieważ mogą one przyczyniać się do nasilenia biegunki i wzdęć brzucha. Cukier i miód mogą przyspieszyć proces fermentacji w jelitach, prowadząc do dodatkowych gazów i dyskomfortu. Słodycze mogą również podrażniać błonę śluzową żołądka i spowalniać powrót do zdrowia.
Przyprawy w przypadku zakażenia układu pokarmowego
Przyprawy (w tym sól) w ostrym zapaleniu żołądka i jelit powinny być wyłączone z diety, ponieważ mogą zwiększać stan zapalny błony śluzowej, a także wywoływać ból i dyskomfort. Pikantne, ostre i kwaśne potrawy podrażniają przewód pokarmowy, przyspieszając perystaltykę i nasilając biegunkę. Lepiej jest ograniczyć się do potraw o neutralnym smaku i unikać ostrych przypraw, w tym pieprzu, czosnku, musztardy, a także sosów i przypraw zawierających sztuczne dodatki.
Zioła przy nieżycie żołądkowo-jelitowym
W przypadku zapalenia żołądka i jelit niektóre zioła mogą być pomocne w łagodzeniu objawów i przywracaniu funkcji przewodu pokarmowego. Na przykład rumianek ma właściwości przeciwzapalne i łagodzące, dzięki czemu może zmniejszyć podrażnienie błon śluzowych i złagodzić skurcze. Melisa i mięta pieprzowa mogą pomóc zmniejszyć wzdęcia i łagodzić dolegliwości jelitowe.
Ważne jest jednak, aby unikać ziół, które mogą podrażniać przewód pokarmowy, w tym imbiru lub dzikiej róży, ponieważ mogą one zwiększać stan zapalny lub stymulować perystaltykę. Przed zastosowaniem ziół na zapalenie żołądka i jelit należy skonsultować się z gastroenterologiem.
Co pić w czasie nieżytu żołądkowo-jelitowego?
W przypadku zakażenia układu pokarmowego ważne jest, aby pić dużo płynów, w tym wody, soku jabłkowego, słabych herbat i specjalnych roztworów nawadniających, aby zapobiec odwodnieniu i przywrócić równowagę elektrolitową. Równowaga wodna pomaga utrzymać normalne funkcjonowanie organizmu, zwłaszcza w przypadku utraty płynów w wyniku biegunki i wymiotów. Roztwory nawadniające przyczyniają się do skutecznego przywrócenia poziomu elektrolitów (sodu, potasu), poprawiając ogólny stan pacjenta.
Menu na tydzień podczas nieżytu żołądkowo-jelitowego
Dieta w przebiegu chorób przewodu pokarmowego jest nieodzowna, gdyż pomaga zmniejszyć obciążenie układu pokarmowego, zapobiec podrażnieniom części jelita objętych stanem zapalnym i przywrócić normalną pracę narządów. Poniżej znajduje się przykładowe tygodniowe menu z przepisami, które mogą znaleźć się w dietetycznym jadłospisie na nieżyt żołądkowo-jelitowy.
| Dieta na zakażenie układu pokarmowego | |||||
| Dzień tygodnia | Śniadanie | Przekąska | Obiad | Podwieczorek | Kolacja |
| Poniedziałek | Owsianka na wodzie, herbata | Banan (dojrzały) | Zupa ryżowa, kotlet z kurczaka gotowany na parze | Kompot z suszonych owoców | Puree ziemniaczane, ryba gotowana na parze |
| Wtorek | Owsianka na wodzie, herbata ziołowa | Pieczone jabłko | Puree warzywne, pierś z kurczaka | Kisiel | Kasza gryczana, indyk gotowany na parze |
| Środa | Kaszka ryżowa na wodzie, herbata | Herbatniki | Lekki rosół z makaronem i duszoną cukinią | Kompot | Zapiekanka z twarogu, herbata |
| Czwartek | Omlet na parze, słaba herbata | Tarta gruszka | Zupa ziemniaczana, duszona marchewka | Kefir | Ryż z gotowaną cielęciną |
| Piątek | Kasza gryczana na wodzie, herbata | Pieczone jabłko | Zupa kalafiorowa, klopsiki gotowane na parze | Napar ziołowy | Makaron vermicelli, kotlet z kurczaka gotowany na parze |
| Sobota | Owsianka na wodzie, kisiel | Herbatniki | Zupa ryżowa, gotowana ryba | Kompot z suszonych owoców | Duszone ziemniaki, pieczona dynia |
| Niedziela | Omlet na parze, herbata | Banan (dojrzały) | Zupa gryczana, indyk gotowany na parze | Kefir | Puree ziemniaczane, gulasz rybny |
Przepisy kulinarne na zakażenie układu pokarmowego
Przy chorobach przewodu pokarmowego posiłki powinny być wartościowe i zbilansowane. W przypadku nieżytu żołądkowo-jelitowego zaleca się wybieranie potraw gotowanych na parze, pieczonych w piekarniku lub gotowanych. Poniżej znajdują się proste przepisy na zakażenie układu pokarmowego, które można stosować w okresach remisji lub po usunięciu ostrych objawów.
