USG prostaty: kiedy jest zalecane i jak się do niego przygotować?

USG prostaty jest jedną z metod diagnostycznych o dużej wartości informacyjnej w diagnostyce chorób prostaty. Lekarz diagnosta USG udziela odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące badania.

Badanie USG prostaty jest nieinwazyjną procedurą diagnostyczną, która polega na wykorzystaniu czujnika (sondy) generujące wibracje dźwiękowe o wysokiej częstotliwości. Fale odbijające się od tkanek prostaty zamieniane są na impulsy elektryczne, na podstawie których generowany jest obraz całego gruczołu lub poszczególnych jego odcinków na ekranie aparatu USG.

Zaleca się wykonanie USG prostaty w ramach badań rutynowych (przesiewowych), a także gdy wystąpią dolegliwości wskazujące na postępujące schorzenia gruczołu krokowego. Inne wskazania do wykonania USG prostaty:

• podwyższony poziom PSA (antygenu specyficznego dla prostaty) wykryty w laboratoryjnym badaniu krwi;
• nowotwory prostaty;
• wykrycie zgrubień w badaniu palpacyjnym prostaty;
• niemożność poczęcia dziecka (niepłodność);
• problemy z oddawaniem moczu lub wytryskiem;
• objawy stanu zapalnego (zapalenia gruczołu krokowego), tworzenie się kamieni lub ropni (nagromadzenia ropy).

USG wykonuje się także w celu oceny skuteczności terapii chorób prostaty. Ponadto USG służy do kontroli podczas biopsji (pobrania próbek tkanki do dalszych badań w laboratorium). Badanie USG jest niezbędnym corocznym badaniem u mężczyzn od 40. roku życia, gdyż u przedstawicieli tej grupy wiekowej występuje zwiększone ryzyko chorób prostaty.

USG przezodbytnicze prostaty wykonuje się z pomocą specjalnej sondy i prezerwatywy, na którą nakładana jest niewielka ilość żelu. Etapy przebiegu przezodbytniczego badania prostaty:

1. Pacjent kładzie się na boku i przyciska kolana do klatki piersiowej.
2. Lekarz wprowadza do odbytnicy sondę pokrytą żelem na głębokość około pięciu centymetrów (do czasu uwidocznienia badanego narządu).
3. W zależności od zmiany położenia czujnika na ekranie urządzenia pojawiają się trójwymiarowe obrazy tkanek i narządów.

Dzięki niewielkiej grubości ściany odbytnicy czujnik ściśle przylega do gruczołu. Bezpośrednia bliskość sondy i badanych tkanek poprawia klarowność obrazów i dokładność uzyskiwanych danych.

Na podstawie zdjęć lekarz ocenia lokalizację, kształt, integralność (jednorodność) tkanki, symetrię gruczołu, określa wielkość prostaty i pęcherzyków nasiennych. W trakcie badania można wykryć obszary o obniżonej i zwiększonej echogeniczności (cecha tkanki opisująca jej zdolność do odbijania fal ultradźwiękowych). Niejednorodność struktury tkanki jest jedną z oznak choroby (na przykład zapalenia lub nowotworu). Jeśli to konieczne, lekarz może nie tylko zbadać gruczoł krokowy, ale także ocenić stan narządów jamy brzusznej (na przykład pęcherza moczowego).

Procedura diagnostyczna trwa około 5-15 minut (w zależności od przejrzystości uzyskanych obrazów). Stosunkowo krótki czas badania możliwy jest dzięki minimalnej głębokości wprowadzenia czujnika i niewielką odległością od badanego gruczołu.

Dzięki ultrasonografii transrektalnej, która polega na badaniu gruczołu krokowego przez odbytnicę, stan struktur tkanki prostaty można ocenić z bliskiej odległości. Zalety USG prostaty przez odbyt:

• możliwość szczegółowego zbadania najmniejszych struktur tkankowych;
• wizualizacja przepływu krwi;
• skuteczna kontrola stanu gruczołu krokowego.

W przypadku USG przezbrzusznego (przez powłoki brzuszne) zazwyczaj nie jest możliwa pełna wizualizacja przepływu krwi. Gruczoły i pęcherzyki nasienne nie zawsze są wyraźnie widoczne na ekranie, co obniża dokładność badania. Na przykład, kalcynaty (zgrubienia) w USG przezbrzusznym mogą wyglądać jak białe masy bez wyraźnej struktury. Aby uniknąć błędów diagnostycznych, wykonuje się USG transrektalne.

Wśród wad transrektalnego badania ultrasonograficznego wymienia się dyskomfort, a także niedostatecznie dokładną identyfikację stanów zapalnych, zmian nowotworowych o charakterze łagodnym i złośliwym. W przypadku niskiej informatywności USG transrektalnego lekarz może podjąć decyzję o wykonaniu dodatkowych badań, które potwierdzą lub obalą diagnozę chorób zapalnych i nowotworowych (np. biopsja lub rezonans magnetyczny). Jeśli pacjent ma wykonać USG prostaty w ramach badań przesiewowych, może wystarczyć USG przezbrzuszne.

Podczas badania może wystąpić niewielki dyskomfort przypominający chęć wypróżnienia. Jeśli podczas USG prostaty lekarz nie wykonuje jednocześnie biopsji, bolesne odczucia zwykle nie występują. Zespół bólowy może wystąpić w przypadku powiększenia prostaty, hemoroidów zewnętrznych, kamieni kałowych lub po operacji odbytnicy.

Przygotowanie do USG prostaty polega na oczyszczeniu okolic odbytu. Na około jedną do trzech godzin przed wizytą w centrum medycznym należy wykonać oczyszczającą lewatywę w domu lub zażyć preparat przeczyszczający.

Lewatywa jest niezbędnym elementem przygotowania do USG transrektalnego, ponieważ kał, który stanowi przeszkodę dla rozprzestrzeniania się ultradźwięków, może zmniejszyć wiarygodność diagnozy. Jeśli w odbytnicy znajdują się masy kałowe, nie można wykonać badania USG.

Aby przygotować się do przezbrzusznego USG prostaty, zgodnie z zaleceniem lekarza należy wcześniej wypić jeden-dwa litry wody, ponieważ pełny pęcherz poprawia wizualizację badanych tkanek. W badaniu transrektalnym wypełnienie pęcherza jest czynnikiem nieistotnym, gdyż fale ultradźwiękowe przechodzą jedynie przez jelita i prostatę.

Przygotowanie do USG prostaty nie wymaga znaczących zmian w diecie. Wyjątkiem są napoje alkoholowe i pokarmy, które powodują nadmierne tworzenie się gazów (na przykład dieta przed USG prostaty powinna wykluczać rośliny strączkowe lub kapustę). Kluczowym wymogiem nie jest głodówka, tylko oczyszczenie odbytnicy.

Lekarz może zalecić oddanie moczu przed USG transrektalnym, ponieważ na badanie należy zgłosić się z oczyszczoną odbytnicą i pustym pęcherzem moczowym. Wypełnienie pęcherza ma kluczowe znaczenie dla przeprowadzenia USG przezbrzusznego.

Wyniki transrektalnego USG prostaty są dostępne od razu po zakończeniu badania. Protokół badania USG prostaty, podpisany przez lekarza ultrasonografistę, pacjent otrzymuje w ciągu kilku minut.

Wyniki badania USG prostaty zawierają informacje na temat lokalizacji, kształtu, rozmiaru, konturów i struktury narządu. Interpretacja wyników USG prostaty:

• prawidłowy rozmiar gruczołu krokowego do 40. roku życia wynosi około 30-35 × 30-35 × 45-50 mm;
• prawidłowa objętość gruczołu krokowego wynosi 25 cm3;
• w przypadku powiększenia gruczołu krokowego należy sprawdzić zakresy norm według wieku (od 40 roku życia gruczoł krokowy powiększa się rocznie o około 1-2%);
• zapalenie prostaty w badaniu USG widoczne jest jako hipoechogeniczna obwódka wokół prostaty, o rozmytych granicach;
• objawy raka prostaty w badaniu USG to deformacja konturów i powiększenie gruczołu;
• zwłóknienie prostaty w badaniu USG wygląda jak jaśniejsze (w porównaniu do zdrowej tkanki) obszary;
• gruczolak prostaty w badaniu USG objawia się jako powiększenie gruczołu i obecność resztek moczu w pęcherzu.

Obecność wielu hipoechogenicznych i hiperechogenicznych obszarów wykrytych w badaniu USG prostaty jest nieprawidłowością i może wskazywać na nowotwory lub ropnie. W celu szczegółowej interpretacji wyników badania USG prostaty i opracowania sposobu leczenia należy umówić się na konsultację z lekarzem urologiem.

Transrektalne badanie USG jest jednym ze sposobów podstawowej diagnostyki chorób nowotworowych gruczołu krokowego. Rak prostaty w badaniu USG może objawiać się obecnością obszarów hipoechogenicznych, hiperechogenicznych lub izoechogenicznych (częściowo odbijających ultradźwięki), które wyróżniają się na tle jednorodnej, zdrowej tkanki. W przypadku podejrzenia nowotworu diagnostykę ultrasonograficzną można uzupełnić o rezonans magnetyczny i biopsję.

USG jest zalecane w przypadku zapalenia gruczołu krokowego w celu uzyskania informacji na temat stanu prostaty. Badanie USG może potwierdzić obecność objawów stanu zapalnego, a także kamieni, guzów i ropni, których nie można wykryć bez obrazowania tkanki gruczołu krokowego. Badanie ultrasonograficzne może być zalecane nie tylko w celu potwierdzenia diagnozy, ale także w celu dostosowania leczenia zapalenia gruczołu krokowego.

Transrektalnego USG prostaty nie można wykonywać w przypadku ostrych infekcji lub obecności przeszkód we wprowadzeniu sondy ultrasonograficznej do odbytnicy (np. guzów, zwężeń, chorób dermatologicznych lub hemoroidów). Badania USG nie wykonuje się również u pacjentów po niedawno przebytej operacji odbytnicy (ze względu na ryzyko krwawienia i urazu tkanek). Jeśli istnieją przeciwwskazania, zamiast USG transrektalnego można wykonać USG przezbrzuszne.