Trądzik często dotyka nastolatki w wieku 12–18 lat, ale u 20–40% kobiet trądzik pojawia się po raz pierwszy po 25. roku życia.
Co to jest trądzik?
Trądzik to przewlekła choroba skóry, w której dochodzi do zapalenia gruczołów łojowych znajdujących się w skórze, u podstawy mieszka włosowego. Gruczoły łojowe produkują sebum i są wrażliwe na hormony płciowe – androgeny (testosteron i jego pochodne). Gdy poziom androgenów wzrasta, zwiększa się produkcja sebum.
Etapy rozwoju trądziku:
- wzrost rozmiaru gruczołu łojowego;
- zwiększone wydzielanie sebum;
- zatkanie porów łojem zmieszanym ze zrogowaciałymi łuskami mieszka włosowego (tworzenie się zaskórników);
- kolonizacja drobnoustrojów i stan zapalny. W zatkanym gruczole łojowym aktywnie namnażają się bakterie Cutibacterium acnes, żywiące się łojem. Wydzielają enzymy i inne substancje, które powodują miejscowe podrażnienie i stan zapalny skóry. Stan zapalny może być powierzchowny lub głęboki, pozostawiający blizny na skórze.
W przypadku wystąpienia wysypki, zaczerwienienia lub przebarwienia skóry należy skonsultować się z dermatologiem. Lekarz zbierze wywiad, przeanalizuje dolegliwości, zbada skórę i w razie potrzeby wykona dermatoskopię (badanie skóry za pomocą optycznego urządzenia powiększającego).
Przyczyny trądziku
Główną przyczyną trądziku jest podwyższony poziom androgenów we krwi lub duża wrażliwość receptorów gruczołów łojowych na ich działanie (przy prawidłowym poziomie androgenów). Inne przyczyny trądziku to:
- predyspozycje genetyczne;
- wirusy, grzyby i bakterie;
- nadmierne wydzielanie sebum;
- tarcie i nacisk na skórę;
- wysoka wilgotność powietrza;
- niewłaściwie dobrane produkty do pielęgnacji skóry;
- kontakt skóry z brudnymi przedmiotami i rękami.
Przyjmowanie leków zawierających lit, testosteron lub kortykosteroidy może zwiększyć ryzyko wystąpienia trądziku. Palenie papierosów i narkotyki osłabiają układ odpornościowy i przyczyniają się do rozwoju chorób dermatologicznych (włączając trądzik).
Na rozwój trądziku ma również wpływ wysoki poziom cukru we krwi. Aby obniżyć cukier, trzustka produkuje więcej insuliny, co prowadzi do zwiększenia produkcji sebum i pojawienia się trądziku.
Trądzik hormonalny występuje u jednej na dwie kobiety w wieku od 20 do 29 lat i u jednej na cztery kobiety w wieku od 40 do 49 lat. Otwarte i zamknięte zaskórniki i grudki tworzą się w dolnej części policzków i wzdłuż dolnej linii szczęki. Trądzik jest spowodowany wysokim poziomem androgenów, zespołem policystycznych jajników, wahaniami poziomu hormonów przed miesiączką oraz zmianami hormonalnymi spowodowanymi ciążą lub menopauzą.
Objawy trądziku
Główne objawy trądziku to zaskórniki (jasne guzki), grudki (zapalne guzki pod skórą) i krosty (wypełnione ropą pryszcze) na czole, policzkach, brodzie, klatce piersiowej i plecach. Inne objawy trądziku to:
- rozszerzone pory;
- zwiększone przetłuszczanie się skóry twarzy i głowy;
- czerwonofioletowe plamy na skórze po trądziku;
- blizny, doły na skórze o gładkich lub rozdartych brzegach.
Trądzik może prowadzić do powstawania zapalnych obszarów skóry, które bolą przy uciskaniu lub dotykaniu. Powoduje on też przebarwienia skóry, w tym zaczerwienienie, hipopigmentację (jasne plamy) i hiperpigmentację (ciemne plamy).
Etapy trądziku wyróżnia się w zależności od liczby zaskórników i krost, obecności guzków i cyst na skórze:
- trądzik I stopnia – charakteryzuje się występowaniem na skórze nie więcej niż 30 zaskórników i 10 grudek. W przypadku trądziku łagodnego nie powstają blizny lub bliznowce;
- trądzik II stopnia – charakteryzuje się występowaniem na skórze więcej niż 30 zaskórników, do 10 grudek i do trzech węzłów podskórnych). W przypadku trądziku umiarkowanego na skórze mogą być obecne blizny;
- trądzik III stopnia – charakteryzuje się obecnością więcej niż trzech węzłów lub cyst, dużej liczby zaskórników i grudek). Ciężki trądzik wiąże się z powikłaniami – obecnością blizn na skórze.
Drugi i trzeci stopień skutkuje trądzikiem „wtórnym”, który obejmuje rozszerzone pory, blizny, pigmentowane lub czerwone (rumień) plamy w miejscu trądziku, które nie znikają przez długi czas. W zależności od nasilenia blizn i plam po trądziku na brodzie lub czole dermatolog zaleca leki lub zabiegi laserowe.
Możliwym powikłaniem trądziku jest sepsa (zatrucie krwi), której ryzyko wzrasta w przypadku samodzielnego wyciskania głębokich pryszczy, zwłaszcza w trójkącie nosowo-wargowym. Ze względu na liczne naczynia krwionośne, które łączą się z naczyniami mózgu, infekcja może dostać się do krwiobiegu i doprowadzić do zapalenia opon mózgowych.
Rodzaje trądziku
Trądzik najczęściej występuje na twarzy, dotykając głównie policzków, dolnej szczęki, czoła i skroni. Trądzik na plecach rozwija się u co drugiego pacjenta, a trądzik i zaskórniki na ramionach i klatce piersiowej diagnozowane są w około 15% przypadków.
| Rodzaje trądziku | ||
| Rodzaj trądziku | Przyczyny trądziku | Objawy trądziku |
| Otwarte zaskórniki (czarne kropki) | Pojawiają się w wyniku zatkania porów przez łój i zrogowaciałe łuski skóry. Pigment, melanina, nadaje zaskórnikom ciemny kolor. | Pojawiają się jako małe, czarne kropki, zwykle o średnicy nie większej niż kilka milimetrów i nie powodują bólu ani swędzenia. Zaskórniki otwarte występują zazwyczaj na twarzy. |
| Zamknięte komedony (milia) | Powstają one w wyniku nadczynności gruczołów łojowych, które zmieniają skład i ilość produkowanego sebum. Niedobór zdrowych lipidów prowadzi do powstawania białych zaskórników. | Trądzik komedonalny charakteryzuje się małymi, gęstymi, jasnymi guzkami pod skórą o średnicy od 1 do 3 mm. |
| Grudki | Z komedonów (przeważnie zamkniętych) powstają grudki. Mogą być spowodowane zmianami hormonalnymi w organizmie, mieć charakter wirusowy lub bakteryjny. | Pod skórą pojawiają się małe, zapalne, czerwonawe guzki, które mogą być bolesne przy uciskaniu. |
| Krostki | Pojawiają się one w trakcie „dojrzewania” grudek. Mogą być jednak spowodowane nadmierną potliwością, zmianami hormonalnymi przed miesiączką oraz niezdrową dietą. | Są to grudki z białą główką w środku, wypełnione ropą, którą można uwolnić po uciśnięciu. Krostki są bolesne i tkliwe przy palpacji oraz twarde w dotyku. |
| Węzły | Węzły mogą pojawić się w przypadku nieleczonych krost lub grudek, rozprzestrzeniania się zakażenia z krostki (podczas wyciskania) na okoliczne tkanki. | Głębokie podskórne pryszcze na twarzy, które są bolesne przy uciskaniu. W dotyku guzki są gęstsze niż grudki i zwykle przekraczają pięć mm średnicy. Kolor podskórnych guzków waha się od czerwonego do niebieskopurpurowego. |
| Cysty | Zwykle występują w przypadku zaburzeń hormonalnych, mogą też pojawić się u osób z predyspozycjami genetycznymi. | Są to podskórne guzki wypełnione ropą. Zewnętrznie cysty przypominają czyraki. Po otwarciu i wygojeniu cyst na skórze pozostają jamy (blizny zanikowe). W niektórych przypadkach po trądziku torbielowatym na skórze mogą powstać blizny przerostowe lub keloidy (nadmiar skóry). |
Przy postaci grudkowo-krostkowej trądziku na skórze najpierw pojawiają się małe różowoczerwone guzki, a później w środku powstają krosty z ropną zawartością.
Rodzaje trądziku
Istnieje również trądzik grzybiczy, wywołany przez grzyby, któremu towarzyszy niewielka czerwona wysypka na klatce piersiowej i twarzy.
Trądzik u niemowląt
Trądzik u niemowląt rozwija się zwykle w ciągu 2 do 4 tygodni po urodzeniu i objawia się małymi zapalonymi pryszczami na twarzy, szyi, plecach i klatce piersiowej. U niemowląt trądzik jest zwykle spowodowany działaniem hormonów matki przed urodzeniem dziecka.
W przypadku trądziku noworodkowego pielęgnacja polega na codziennym myciu twarzy dziecka ciepłą wodą i delikatnym mydłem nawilżającym (bez lotionów, maści i olejków). Po umyciu należy delikatnie osuszyć skórę dziecka, bez tarcia i uciskania zmian.
Trądzik u nastolatków
Trądzik u nastolatków rozwija się z powodu nadmiaru androgenów i objawia się zaskórnikami, grudkami i krostami na twarzy, szyi, ramionach, klatce piersiowej i plecach. Leczenie trądziku może obejmować stosowanie m.in:
- nadtlenku benzoilu – zmniejsza on wydzielanie sebum i ma właściwości antybakteryjne;
- kwasu azelainowego lub salicylowego – zmniejszają one obrzęk, są stosowane w leczeniu przebarwień skóry i zabijają bakterie;
- retinoidy na trądzik – zapobiegają zatykaniu się mieszków włosowych;
- środki antyandrogenne – przepisywane w celu zablokowania działania hormonów androgenicznych na gruczoły łojowe.
W przypadku zmian guzkowych i cystowych zastrzyki sterydowe mogą pomóc zmniejszyć stan zapalny i złagodzić ból. Lekarz może również zalecić mezoterapię twarzy – wstrzykiwanie pod skórę witamin i mikroelementów. Leczenie farmakologiczne trądziku może obejmować leki przeciwbakteryjne do zwalczania infekcji.
Nowoczesne schematy leczenia trądziku
W pozbyciu się trądziku pomaga lekarz dermatolog, który po ustaleniu przyczyny, rodzaju i stopnia trądziku dobiera rodzaj terapii.
| Nowoczesne schematy leczenia trądziku | |||||
| Terapia | Stopień nasilenia trądziku | ||||
| Lekki | Średni | Ciężki | |||
| Komedalna | Grudkowo-krostkowa | Grudkowo-krostkowa | Węzłowa (guzkowa) | Węzłowa (guzkowa) | |
| Leki pierwszego wyboru | Retinoidy stosowane miejscowo | Miejscowe retinoidy i miejscowe antybiotyki | Antybiotyki, miejscowe retinoidy i/lub nadtlenek benzoilu | Antybiotyki, miejscowe retinoidy i/lub nadtlenek benzoilu | Izotretynoina |
| Alternatywa | Kwas azelainowy lub salicylowy | Miejscowo stosowane retinoidy i/lub nadtlenek benzoilu | Antybiotyki systemowe, miejscowo stosowane retinoidy i/lub nadtlenek benzoilu | Izotretynoina. Retinoidy miejscowe i/lub nadtlenek benzoilu lub antybiotyki miejscowe | Duże dawki antybiotyku, miejscowe retinoidy i nadtlenek benzoilu |
| Dla kobiet | – | – | Leki hormonalne (antyandrogeny, doustne środki antykoncepcyjne). Miejscowo stosowane retinoidy i/lub nadtlenek benzoilu lub miejscowo stosowane antybiotyki | Leki hormonalne (antyandrogeny, doustne środki antykoncepcyjne). Alternatywnie: retinoidy miejscowe i/lub nadtlenek benzoilu lub antybiotyki miejscowe | Leki hormonalne (antyandrogeny, doustne środki antykoncepcyjne). Alternatywa: retinoidy miejscowe i/lub nadtlenek benzoilu lub antybiotyki miejscowe |
Dermatolog zaleci również dietę przeciwtrądzikową, która polega na unikaniu pokarmów o wysokim indeksie glikemicznym (biały ryż, cukier, makaron), czekolady, a także nabiału, tłuszczów nasyconych i tłuszczów trans.
w przypadku trądziku musi zawierać:
- węglowodany złożone (pełne ziarna, nieprzetworzone owoce i warzywa, rośliny strączkowe);
- pokarmy zawierające cynk (wołowina, owoce morza, pestki dyni, soczewica, nerkowce);
- witaminę A (brzoskwinie, marchew, brokuły, melony);
- witaminę E (ryby, krewetki, awokado, szparagi, szpinak);
- antyoksydanty (borówki, jeżyny, żurawina, śliwki, maliny).
Ponadto przy trądziku zaleca się włączenie do diety kwasów tłuszczowych omega-3, które znajdują się w rybach łososiowatych, makreli, nasionach lnu i chia oraz soi. Spożywanie diety na trądzik pomoże zmniejszyć stan zapalny i zapobiec pogłębianiu się trądziku.
Mycie skóry na policzkach nie częściej niż dwa razy dziennie ciepłą wodą i specjalnym produktem (żel, pianka) przeznaczonym do skóry trądzikowej pomoże zmniejszyć ryzyko zaostrzenia trądziku i pojawienia się nowych pryszczy. Ważne jest, aby produkt kosmetyczny został dobrany przez lekarza dermatologa, ponieważ każdy produkt ma inny skład i może być indywidualnie przeciwwskazany.
Zapobieganie trądzikowi:
- unikaj peelingów do twarzy i ciała, jeśli masz trądzik (peelingi mogą doprowadzić do rozprzestrzenienia się infekcji i pojawienia się nowego stanu zapalnego);
- nie wyciskaj samodzielnie krost. Wyciskanie ropy z krost może prowadzić do powstania blizny;
- zawsze usuwaj makijaż przed pójściem spać (zapobiega zatykaniu porów);
- staraj się mniej dotykać twarzy rękami;
- trzymaj telefon tak, aby nie dotykał twarzy podczas rozmowy;
- myj ręce przed nałożeniem produktów do pielęgnacji twarzy lub makijażu;
- regularnie myj pędzle do makijażu;
- stosuj specjalne kosmetyki na trądzik, które nie zawierają tłuszczów i substancji powodujących zatykanie porów. Kosmetyki powinny być oznaczone jako „niekomedogenne”;
- staraj się unikać stresu (zwiększa on poziom kortyzolu i adrenaliny, co prowadzi do nadmiernego wydzielania sebum).
W przypadku trądziku na czole i brodzie należy unikać długotrwałej ekspozycji na słońce, ponieważ promienie słoneczne prowadzą do zwiększonej aktywności gruczołów łojowych. Jeśli stosujesz zewnętrzne retinoidy lub niedawno zakończyłeś kurację leczenia trądziku, ekspozycja na światło słoneczne może prowadzić do oparzeń skóry lub plam starczych. Podczas stosowania retinolu obowiązkowo należy stosować ochronę przeciwsłoneczną.
Laserowe leczenie trądziku
Blizny po trądziku i bliznowce można usunąć za pomocą laseroterapii.
Laserowe leczenie trądziku:
- Dermatolog stosuje miejscowe znieczulenie na uszkodzoną skórę.
- Lekarz kieruje na blizny i bliznowce pozostałe po trądziku wiązkę światła o wysokiej częstotliwości i „odparowuje” je pod wpływem wysokiej temperatury.
- Pod wpływem działania lasera niszczone są patologiczne obszary skóry, co prowadzi do powstania „skorupy”, która odpada samoistnie w ciągu tygodnia.
Laseroterapia jest przeciwwskazana w przypadku nowotworów skóry, zaburzeń krzepnięcia krwi, infekcji skórnych oraz gorączki. Usuwania laserowego nie stosuje się w przypadku stanów zapalnych skóry (w tym „aktywnego” trądziku) ze względu na ryzyko pogorszenia i progresji choroby.
