Włosy szybko ulegają zabrudzeniu i wymagają codziennego mycia, a wypadanie włosów się nasila. Aby pozbyć się objawów łojotoku i łojotokowego zapalenia skóry, należy umówić się na wizytę u lekarza dermatologa lub trychologa, przejść leczenie i postępować zgodnie z zaleceniami lekarza.
Czym jest łojotok i łojotokowe zapalenie skóry?
Łojotokowe zapalenie skóry występuje na obszarach ciała, na których znajduje się wiele gruczołów łojowych. Należą do nich: twarz (czoło, nos, podbródek, trójkąt nosowo-wargowy), skóra głowy, obszar za uszami, dekolt, ramiona i obszar między łopatkami. Schorzenie objawia się powstawaniem suchych lub tłustych łusek na skórze głowy (łupież), na twarzy i górnej części ciała (rzadziej niż na głowie), wysypką, zaczerwienieniem skóry i lekkim swędzeniem.
Łojotokowe zapalenie skóry rozwija się na skutek obecności łojotoku. Te dwa terminy stosuje się zamiennie. Łojotok jest powszechnie występującym schorzeniem, które dotyka zarówno dorosłych, jak i dzieci. Polega na nieprawidłowym funkcjonowaniu gruczołów łojowych i zmianie składu sebum (łoju). Według statystyk od jednego do trzech procent światowej populacji ma pewne oznaki łojotoku i łojotokowego zapalenia skóry.
Choroba często występuje u noworodków (do trzeciego miesiąca życia), nastolatków i dorosłych w wieku od 30 do 60 lat. U mężczyzn łojotok diagnozuje się częściej niż u kobiet.
Co powoduje łojotok i łojotokowe zapalenie skóry?
Dokładne przyczyny łojotoku nie są znane. Nadmierna aktywność gruczołów łojowych, czyli zwiększona produkcja sebum, może być spowodowana czynnikami genetycznymi, dlatego łojotokowe zapalenie skóry jest często dziedziczne.
Przyczyny łojotoku
Znaczącą rolę w rozwoju łojotoku odgrywają również zaburzenia hormonalne. Gruczoły łojowe są wrażliwe na hormony płciowe – androgeny (testosteron i jego pochodne). Wraz ze wzrostem poziomu androgenów (hiperandrogenizm) zwiększa się produkcja łoju. Łojotok u kobiet spowodowany jest głównie brakiem równowagi androgenów i żeńskich hormonów płciowych (progesteron i estrogen). Brak równowagi hormonalnej jest również przyczyną występowania łojotoku podczas ciąży.
U mężczyzn łojotok często rozwija się wraz z dziedzicznym hiperandrogenizmem, zaburzeniami metabolizmu androgenów lub złośliwym nowotworem jąder (nasieniak). Łojotok u nastolatków często pojawia się wraz z początkiem okresu dojrzewania, kiedy wzrasta poziom androgenów we krwi. Po zakończeniu okresu dojrzewania produkcja łoju zwykle wraca do normy, a objawy łojotokowego zapalenia skóry stopniowo zanikają.
Przyczyną łojotoku u noworodków jest stosunkowo duży rozmiar gruczołów łojowych i ich nadaktywność. Choroba zwykle ustępuje, gdy dziecko osiągnie wiek dwóch lat.
Nadaktywne gruczoły łojowe i nadmiar sebum prowadzą do zwiększonego wzrostu grzybów drożdżopodobnych z rodzaju Malassezia. Są one częścią prawidłowej mikroflory skóry i występują w niewielkich ilościach na jej powierzchni. Jednak w przypadku łojotoku liczba grzybów Malassezia wzrasta wielokrotnie, ponieważ żywią się one łojem (sebum).
W trakcie swojej aktywności grzyby wydzielają enzymy – lipazę i fosfolipazę. Rozkładają one trójglicerydy zawarte w sebum i przekształcają je w wolne kwasy tłuszczowe, które naruszają barierę ochronną skóry. To z kolei powoduje stan zapalny, zaczerwienienie i łuszczenie skóry.
Inne czynniki, które prowokują rozwój łojotoku i łojotokowego zapalenia skóry:
- choroba Parkinsona;
- padaczka;
- choroba Cushinga;
- schizofrenia;
- psychoza maniakalno-depresyjna;
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe;
- otyłość;
- długotrwałe stosowanie leków zawierających glikokortykosteroidy, testosteron, progesteron;
- przewlekły stres;
- HIV/AIDS. W początkowym stadium HIV łojotok rozpoznaje się u 24% pacjentów. U pacjentów z AIDS częstość występowania wynosi około 30% wszystkich przypadków.
Rodzaje łojotoku i łojotokowego zapalenia skóry
Istnieją trzy rodzaje łojotokowego zapalenia skóry:
- suche;
- tłuste;
- mieszane.
Łojotok suchy występuje, gdy czynność gruczołów łojowych jest zbyt niska i produkują one niewystarczającą ilość sebum. Schorzenie występuje głównie u dzieci przed okresem dojrzewania, ponieważ ich gruczoły łojowe są jeszcze słabo rozwinięte. Łojotok suchy u dorosłych występuje rzadziej, może jednak pojawić się w każdym wieku.
Łojotok tłusty charakteryzuje się zwiększonym wydzielaniem sebum i może mieć dwie formy:
- płynną – sebum jest płynne i przypomina olej roślinny;
- gęstą – sebum jest gęste, ma żółtawy odcień i wychodzi z porów po naciśnięciu. Ze względu na zwiększoną gęstość sebum, ujścia gruczołów łojowych są zablokowane, a pory zatkane, co prowadzi do powstawania wągrów (zaskórników otwartych).
W przypadku łojotoku mieszanego występują obie postacie choroby, ale zwykle na różnych częściach ciała. Przy łojotoku tłustym twarzy często można zaobserwować suchy łojotok skóry głowy.
Przebieg łojotoku może być ostry (gdy występuje po raz pierwszy) i przewlekły. W przebiegu przewlekłego łojotoku często występują okresy zaostrzeń. Mogą być wywołane stresem, złym odżywianiem, pogorszeniem odporności.
| Rodzaje łojotoku w zależności od lokalizacji zmian skórnych | |
| Rodzaje łojotoku w zależności od lokalizacji | Objawy łojotokowego zapalenia skóry |
| Na głowie | Łupież (łuszczenie się) skóry głowy, zaczerwienienie skóry |
| Możliwe tworzenie się blaszek | |
| Rozszerzenie obszaru zmian na skórę czoła; w niektórych przypadkach pojawienie się surowiczo-ropnych strupów, po których usunięciu pozostaje wilgotna powierzchnia | |
| Często występuje swędzenie | |
| Na twarzy | Wysypka na czole, fałdach nosowo-wargowych, skrzydełkach nosa, brwiach |
| Zaczerwienienie i obrzęk (przekrwienie) skóry o niewyraźnych granicach; okrągłe plamy, w obrębie których występuje złuszczanie i żółtawa skorupka | |
| Na ciele i kończynach | Pojawienie się stanu zapalnego i obrzęku, żółtawo-różowe plamy |
| Tworzenie się blaszek, których powierzchnia się złuszcza (różowego koloru, pokrytych żółtą skorupką) | |
Jakie są objawy łojotoku i łojotokowego zapalenia skóry?
Objawy łojotoku zależą od postaci choroby i jej nasilenia. Objawy łojotoku tłustego na ciele i twarzy:
- rozszerzone pory, pogrubiona skóra;
- zaczerwienione obszary, na których występuje złuszczanie lub blaszki, które składają się z żółtawo-różowych grudek pokrytych białawą lub żółtą, tłustą łuską. Wysypka pojawia się głównie na grzbiecie nosa i w obrębie trójkąta nosowo-wargowego;
- stale utrzymujący się tłusty połysk skóry;
- obecność wągrów;
- okresowo występujące zapalenie gruczołów łojowych.
Jeśli objawy łojotoku tłustego pojawią się na twarzy lub ciele, należy umówić się na wizytę u dermatologa, aby zapobiec rozwojowi choroby. W przypadku łojotoku tłustego na głowie włosy szybko stają się brudne i zbite w strąki z powodu zwiększonej produkcji sebum. We włosach pojawiają się również liczne łuski skóry (łupież), które mogą być dość duże.
U niemowląt łojotokowe zapalenie skóry pojawia się zwykle w drugim lub trzecim tygodniu życia. Najczęściej dotyczy skóry głowy, na której pojawiają się żółtawe strupy (gnejsy) złożone z łusek nasączonych łojem i sklejonych ze sobą. Rzadziej strupy pojawiają się na czole, policzkach i za fałdami usznymi. Niewielka wysypka pokryta łuskami może pojawić się za uszami, pod pachami i w pachwinach.
Suchy łojotok skóry głowy charakteryzuje się zmniejszoną produkcją sebum, suchą skórą, umiarkowanym swędzeniem i tworzeniem się wielu łusek, które prawie całkowicie pokrywają skórę pod włosami. Czasami łuski mogą tworzyć skorupy o żółtawym lub szarawym odcieniu. Włosy z łojotokiem suchym są cienkie i podatne na łamanie. W przypadku łojotoku suchego na ciele mogą pojawiać się różowe lub czerwonawe plamy.
Łojotok może powodować wypadanie włosów, czyli tzw. łysienie łojotokowe. Zazwyczaj ma to miejsce, gdy choroba osiągnie już zaawansowane stadium. Łysienie łojotokowe powodują dwa czynniki: uszkodzenie mieszków włosowych w wyniku drapania skóry głowy paznokciami oraz stan zapalny skóry spowodowany nadmiernym wzrostem grzybów z rodzaju Malassezia. Infekcja grzybicza skóry negatywnie wpływa na wzrost nowych włosów.
Wypadanie włosów przy łojotokowym zapaleniu skóry jest tymczasowe – jeśli w porę rozpoczniesz leczenie i wyeliminujesz stan zapalny skóry głowy oraz swędzenie, włosy w końcu odrosną. Dlatego gdy pojawią się pierwsze objawy łojotoku, należy niezwłocznie umówić się na wizytę u trychologa.
Leczenie łojotoku i łojotokowego zapalenia skóry
Leczenie łojotoku i łojotokowego zapalenia skóry rozpoczyna się od diagnostyki różnicowej, której celem jest odróżnienie tego schorzenia od innych chorób skóry (m.in. łuszczycy, trądziku różowatego, atopowego lub kontaktowego zapalenia skóry). Ponieważ łojotok u dorosłych jest chorobą przewlekłą, niemożliwe jest wyleczenie jej raz na zawsze, ale można znacznie wydłużyć okres remisji. Łojotokowe zapalenie skóry u dzieci jest całkowicie wyleczalne.
W leczeniu łojotoku stosuje się głównie środki zewnętrzne (maści, kremy), które łagodzą stany zapalne i swędzenie skóry, regulują wydzielanie sebum i działają przeciwgrzybiczo. Są to preparaty zawierające pirytionian cynku, antygrzybicze, antybiotyki, glikokortykosteroidy, inhibitory kalcyneuryny i inne substancje aktywne.
Jeśli leczenie zewnętrzne jest nieskuteczne, zalecane jest przyjmowanie ogólnoustrojowych leków przeciwgrzybiczych. W najcięższych przypadkach tłustego łojotoku stosuje się leki, które hamują wytwarzanie sebum. Ważną kwestią w leczeniu choroby jest korekta diety.
Dieta na łojotokowe zapalenie skóry wymaga wykluczenia słodkich, pikantnych, smażonych i tłustych potraw (zwłaszcza tych zawierających tłuszcze zwierzęce), a także wędzonych mięs. Konieczne jest spożywanie większej ilości pokarmów, które wspierają zdrowie układu odpornościowego i mają właściwości przeciwzapalne. Należą do nich: zielone warzywa i zioła, pomidory, owoce jagodowe (wiśnie, borówki, truskawki), awokado, owoce cytrusowe, ziemniaki, oliwa z oliwek i migdały.
Lekarz może również zalecić przyjmowanie niektórych witamin i minerałów (np. siarki, wapnia). Witaminy pomocne w leczeniu łojotoku to:
- witamina A;
- witaminy z grupy B (B1, B2, B6);
- witamina C (kwas askorbinowy);
- witamina D;
- witamina E.
Leczenie łojotoku za pomocą leków można uzupełnić środkami bez recepty i domowymi sposobami, ale przedtem należy skonsultować się z lekarzem. Lekarz może zalecić także stosowanie kosmetyków leczniczych – szamponów i balsamów, które zawierają substancje przeciwgrzybicze, cynk, smołę węglową, kwas salicylowy, witaminy.
