Na czym polega zapalenie trzustki?
Zapalenie trzustki wywołane jest uszkodzeniem komórek tego narządu. Trzustka wydziela enzymy trawienne do jelita cienkiego, wspomagając trawienie węglowodanów, białek i tłuszczów.
Przyczyny rozwoju zapalenia trzustki
Zapalenie trzustki rozwija się na skutek uszkodzenia komórek, które może być spowodowane różnymi czynnikami. Najczęstsze przyczyny rozwoju zapalenia trzustki to:
- zaburzenia metabolizmu;
- mechaniczne uszkodzenie trzustki;
- infekcje;
- zaburzenia układu odpornościowego.
Zapalenie trzustki rozwija się także na skutek nadużywania alkoholu, palenia tytoniu lub wysokiego stężenia wapnia w organizmie (hiperkalcemii). W trakcie metabolizmu alkoholu i nikotyny powstają wolne rodniki, które uszkadzają komórki. Z kolei gdy występuje hiperkalcemia, enzymy trzustkowe (amylaza, proteaza, lipaza) krystalizują się i tworzą twarde kamienie, które uszkadzają przewody trzustkowe. Zapalenie trzustki może rozwinąć się na skutek zaburzeń czynności wątroby i pęcherzyka żółciowego. Inną przyczyną mogą być infekcje wirusowe (wirusowe zapalenie wątroby typu B, zapalenie ślinianki przyusznej) i choroby autoimmunologiczne (choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego).
Niekiedy zapalenie trzustki może rozwinąć się jako powikłanie innych schorzeń przewodu pokarmowego: zapalenia żołądka lub chorób zakaźnych jelit. Taka postać zapalenia trzustki nazywana jest reaktywną, ponieważ w tym przypadku stan zapalny rozwija się szybciej niż przy innych formach zapalenia trzustki.
Rodzaje zapalenia trzustki
Wyróżnia się ostrą i przewlekłą postać zapalenia trzustki. Istnieje także rzekomoguzkowe zapalenie trzustki, w którym dochodzi do zwiększenia rozmiaru trzustki na skutek stanu zapalnego. Powiększona trzustka zaczyna uciskać sąsiednie narządy, utrudniając ich prawidłowe funkcjonowanie.
Ostre zapalenie trzustki jest spowodowane znacznym uszkodzeniem trzustki przez kamienie żółciowe, które powstały w wyniku kamicy żółciowej i nadużywania alkoholu. Z tego powodu ostra postać zapalenia trzustki występuje częściej u osób dorosłych. Jeśli nie zostanie wdrożone odpowiednie leczenie, ostre zapalenie trzustki może przejść w formę przewlekłą.
W przebiegu przewlekłej formy zapalenia w trzustce tworzą się blizny, z powodu których organ może przestać prawidłowo funkcjonować. Często przewlekłe zapalenie trzustki rozwija się na tle chorób genetycznych i autoimmunologicznych (na przykład mukowiscydozy), które związane są z dysfunkcją gruczołów dokrewnych.
Objawy zapalenia trzustki
Objawy zapalenia trzustki zależą od postaci choroby. Postać ostra objawia się ostrym bólem w lewej górnej części brzucha, a przy postaci przewlekłej objawy mogą w ogóle nie występować. Najczęstsze objawy zapalenia trzustki to:
- ból w górnej części brzucha, który promieniuje do pleców;
- nudności lub wymioty;
- niestrawność;
- czkawka.
W odpowiedzi na stan zapalny, często dochodzi do wzrostu temperatury ciała. Podobne objawy (nudności, wymioty, gorączka, ból brzucha) daje zapalenie pęcherzyka żółciowego. Dlatego należy skonsultować się z gastroenterologiem, który będzie w stanie rozróżnić te schorzenia. Lekarz może zalecić badania krwi (biochemiczne, próby wątrobowe), USG wątroby, RTG wątroby i dróg żółciowych.
Ostre zapalenie trzustki
Oprócz silnych bólów brzucha, ostre zapalenie trzustki objawia się znacznym wzrostem stężenia enzymów trzustkowych: trypsyny (rozkłada białka), lipazy (rozkłada tłuszcze) i amylazy (rozkłada węglowodany). Większość przypadków zapalenia trzustki objawia się łagodnym obrzękiem – nie dochodzi do martwicy trzustki, a objawy ustępują w ciągu kilku dni. Czasami jednak rozwija się martwicze zapalenie trzustki i dochodzi do zaburzeń funkcji układu sercowo-naczyniowego, płuc lub nerek. W takim przypadku należy wezwać karetkę pogotowia, gdy pojawią się pierwsze objawy zapalenia trzustki (silny ból brzucha, wymioty), ponieważ nieleczone ostre zapalenie trzustki może przekształcić się w postać ropną i doprowadzić do śmierci.
Przewlekłe zapalenie trzustki
W przewlekłym zapaleniu trzustki dochodzi do bliznowacenia tkanki gruczołowej, co stopniowo pogarsza funkcjonowanie narządu. Charakterystycznym objawem przewlekłego zapalenia trzustki jest występowanie tłustych stolców o nieprzyjemnym zapachu (biegunka tłuszczowa).
Częstym powikłaniem przewlekłego zapalenia trzustki jest cukrzyca. Na skutek długotrwałego stanu zapalnego trzustki i zwiększenia jej rozmiarów można zaobserwować zmiany anatomiczne: zwężenie światła przewodu żółciowego i sąsiednich struktur (dwunastnicy i okrężnicy), powstawanie torbieli rzekomych w trzustce.
Zaostrzenie zapalenia trzustki
Częste przejadanie się, stres i nadużywanie alkoholu mogą nasilać przewlekłe zapalenie trzustki. Typowe objawy ataku zapalenia trzustki to nudności lub wymioty, silne wzdęcia i uczucie ciężkości oraz biały nalot na języku. Atak zapalenia trzustki może być wywołany przez długotrwałe spożywanie alkoholu, operację w obrębie jamy brzusznej, kamienie w pęcherzyku żółciowym i jego przewodach.
Zapalenie trzustki u dzieci
Zapalenie trzustki u dzieci występuje rzadko. Powszechną przyczyną zapalenia trzustki u dzieci są urazy lub nieprawidłowości genetyczne (mukowiscydoza, dziedziczne zaburzenia gruczołów wydzielania zewnętrznego).
Sposoby leczenia zapalenia trzustki
Leczenie zapalenia trzustki w ostrej postaci jest objawowe i ma na celu zapobieganie powikłaniom. Gastroenterolog może przepisać inhibitory proteazy (enzymy, które rozkładają białka) i hormony hamujące wydzielanie trzustkowe. Leki te zmniejszają ilość enzymów, które uszkadzają komórki i nasilają stan zapalny. Schemat leczenia ustala się indywidualnie na podstawie wyników badań laboratoryjnych (biochemicznych badań krwi, prób wątrobowych, USG wątroby).
Leki na przewlekłe zapalenie trzustki przyjmuje się w celu zmniejszenia bólu, usprawnienia trawienia i unormowania gospodarki hormonalnej. Enzymy i preparaty witaminowe dobierane są indywidualnie. W celu leczenia niewydolności hormonalnej lekarz zwykle zaleca odpowiednią dietę i podawanie insuliny (w przypadku cukrzycy).
Odżywianie przy zapaleniu trzustki
Żywienie przy zapaleniu trzustki planuje się tak, aby uniknąć niedoborów składników odżywczych, zapobiec rozwojowi cukrzycy, nadciśnienia i wysokiego poziomu cholesterolu LDL. Właściwa dieta pomoże również zmniejszyć częstotliwość ataków zapalenia trzustki.
| Produkty niedozwolone przy zapaleniu trzustki | |
| Grupa produktów | Przykłady produktów |
| Mięso | Kaczka, wieprzowina, jagnięcina i wołowina, pieczony kurczak ze skórką |
| Ryby | Iwasi, sieja, sajra, omul, halibut, śledź, miętus, czawycza (łosoś królewski), makrela |
| Produkty mleczne | Tłuste jogurty i sery, twaróg, mleko, domowa śmietana |
| Wyroby cukiernicze | Ciasta, ciastka, pączki, słodkie desery |
| Owoce | Cytryny, pomarańcze, limonki, grejpfruty, kiwi, ananas, maliny, żurawina, czerwone porzeczki |
| Fast food i przekąski | Chipsy, sucharki, frytki, nuggetsy, kalmary i krewetki smażone w głębokim tłuszczu |
| Sosy i marynaty | Tłuste i pikantne marynaty i sosy (zwłaszcza te kupione w sklepie) |
| Napoje | Alkohol, napoje zawierające kofeinę i słodkie napoje gazowane |
Zaleca się spożywanie odpowiedniej ilości białka i węglowodanów oraz minimalnej ilości tłuszczów (do 60 g dziennie). Potrawy powinny być pieczone, gotowane w wodzie lub na parze.
Dieta przy ostrym zapaleniu trzustki powinna zawierać pokarmy lekkostrawne, które nie wywołują podrażnień: świeże owoce i warzywa, mleko roślinne, niskotłuszczowe fermentowane produkty mleczne, ryż, tofu, pieczywo pełnoziarniste i kasze. Dieta przy przewlekłym zapaleniu trzustki obejmuje pokarmy o niskiej zawartości tłuszczu, owoce, warzywa (przy zapaleniu trzustki można jeść pomidory, ogórki, marchew, kapustę), produkty pełnoziarniste. Przy zapaleniu trzustki można jeść zarówno świeże, jak i mrożone warzywa.
