W diagnozowaniu i leczeniu przetok odbytu specjalizuje się proktolog.
Rodzaje przetoki odbytu
Przetoki odbytu odróżniają się w zależności od struktury, wielkości, lokalizacji i liczby kanałów. Jeśli występuje pojedynczy otwór wewnętrzny, który "ślepo" kończy się w tkankach miękkich, diagnozuje się niekompletną przetokę okołoodbytniczą. W przypadku obecności zarówno otworu wewnętrznego, jak i zewnętrznego – diagnozuje się przetokę kompletną.
| Rodzaje przetoki odbytu | |
| Rodzaj przetoki | Charakterystyka |
| Proste (jednokanałowe) | Pojedynczy kanał łączący jamę utworzoną przez przetokę z otaczającymi tkankami |
| Złożone (wielokanałowe) | Charakteryzują się wieloma kanałami, które łączą się z różnymi tkankami lub jamami ciała. Wielokanałowe przetoki okołoodbytnicze są trudne do leczenia ze względu na ich strukturę. |
| Przetoki rozgałęzione | Przetoki mają jeden lub więcej tuneli, które mogą się rozgałęziać lub mieć boczne ujścia, tworząc złożoną sieć kanałów |
| Przetoki nierozgałęzione | Przetoki nierozgałęzione mają prosty kanał, który łączy dwa punkty w tkankach |
| Wewnętrzna przetoka odbytu | Tworzy się wewnątrz odbytnicy i może przechodzić przez jej ściany. Najczęściej związana z ropnym procesem w gruczołach odbytowych. Przetoki wewnętrzne mogą powodować wydzielanie śluzu, krwi lub ropy z odbytnicy. |
| Zewnętrzna przetoka odbytu | Przechodzi przez odbyt i otwiera się do otaczających tkanek, może być widoczna lub wyczuwalna w badaniu palpacyjnym |
| Podskórna przetoka odbytu | Przetoka przechodzi pod skórą wokół odbytu i może otwierać się do kanału odbytu. Zwykle towarzyszy jej ból, obrzęk i infekcja. |
| Przednia przetoka odbytu | Tworzy się przed tylną ścianą pochwy u kobiet lub przed moszną u mężczyzn. Zwykle związane z procesami zapalnymi w tkankach pochwy i krocza oraz z zakaźnymi zmianami gruczołu krokowego. |
| Środkowa przetoka odbytu | Tworzy się między przednią i tylną ścianą pochwy u kobiet lub w okolicy odbytu u osób obu płci |
| Tylna przetoka odbytu | Przetoka w okolicy krocza i odbytu u mężczyzn i kobiet. Przetoka w odbycie może rozwinąć się na skutek procesów zapalnych w okolicy odbytu. |
W zależności od liczby dotkniętych narządów wyróżnia się przetoki izolowane (w obrębie jednego narządu) i kombinowane (powstają między dwoma lub więcej narządami). Wyróżnia się również przetoki niepowikłane (bez objawów infekcji) i ropne (charakteryzują się stanem zapalnym).
Oddzielnie wyróżnia się przetoki pooperacyjne – patologiczne otwory, które powstają po interwencji chirurgicznej. Przetoka odbytu po operacji może rozwinąć się wskutek infekcji, niewystarczającego dopływu krwi w obszarze rany lub obecności chorób przewlekłych (na przykład cukrzycy), które komplikują gojenie. Przetoka odbytu po operacji może również rozwinąć się na skutek niewłaściwej pielęgnacji rany pooperacyjnej lub braku drenażu (odprowadzenia) płynu z obszaru zabiegowego.
Zależnie od charakteru przebiegu schorzenia wyróżnia się ostrą i przewlekłą przetokę okołoodbytniczą. W ostrej przetoce przyodbytniczej objawy pojawiają się nagle, są wyraźne, zwykle spowodowane infekcją, urazem lub stanem zapalnym. W przypadku niewłaściwego lub zbyt późnego leczenia choroba przechodzi w postać przewlekłą, która charakteryzuje się naprzemiennymi okresami remisji i zaostrzeń.
Etapy rozwoju przetoki odbytu
W zależności od postępu choroby wyróżnia się cztery stadia rozwoju przetoki odbytu. Etapy rozwoju przetoki odbytu:
- Stadium pierwsze. Charakteryzuje się wąskim przejściem wewnętrznym, bez objawów bliznowacenia tkanek i ropy.
2. Stadium drugie. Wokół patologicznego przejścia nie ma stanu zapalnego, ale występuje niewielkie bliznowacenie tkanek.
3. Stadium trzecie. Wewnętrzne przejście jest wąskie, ale w otaczających tkankach rozwija się stan zapalny i zaczyna gromadzić się ropa.
4. Stadium czwarte. Patologiczny tunel rozszerza się z powodu dużej ilości ropy, otoczony jest tkanką bliznowatą. Występuje infiltracja (nagromadzenie w tkankach elementów komórkowych z domieszką limfy i krwi).
Objawy przetoki zależą od lokalizacji i rodzaju patologicznego otworu. Objawy przetoki odbytu mogą obejmować ból, swędzenie i pieczenie w odbycie, krwawą, ropną lub surowiczą wydzielinę z otworu przetoki, a także zaczerwienienie i obrzęk tkanek w odbycie. W przypadku przetoki kości ogonowej ból może nasilać się podczas siedzenia, gwałtownych skrętów lub skłonów ciała, a w przypadku przetoki odbytu – podczas defekacji i zabiegów higienicznych.
Gdzie może być zlokalizowana przetoka odbytu?
Przetoka odbytu to schorzenie, która może lokalizować się okolicy odbytu, odbytnicy lub gruczołów odbytowych. Rodzaje przetok odbytu według lokalizacji:
- przetoka podśluzówkowa. Patologiczny kanał łączący skórę wokół odbytu z jedną z krypt odbytu (kieszonkowatym zagłębieniem znajdującym się w odbycie). Charakteryzuje się niewielką długością;
- przetoka przezzwieraczowa. Przechodzi przez mięśnie wewnętrzny i zewnętrzny zwieracz odbytu i włókna odbytniczo-pochwowe. Towarzyszy jej powstawanie ropnych kieszonek;
- przetoka międzyzwieraczowa. Patologiczny kanał przechodzi przez mięsień zwieracz odbytu, a następnie wychodzi poprzez przestrzeń pomiędzy zewnętrznymi i wewnętrznymi mięśniami zwieracza;
- przetoka pozazwieraczowa. Zlokalizowana poza mięśniem zwieracza, przechodzi wzdłuż ściany odbytnicy i wychodzi w obszarze jej błony śluzowej;
- przetoka nadzwieraczowa. Całkowicie przechodzi przez zwieracz wewnętrzny i częściowo obejmuje także zwieracz zewnętrzny;
- przetoka powierzchowna. Występuje w dolnej części odbytu (przechodzi pod gruczołami odbytowymi, przez skórę, nie wpływa na mięśnie).
Oddzielnie wyróżnia się przetokę brzeżną, która powstaje w pobliżu otworu odbytu. Przetoka kości ogonowej występuje między pośladkami powyżej kości ogonowej i wiąże się ze stanem zapalnym mieszków włosowych.
Metody diagnozowania przetoki odbytu
Choroby odbytu i odbytnicy (np. hemoroidy, szczelina i przetoka odbytu) dają podobne objawy, dlatego w przypadku wystąpienia bólu, pieczenia, obrzęku lub opuchlizny należy skonsultować się z proktologiem. Diagnostyka przetok okołoodbytniczych obejmuje:
- badanie fizykalne. Obejmuje wizualną i dotykową ocenę obszaru odbytu w celu wykrycia oznak stanu zapalnego, obrzęku, zaczerwienienia, obecności patologicznych przejść, a także zgrubień i guzków;
- obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego (MRI). Umożliwia szczegółowe badanie tkanek i zmian w strukturach dna miednicy w celu wykrycia lokalizacji i oceny długości wewnętrznej lub niekompletnej przetoki odbytu;
- endoskopowe badanie ultrasonograficzne. Obejmuje wprowadzenie endoskopu z przetwornikiem generującym fale dźwiękowe o wysokiej częstotliwości do obszaru odbytu w celu oceny stanu mięśni zwieracza i otaczających tkanek;
- fistulografię. Badanie radiologiczne, w którym środek kontrastowy jest wstrzykiwany do odbytu i odbytnicy, umożliwiając obrazowanie struktur patologicznych, w tym przetok i ropni;
- anoskopię. Badanie, podczas którego endoskop (cienka rurka z kamerą i źródłem światła na końcu) jest wprowadzany do odbytnicy na sześć do ośmiu centymetrów, umożliwiając lekarzowi wizualną ocenę stanu błony śluzowej i wykrycie zmian patologicznych;
- rektoskopię. Umożliwia zbadanie odbytu i odbytnicy poprzez wprowadzenie endoskopu na głębokość do 20 cm;
- kolonoskopię. Wykonywana w przypadku podejrzenia przetoki w jelicie grubym, polega na wprowadzeniu cienkiej rurki do jelita w celu oceny zmian w błonie śluzowej.
Przetoki zwykle charakteryzują się wyraźnym zespołem bólowym, więc dotykanie obszaru objętego stanem zapalnym lub zabiegi medyczne zwykle przeprowadza się w znieczuleniu miejscowym lub ogólnym. Metodę leczenia dobiera lekarz na podstawie wyników badań diagnostycznych.
Czy przetokę odbytu można wyleczyć bez operacji?
W rzadkich przypadkach przetokę odbytu można wyleczyć bez operacji. Leczenie farmakologiczne może być stosowane, gdy patologiczne przejście powstaje na tle choroby zapalnej jelit (wrzodziejącego zapalenia jelita grubego lub choroby Leśniowskiego-Crohna).
Farmakologiczne metody leczenia przetoki odbytu
Leczenie przetoki odbytu dobiera proktolog w zależności od stadium, wielkości, rodzaju i lokalizacji patologicznego przejścia. Leczenie farmakologiczne przetoki może obejmować:
- immunomodulatory. Pomagają zmniejszyć aktywność układu odpornościowego, złagodzić stan zapalny i zminimalizować zespół bólowy, stosowane w chorobach zapalnych jelit;
- leki przeciwbólowe. Środki przeciwbólowe stosuje się w celu złagodzenia bólu spowodowanego uszkodzeniem, napięciem i podrażnieniem tkanek odbytu;
- antybiotyki. Są przepisywane w przypadku zakażenia przetoki, aby zniszczyć i zapobiec namnażaniu się bakterii chorobotwórczych.
Maść na przetokę odbytu można stosować w celu zmniejszenia stanu zapalnego tkanek wokół patologicznego przejścia. Maści zawierające ichtiol lub dziegieć brzozowy mogą pomóc usunąć ropę z przetoki odbytu. Jednak kremy, ani maści nie są w stanie doprowadzić do zespolenia przetoki.
W przypadku wyraźnego zespołu bólowego lekarz może zalecić ciepłe kąpiele w pozycji siedzącej. Ciepło jest niezbędne do rozluźnienia otaczających mięśni, rozszerzenia naczyń krwionośnych, poprawy krążenia krwi i zmniejszenia obrzęku wokół przetoki.
Jeśli u pacjenta zdiagnozowano bezpośrednie przejście przetoki, lekarz może zalecić niechirurgiczną procedurę z użyciem kleju fibrynowego i zatyczki kolagenowej. Podczas zabiegu proktolog oczyszcza tunel i zaszywa wewnętrzny otwór, a następnie wstrzykuje specjalny klej i zamyka patologiczne przejście przy pomocy zatyczki.
W którym stadium wskazane jest chirurgiczne leczenie przetoki odbytu?
Usunięcie przetoki odbytu jest wskazane na wszystkich etapach choroby. Rodzaj i zakres interwencji chirurgicznej jest ustalany przez proktologa w zależności od lokalizacji i rodzaju przetoki, liczby kanałów i dotkniętych narządów.
Metody chirurgicznego usuwania przetoki odbytu
Przed wykonaniem operacji usunięcia przetoki odbytu lekarz kieruje pacjenta na badania laboratoryjne: ogólne badania krwi, badania krzepliwości krwi, badania na obecność ludzkiego wirusa niedoboru odporności (HIV), wirusowego zapalenia wątroby typu B i C. Rodzaj interwencji chirurgicznej w celu usunięcia przetoki na kości ogonowej i w obszarze odbytnicy dobiera lekarz.
| Rodzaje operacji usunięcia przetoki odbytu | ||
| Rodzaj | Wskazania | Etapy zabiegu |
| Fistulotomia | Kompletna i jednoogniskowa przetoka odbytu bez rozgałęzień |
|
| Płat endorektalny | Wewnętrzna lub zewnętrzna przetoka odbytu |
|
| Podwiązanie przetoki międzyzwieraczowej | Złożona i głęboka przetoka z wieloma odgałęzieniami |
|
Powikłania po wycięciu przetoki odbytu mogą obejmować infekcję, nawrót choroby, zwężenie odbytu (zwężenie) i nietrzymanie stolca (jeśli mięśnie zwieracza są uszkodzone). Cena operacji przetoki odbytu zależy od wybranej techniki i złożoności zabiegu.
Jak przebiega laserowe usuwanie przetoki odbytu?
Laserowa operacja przetoki odbytu to minimalnie inwazyjna interwencja chirurgiczna, której zaletami są brak uszkodzeń zdrowych tkanek, minimalna utrata krwi (naczynia są kauteryzowane przez laser). Etapy laserowego usuwania przetoki odbytu:
- Lekarz znieczula obszar okołoodbytniczy za pomocą znieczulenia miejscowego.
- Chirurg oczyszcza przetokę z nagromadzonej ropy za pomocą specjalnych tamponów.
- Proktolog kieruje laser na wewnętrzne ściany przetoki, co prowadzi do "zespolenia" patologicznego przejścia pod wpływem wysokiej temperatury.
Interwencja chirurgiczna trwa zwykle do 30 minut. Dwa do czterech dni po zabiegu w miejscu naświetlania tworzy się tkanka łączna i elastyczna blizna. Cenę laserowego usunięcia przetoki odbytu można sprawdzić na stronie internetowej naszego centrum medycznego lub telefonicznie.
Jak przebiega operacja przetoki odbytu z użyciem częstotliwości radiowej?
Wycięcie przetoki odbytu przy pomocy fal radiowych wykonywane jest zazwyczaj w znieczuleniu miejscowym. Przebieg operacji wycięcia przetoki okołoodbytniczej z pomocą fal radiowych:
- Lekarz dezynfekuje obszar operacyjny środkami antyseptycznymi.
- Chirurg wprowadza do odbytnicy urządzenie emitujące fale radiowe z elektrodą.
- W razie potrzeby lekarz zakłada tampon drenażowy w celu odprowadzenia ropy i krwi z przetoki.
- Proktolog wykorzystuje elektrodę generującą fale radiowe w celu zniszczenia tkanek przetoki.
- Po zakończeniu zabiegu lekarz zakłada szwy i sterylny opatrunek.
Chirurgia radiofalowa jest zwykle stosowana do wycinania przezzwieraczowych i międzyzwieraczowych przetok odbytnicy. Czas trwania operacji nie przekracza 20-40 minut.
Co jest lepsze: usuwanie przetoki falami radiowymi czy laserowe wycięcie przetoki odbytu?
Metoda fal radiowych i laserowe wycięcie przetoki odbytu to zabiegi minimalnie inwazyjne, które wyróżniają się minimalnym uszkodzeniem zdrowych tkanek i bardzo małym ryzykiem powikłań (krwawienia lub infekcji), a także krótkim okresem rekonwalescencji. Dobór techniki zabiegu może zależeć od wielkości, lokalizacji i rodzaju przetoki, a także od obecności i stopnia nasilenia procesu zakaźnego.
Jakich zasad należy przestrzegać po usunięciu przetoki okołoodbytniczej?
Po usunięciu przetoki ważne jest regularne opatrywanie rany pooperacyjnej. Lekarz może przepisać antyseptyczne roztwory do szwów, aby zapobiec rozwojowi infekcji. Zalecenia dotyczące okresu pooperacyjnego po usunięciu przetoki odbytu:
- przyjmowanie leków (np. antybiotyków) przepisanych przez lekarza;
- odpoczynek w łóżku przez kilka pierwszych dni po operacji;
- unikanie forsownej aktywności fizycznej;
- unikanie nagłego pochylania i obracania się;
- używanie miękkich chusteczek po wypróżnieniu w celu oczyszczenia odbytu.
Lekarz zaleci stosowanie diety z dużą ilością błonnika, który znajduje się w owocach, warzywach, zbożach i roślinach strączkowych (groch, fasola, soczewica). Po operacji usunięcia przetoki należy również zrezygnować z tłustych, smażonych, pikantnych i kwaśnych potraw, napojów alkoholowych, półproduktów. Korekta diety jest konieczna, aby zapobiec zaparciom i zmniejszyć ryzyko podrażnienia skóry odbytu.
Jak długi jest okres rekonwalescencji po operacji przetoki okołoodbytniczej?
Przez kilka dni po wycięciu przetoki pacjent może odczuwać ból i dyskomfort w miejscu odsłonięcia, obrzęk tkanki wokół szwów. Przetoka po operacji zwykle goi się w ciągu jednego do trzech tygodni, ale długość gojenia może zależeć od rodzaju zabiegu. Rehabilitacja po usunięciu przetoki odbytu trwa średnio do dwóch do trzech tygodni (przy interwencji małoinwazyjnej), do półtora miesiąca - przy operacji otwartej.
