Czym są bóle żołądka, dlaczego występują i jak sobie z nimi radzić?

W przypadku problemów z żołądkiem, dyskomfort i ból są najczęściej zlokalizowane w nadbrzuszu (górna środkowa część brzucha, blisko splotu słonecznego) i/lub w okolicy podżebrowej, po prawej lub lewej stronie.

Bóle brzucha są zwykle związane z przyjmowaniem pokarmów. Mają one różny charakter, ale zazwyczaj są tępe i mogą przypominać pieczenie. Często ból pojawia się 20-60 minut po jedzeniu, ale niektórym pacjentom dokuczają bóle „głodowe”, które przeciwnie – mijają podczas posiłków. Bólowi często towarzyszy uczucie ciężkości i rozpierania w jamie brzusznej.

Ból w okolicy żołądka nie jest zjawiskiem normalnym, zwłaszcza jeśli powtarza się regularnie. Tylko lekarz po przeprowadzeniu badania może stwierdzić, że boli właśnie żołądek.

Ból brzucha może być spowodowany zaburzeniami trawienia (najczęściej wynikającymi z naruszenia zasad racjonalnego odżywiania), być konsekwencją stresu lub zmęczenia fizycznego, a także wskazywać na infekcje i choroby przewodu pokarmowego. 

Kiedy występuje ból żołądka, należy skonsultować się z gastroenterologiem, aby zidentyfikować jego przyczynę. Samodzielne usuwanie bólu (za pomocą środków przeciwbólowych i przeciwskurczowych) może tymczasowo złagodzić stan, ale choroba, która wywołuje nieprzyjemne objawy, będzie postępować.

Ból żołądka, wywołany chorobami narządów przewodu pokarmowego, nazywany jest bólem o charakterze organicznym. Choroby, którym często towarzyszy ból żołądka:

• zapalenie błony śluzowej żołądka;
• choroba wrzodowa żołądka lub dwunastnicy (nadżerki na błonie śluzowej);
• choroba refluksowa przełyku (choroba, której towarzyszy zarzucanie treści żołądkowej do przełyku z powodu nieprawidłowego działania zwieracza przełyku);
• inne (w tym choroby onkologiczne).

Ból promieniujący do okolicy żołądka może być wywołany chorobami pęcherzyka żółciowego i wątroby (dyskineza dróg żółciowych, zapalenie pęcherzyka żółciowego i inne). Ból w nadbrzuszu (okolicy pod żołądkiem) może być spowodowany zapaleniem trzustki.

Jeśli ból nie jest związany ze zmianami organicznymi (zapalenie, uszkodzenie) w żołądku lub pobliskich narządach, nazywany jest „bólem czynnościowym”. Przyczyny bólu żołądka z powodu zaburzeń czynnościowych:

• zaburzenia odżywiania (przejadanie się, jedzenie w nocy, spożywanie pikantnych dań lub pokarmów niskiej jakości);
• stres, stany lękowe i napięcie emocjonalne.

Ból żołądka może być wywoływany przez zatrucie pokarmowe. Przyczyną mogą być substancje toksyczne lub trujące pokarmy pochodzenia roślinnego i zwierzęcego: grzyby, dzikie jagody, niektóre rodzaje ryb.

Czynnikami prowokującymi pojawienie się bolesnych odczuć może być stosowanie zimnej żywności i napojów, a także nadużywanie alkoholu i napojów zawierających kofeinę. Dyskomfort w jamie brzusznej może być również efektem ubocznym stosowania niektórych leków.

Ból żołądka może być spowodowany infekcjami wirusowymi i bakteryjnymi, które rozprzestrzeniają się drogą kontaktową lub przedostają się do przewodu pokarmowego wraz z zanieczyszczoną żywnością. Najczęstszym czynnikiem zakaźnym powodującym problemy żołądkowe jest bakteria Helicobacter pylori.

Odczucia bólowe mogą być pierwotne (zlokalizowane w żołądku) i wtórne (promieniować z pobliskich narządów: trzustki, wątroby, pęcherzyka żółciowego i serca). W zależności od intensywności doznań bólowych rozróżnia się łagodny, umiarkowany i silny ból żołądka. Typ bólu zależy też od jego charakteru i czasu trwania.

Ostry ból żołądka charakteryzuje się nagłym początkiem i znacznym nasileniem. Silny ból żołądka często jest oznaką ostrego procesu zapalnego w narządach przewodu pokarmowego (zapalenie żołądka, zapalenie trzustki, zapalenie pęcherzyka żółciowego, zapalenie dwunastnicy). Silny ból, któremu towarzyszy „kwaśne” odbijanie i zgaga, może być związany z chorobą wrzodową żołądka.

Nagły ból brzucha może wystąpić w przypadku chemicznego oparzenia błony śluzowej żołądka. Krótkotrwały, jakby „strzelający” ból jest typowy dla skurczu przepony przy nagłej zmianie pozycji ciała lub głębokim wydechu.

Ostry ból w żołądku wymaga badania przez gastroenterologa, ponieważ najczęściej wskazuje na organiczne uszkodzenie przewodu pokarmowego. Ignorowanie silnego bólu brzucha jest niebezpieczne ze względu na możliwość rozwoju choroby i powikłań.

Tępy ból brzucha może być spowodowany zaburzeniami odżywiania, takimi jak długie przerwy między posiłkami lub post. Ból uciskowy jest często związany z niestrawnością, gdy narząd nie radzi sobie z trawieniem (na przykład po obfitym, tłustym posiłku lub nadmiernym spożyciu alkoholu).

Uczucie ucisku i skurcze w okolicy brzucha mogą wystąpić z powodu stresu. Długotrwały stres i wstrząsy emocjonalne powodują napięcie mięśni brzucha.

Skurcze żołądka wskazują na rozwój nieprawidłowości przewodu pokarmowego, najczęściej zapalenia jelit lub żołądka. Nagły, kłujący ból w żołądku (często opisywany przez pacjentów jako „przeszywający”) może wskazywać na perforację (pęknięcie) wrzodu.

Ból promieniujący do podżebrza i „pod mostek” może być objawem kolki wątrobowej, która rozwija się na skutek zablokowania przewodów żółciowych. Dyskomfort w jamie brzusznej, gorycz w ustach i nudności mogą sugerować problemy z pęcherzykiem żółciowym i wątrobą. Kluczowe jest rozpoznanie przyczyn zastoju żółci i szybkie złagodzenie ataku, dlatego niezbędne jest skonsultowanie się z lekarzem. Ignorowanie objawów może prowadzić do powikłań, takich jak stan zapalny tkanki wątroby i zaburzenia jej funkcji (zakłócenia procesów metabolicznych).

Palący ból w żołądku może być objawem wrzodów lub zapalenia błony śluzowej żołądka w początkowej fazie. „Ssący” ból w przypadku schorzeń żołądka pojawia się natychmiast po jedzeniu lub przy uczuciu głodu.

Pieczenie w lewym podżebrzu lub pod przeponą może być objawem wrzodu dwunastnicy. W chorobie wrzodowej piekący ból pojawia się najczęściej podczas odpoczynku (w pozycji leżącej).

Uczucie pieczenia w klatce piersiowej i górnej części brzucha (zgaga) może pojawić się po jedzeniu i trwać od kilku minut do kilku godzin. Częsta zgaga może być objawem choroby refluksowej przełyku (GERD), przewlekłego stanu, w którym treść żołądkowa cofa się do przełyku, podrażniając go. Nieleczona choroba refluksowa przełyku może prowadzić do zapalenia przełyku i uszkodzenia jego ścian.

Spastyczny ból żołądka może wskazywać na rozwój zapalenia żołądka i choroby wrzodowej. W ostrym zapaleniu żołądka skurcze są tak silne, że pacjent często przyjmuje zgiętą pozycję.

Napadowy ból brzucha może wystąpić w przypadku zatrucia i przeniknięcia infekcji do przewodu pokarmowego. Zatruciu prawie zawsze towarzyszą wymioty i biegunka.

Skurcze w okolicy trzustki, przechodzące na prawą stronę brzucha, są oznaką zapalenia wyrostka robaczkowego. Zapaleniu wyrostka często towarzyszą wymioty i podwyższona temperatura ciała.

Poranny ból żołądka może być wywołany wieczornym przejadaniem się, które może zakłócić nocne funkcjonowanie narządu i podrażnić jego błonę śluzową pepsyną i kwasem solnym. Bóle żołądka rano mogą być również związane z długotrwałym stresem.

Ból brzucha występujący w ciągu dnia może pojawić się po jedzeniu i świadczyć o dyspepsji (niestrawności), wynikającej najczęściej z niewłaściwej diety. Bolesne odczucia, którym towarzyszy kwaśny smak w ustach i nudności mogą być oznaką zapalenia błony śluzowej żołądka.

Bóle żołądka w nocy mogą być również związane z chorobą refluksową przełyku i chorobą wrzodową dwunastnicy (zwykle występują w nocy lub podczas odpoczynku).

Podczas konsultacji z gastroenterologiem ważne jest, aby jak najdokładniej określić lokalizację bólu – na tej podstawie będzie zlecana dalsza diagnostyka. Każdy może odczuwać ból w inny sposób, dlatego niemożliwe jest samodzielne postawienie diagnozy.

Ból nadbrzusza (w okolicy dołka podsercowego) może być związany z chorobami przełyku i żołądka, takimi jak zapalenie błony śluzowej żołądka lub wrzody. Obie te choroby są wywoływane przez bakterię Helicobacter pylori, dlatego w celu postawienia diagnozy ważne jest wykonanie gastroskopii oraz badanie na obecność tej bakterii.

Bolesność w okolicy pępka (w środkowej linii brzucha) jest zazwyczaj związana z chorobami jelit, takimi jak dysbioza, zespół jelita drażliwego lub infekcja jelitowa. W takiej sytuacji konieczne jest wykonanie badań krwi i kału oraz przeprowadzenie kolonoskopii (badania błony śluzowej jelita za pomocą urządzenia optycznego).

Ból w prawym podżebrzu może wskazywać na choroby pęcherzyka żółciowego lub dróg żółciowych (dyskineza dróg żółciowych, zapalenie pęcherzyka żółciowego, kolka żółciowa). Ból w prawej górnej części brzucha może również świadczyć o chorobach wątroby. Ważne jest, aby skontrolować funkcjonowanie narządów przewodu pokarmowego w badaniu ultrasonograficznym i wykonać analizę prób wątrobowych.

Ból w lewym podżebrzu jest charakterystyczny dla zapalenia trzustki. Lekarz wyznaczy ogólne i biochemiczne badanie krwi, które wykaże stan zapalny i zawartość enzymów trzustkowych oraz zaleci USG jamy brzusznej.

Długotrwały i wyraźny ból w prawym dolnym kwadrancie brzucha może wystąpić z powodu zapalenia wyrostka robaczkowego. Jeśli ból nie ustępuje, należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem.

Ból brzucha może trwać od kilku godzin do kilku dni lub tygodni. Czas trwania zależy od przyczyny.

Nieustający i nasilający się ból wymaga natychmiastowej pomocy lekarskiej. Okresowe bóle żołądka są również niebezpieczne, ponieważ mogą sygnalizować rozwój procesu patologicznego.

Pojawienie się bólu w żołądku może wskazywać na procesy patologiczne w samym narządzie, a także może występować w chorobach innych narządów i układów. 

Każda choroba ma charakterystyczne objawy dodatkowe, które pomagają określić jej przyczynę. Bólowi żołądka mogą towarzyszyć następujące objawy:

• zgaga i gorycz w ustach;
• nudności i wymioty;
• wzdęcia brzucha;
• inne.

Ból żołądka połączony z nudnościami i wymiotami może być spowodowany infekcją wirusową lub bakteryjną. Zatruciom pokarmowym i infekcjom jelitowym towarzyszy biegunka, podwyższona temperatura ciała, gorączka i objawy odwodnienia: suchość w ustach, bladość skóry, obniżone ciśnienie krwi. Bólowi brzucha ze wzdęciami często towarzyszą zaparcia i twarde stolce, co może wskazywać na niewystarczającą ilość błonnika w diecie i brak równowagi wodnej w organizmie.

Ból żołądka można szybko złagodzić za pomocą środków przeciwbólowych lub przeciwskurczowych. Ważne jest, aby lek został przepisany przez lekarza, z uwzględnieniem przebiegu choroby i historii medycznej pacjenta.

Samodzielne przyjmowanie leków przed wizytą u lekarza nie jest zalecane, ponieważ może ukryć objawy kliniczne, utrudniając diagnozę. Ponadto leki mogą pogorszyć stan i wywołać powikłania (na przykład krwawienie wewnętrzne). Nie należy stosować ciepłych okładów na brzuch — mogą być niebezpieczne w przypadku rozwoju procesów ropnych i zapalnych oraz krwawienia.

W przypadku bólu żołądka o dowolnym charakterze konieczna jest wizyta u gastroenterologa. Podczas wstępnej konsultacji lekarz przeprowadzi wywiad w celu ustalenia charakteru i intensywności bólu oraz czasu jego trwania. Ważne jest również ustalenie specyfiki diety pacjenta oraz obecności chorób przewlekłych.

Lekarz przeprowadzi badanie ogólne z pomiarem temperatury ciała, ciśnienia krwi, tętna, wykona badanie palpacyjne brzucha i węzłów chłonnych, zbada jamę ustną, zwracając uwagę na kolor i stan języka. Diagnostyka instrumentalna bólu brzucha może obejmować:

• USG jamy brzusznej (ultrasonograficzne badanie wielkości i struktury narządów przewodu pokarmowego w celu wykrycia zmian patologicznych i nowotworów);
• gastroskopia (badanie endoskopowe błon śluzowych przełyku, żołądka i dwunastnicy);
• wodorowy test oddechowy (nieinwazyjny test pozwalający ocenić, czy proces trawienia i wchłaniania węglowodanów przebiega prawidłowo);
• kolonoskopia (w przypadku podejrzenia chorób jelit).

Przygotowanie do wstępnego badania przez gastroenterologa obejmuje powstrzymanie się od jedzenia i picia wody w dniu badania, ponieważ pełny żołądek może zakłócać badanie fizykalne. USG jamy brzusznej również wykonuje się na czczo.

Badania laboratoryjne stanowią istotny element diagnostyki bólu żołądka. Testy przepisuje gastroenterolog po badaniu, biorąc pod uwagę objawy kliniczne. Możliwe badania przy bólach żołądka:

• ogólne badania krwi, moczu i kału;
• biochemiczne badania krwi;
• test na obecność Helicobacter pylori (bakterii, która przyczynia się do rozwoju zapalenia żołądka, dwunastnicy oraz wrzodów żołądka i dwunastnicy).

Dodatkowo gastroenterolog może przepisać test na krew utajoną w stolcu, który pozwala wykryć krwawienie w przewodzie pokarmowym. Badanie kału pod kątem infekcji pasożytniczych pomaga wykluczyć obecność giardii i robaków pasożytniczych w jelicie, których produkty przemiany materii powodują zatrucie organizmu.

Leczenie bólu żołądka zależy od przyczyny jego wystąpienia. Leki dobierane są indywidualnie dla każdego pacjenta, w zależności od zidentyfikowanych wskazań i przeciwwskazań. Leki powinno się przyjmować regularnie i ściśle według schematu zaleconego przez lekarza. Leczenie bólu żołądka może obejmować:

• antybiotyki lub leki przeciwwirusowe (przepisywane w celu wyeliminowania infekcji);
• leki przeciwzapalne i preparaty osłonowe (łagodzące stany zapalne);
• leki przeciwbólowe i przeciwskurczowe (w celu wyeliminowania skurczów mięśni gładkich narządów wewnętrznych);
• inne.

Leczenie wrzodów żołądka i dwunastnicy zakłada przyjmowanie leków zobojętniających (zmniejszających zakwaszenie żołądka) i gastroprotektorów (chroniących błonę śluzową). Leczenie może być uzupełnione fizjoterapią (np. magnetoterapią). Dieta jest przepisywana indywidualnie przez gastroenterologa, przy uwzględnieniu schorzenia, wieku pacjenta i cech jego organizmu.

Profilaktyka bólu żołądka ukierunkowana jest na zapobieganie rozwojowi chorób układu pokarmowego. Zalecenia kliniczne dotyczące bólu brzucha:

• przestrzeganie zdrowego stylu życia (zaprzestanie palenia tytoniu, ograniczenie spożywania alkoholu);
• codzienne stosowanie zbilansowanej diety (odpowiednie spożycie składników odżywczych i błonnika);
• kontrolowanie masy ciała i utrzymywanie jej w granicach normy fizjologicznej;
• zachowanie równowagi wodnej (picie co najmniej półtora do dwóch litrów niegazowanej wody dziennie);
• aktywność fizyczna;
• spożywanie ciepłych (unikanie zimnych lub gorących) posiłków i napojów, aby zapobiec podrażnieniom błony śluzowej żołądka;
• regularne spożywanie posiłków bez ich pomijania (unikanie długotrwałego postu, podjadania w biegu i jedzenia „na sucho”);
• unikanie stresu, wychłodzenia, przepracowania;
• wykluczenie pokarmów, które powodują indywidualną reakcję organizmu (zwiększone tworzenie się gazów, uczucie ciężkości w żołądku).

Ważne jest poddawanie się corocznym badaniom profilaktycznym u gastroenterologa i wykonywanie testów oceniających funkcjonowanie narządów wewnętrznych. W przypadku zdiagnozowanych chorób badania powinny być przeprowadzane z częstotliwością zaleconą przez lekarza.

Odżywianie odgrywa ważną rolę w przypadku bólu żołądka. Posiłki powinny być podzielone (małe porcje trzy do sześciu razy dziennie), aby zapobiec przeciążeniu przewodu pokarmowego. Dieta powinna zawierać pokarmy bogate w probiotyki (kefir, jogurt naturalny), a także warzywa lub zboża. Należy unikać gruboziarnistych pokarmów bogatych w błonnik (skórki owoców i warzyw, orzechy, nasiona), które mogą podrażniać błonę śluzową żołądka.

W przypadku zdiagnozowanych chorób narządów przewodu pokarmowego gastroenterolog może przepisać dietę. Właściwy sposób odżywiania zależy od rodzaju choroby. Przykładowo w przypadku zapalenia błony śluzowej żołądka dieta całkowicie wyklucza kwaśne warzywa, dania pikantne i marynowane.

Lista zakupów na bóle żołądka

W przypadku okresowych lub krótkotrwałych bólów żołądka, na przykład wywołanych przejadaniem się, zatruciem pokarmowym lub lekami, zaleca się dzielenie posiłków i włączenie do menu lekkostrawnych pokarmów (lekkie buliony mięsne i warzywne, chude mięso, kasza, niskotłuszczowe fermentowane produkty mleczne).