Co to jest keratodermia?
Keratodermia (nadmierne rogowacenie dłoni i stóp) to grupa chorób dermatologicznych charakteryzujących się patologicznym zgrubieniem warstwy rogowej naskórka. Według statystyk keratodermię diagnozuje się u 0,3-0,5% osób na świecie.
Choroba rozwija się z powodu wzrostu produkcji keratyny, głównego białka fibrylarnego, które tworzy szkielet strukturalny skóry, zapewniając jej wytrzymałość i ochronę przed uszkodzeniami mechanicznymi. Na zdjęciach można zobaczyć, jak wygląda keratodermia.
Jakie są objawy keratodermii?
Zadaj pytanie dermatologii «Doctorpro»
Charakterystycznym objawem keratodermii jest zwiększona suchość skóry, spowodowana zaburzeniami procesu keratynizacji (rogowacenia). Przy hiperkeratozie komórki skóry ulegają zgrubieniu i nie są prawidłowo usuwane, co prowadzi do powstawania strupów i łusek, które hamują normalną odnowę komórek i zmniejszają poziom nawilżenia skóry. Inne objawy keratodermii:
- zgrubienie skóry na podeszwach stóp i dłoniach;
- plamy przypominające gęsią skórkę;
- nadmierne pocenie się;
- pęcherze wypełnione płynem;
- podrażnienie i zaczerwienienie skóry;
- zmiany struktury płytki paznokcia;
- łuszczenie się skóry i powstawanie łusek.
Procesy zapalne towarzyszące keratodermii zaburzają funkcję gruczołów łojowych, co obniża produkcję sebum. W efekcie skóra traci naturalne nawilżenie, staje się bardziej wrażliwa i podatna na podrażnienia.
Głębokie pęknięcia na piętach powstają w wyniku nadmiernej suchości skóry i zaburzeń keratynizacji, skutkując zgrubieniem warstwy rogowej. Przy fizycznym obciążeniu (np. podczas chodzenia, biegania czy uprawiania sportu) skóra nie może się normalnie rozciągać, co powoduje powstawanie pęknięć. Niedobór wilgoci i stały nacisk na stopę mogą prowadzić do bolesności i krwawienia w miejscach pęknięć.
W przypadku podejrzenia keratodermii konieczna jest konsultacja dermatologiczna. Lekarz przeanalizuje objawy, zbierze wywiad osobisty i rodzinny, przeprowadzi dermatoskopię, a na podstawie wyników zaleci odpowiednią terapię farmakologiczną oraz udzieli wskazówek dotyczących pielęgnacji zmienionych chorobowo obszarów.
Jakie formy przybiera keratodermia?
W zależności od rozległości ognisk rogowacenia wyróżnia się trzy typy choroby. Główne formy keratodermii:
- keratodermia o charakterze ogniskowym. Specyficzne dla schorzenia jest obszarowe zgrubienie warstwy rogowej skóry. Patologiczne ogniska wyglądają jak wyraźnie odgraniczone, szorstkie i zaczerwienione plamy, często towarzyszy im świąd, pieczenie i mrowienie;
- keratodermia o charakterze punktowym. Choroba objawia się pojawieniem się drobnych, punktowych zgrubień na skórze, które mogą przypominać małe, twarde grudki. Zmiany te zwykle mają gładką lub lekko szorstką teksturę oraz różową lub cielistą barwę;
- keratodermia o charakterze rozlanym. W tej formie choroby zgrubienie warstwy rogowej skóry obejmuje bardziej rozległe obszary, nie ograniczając się do punktowych ognisk. Keratodermia może dotyczyć nóg i rąk, a także rozprzestrzeniać się na brzuch, plecy czy twarz.
Wyróżnia się również wrodzone i nabyte formy keratodermii dłoni i stóp. Ustalenie rodzaju i przyczyny choroby jest kluczowe dla dobrania optymalnej metody leczenia keratodermii w tych obszarach.
Wrodzona keratodermia
Wrodzona keratodermia to dziedziczna choroba skóry, która przekazywana jest dziecku przez jednego z rodziców. Choroba rozwija się z powodu mutacji w genach kontrolujących proces powstawania keratyny. Rodzaje dziedzicznej keratodermii:
- autosomalnie dominująca. Prawdopodobieństwo rozwoju choroby pojawia się, jeśli jedno z rodziców cierpi na keratodermię, wynosi 50%;
- autosomalnie recesywna. Występuje rzadziej, ponieważ do rozwoju choroby konieczne jest przekazanie dziecku po jednym wadliwym genie przez oboje rodziców.
Do autosomalnie dominujących keratodermii należą zespoły Vohwinkela, Bartha, Howella-Evansa, choroba Unny-Thosta, Mal de Meleda, choroba Vornera, hipohydrotyczna dysplazja ektodermalna. Zespoły Olmsteda i Papillon-Lefevre oraz keratodermia dłoniowo-podeszwowa typu Nagashima również prowadzą do rogowacenia skóry na palcach rąk i stóp.
Nabyta keratodermia
Nabyta keratodermia rozwija się w wyniku działania czynników zewnętrznych lub chorób pojawiających się w ciągu życia. Główne przyczyny obejmują infekcje (w tym kiłę), przewlekłe stany zapalne (na przykład łuszczycę), choroby onkologiczne (szczególnie chłoniaki), a także działanie leków lub toksyn.
Dlaczego pojawia się keratodermia?
Do rogowacenia skóry może prowadzić długotrwałe działanie promieni ultrafioletowych, które skutkuje przewlekłym zapaleniem i zaburzeniami procesów regeneracji skóry. Inne przyczyny keratodermii:
- predyspozycja dziedziczna;
- mutacje genetyczne;
- infekcje (na przykład świerzb norweski, kiła, choroba Reitera);
- zapalne choroby skóry (liszaj płaski, egzema, łuszczyca);
- długotrwałe przyjmowanie leków;
- działanie toksyn i chemikaliów na skórę;
- zaburzenia krążenia;
- choroby tarczycy (w tym nadczynność tarczycy);
- cukrzyca typu 1 i 2;
- układowe choroby zapalne (na przykład zapalenie naczyń, sarkoidoza);
- rak skóry lub narządów wewnętrznych.
Infekcje skóry mogą prowadzić do keratodermii, wywołując reakcje zapalne, które zaburzają normalną odnowę komórek naskórka. Infekcje bakteryjne lub grzybicze mogą nasilać rogowacenie skóry i powodować powstawanie zgrubiałych obszarów, ponieważ organizm odpowiada na proces infekcyjny zwiększoną produkcją komórek.
Jakie są rodzaje keratodermii?
Keratodermię na dłoniach i stopach klasyfikuje się w zależności od przyczyny choroby i jej objawów.
| Rodzaje keratodermii | |
| Rodzaj | Charakterystyka |
| Rogowacenie związane z wiekiem (starcze, słoneczne) | Rozwija się w wyniku naturalnego starzenia się skóry i nagromadzenia uszkodzeń spowodowanych promieniowaniem słonecznym. Przewlekłe działanie promieni UV prowadzi do degradacji kolagenu i elastyny – dwóch kluczowych białek odpowiedzialnych za wytrzymałość i elastyczność skóry. Starcza hiperkeratoza charakteryzuje się powstawaniem jasnobrązowych lub żółtawych plam, które mogą być gładkie lub szorstkie w dotyku. |
| Rogowacenie z występowaniem brodawek | Związany z zakażeniem wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV), który powoduje rozrost skóry na dłoniach i podeszwach. Choroba charakteryzuje się powstawaniem uniesionych i szorstkich obszarów skóry, które mogą mieć beżowy lub ciemny kolor. Brodawki najczęściej pojawiają się na obszarach skóry narażonych na tarcie i nacisk (na przykład na dłoniach, podeszwach). |
| Rogowacenie związane z klimakterium | Występuje u kobiet w okresie menopauzy z powodu obniżenia poziomu estrogenów, prowadzącego do zmniejszenia nawilżenia skóry i obniżenia jej elastyczności. Zmiany hormonalne zakłócają również procesy odnowy komórek, sprzyjając gromadzeniu zrogowaciałych obszarów. Choroba objawia się zwiększoną suchością i świądem skóry, a także pojawieniem się pęknięć na piętach i podeszwach. |
| Zespół Vohwinkela (rogowiec okaleczający) | Rzadka forma keratodermii, charakteryzująca się zgrubieniem warstwy rogowej skóry na dłoniach i podeszwach, a także powstawaniem głębokich pęknięć oraz bolesnych owrzodzeń. Choroba ma charakter dziedziczny, często związana jest z mutacjami genetycznymi, które wpływają na proces keratynizacji (rogowacenia) skóry. |
| Mal de Meleda | Dziedziczna forma rozlanej keratodermii, charakteryzująca się rozprzestrzenianiem hiperkeratozy z dłoni i podeszew na grzbietowe powierzchnie rąk i stóp, a także na skórę w okolicach stawów łokciowych i kolanowych. Oprócz zgrubienia skóry choroba objawia się powstawaniem łusek i pęknięć. |
| Rogowacenie (świerzbiączka) Besniera | Związana z mutacjami genów, które regulują procesy rogowacenia i wzrostu komórek skóry, powodując nieprawidłowe pogrubienie warstwy rogowej naskórka. W keratodermii Besniera na skórze mogą pojawić się szorstkie, gęste, zapalne obszary pokryte małymi łuskami. |
| Choroba Unny-Thosta | Objawia się keratozą na dłoniach i podeszwach, przy czym zgrubienie warstwy rogowej nie rozprzestrzenia się na inne obszary skóry. Zmienione rogowaciejące miejsca są otoczone linią zapalną o szerokości do trzech mm. |
| Zespół Papillon-Lefevre | Charakteryzuje się dłoniowo-podeszwową hiperkeratozą, której towarzyszy lekkie łuszczenie się skóry i skłonność do rozprzestrzeniania się na inne obszary. W chorobie może dochodzić także do uszkodzenia paznokci i zębów. |
| Erytrokeratodermia zmiennopostaciowa | Towarzyszy jej pojawienie się na skórze czerwonawo-żółtawych ognisk i grudek, które mogą powiększać się. Zmiany chorobowe mogą powodować świąd, a ich drapanie zwiększa ryzyko wtórnej infekcji bakteryjnej. |
Keratodermia o suchym charakterze
Rogowacenie suche charakteryzuje się znacznym pogrubieniem warstwy rogowej naskórka i zmniejszoną elastycznością skóry stóp i dłoni. Dotknięte obszary są suche i szorstkie, o chropowatej teksturze i szarym kolorze. Na skórze mogą pojawić się głębokie pęknięcia, a długotrwały nacisk (np. podczas chodzenia lub biegania) może spowodować stan zapalny i krwawienie.
Keratodermia o wilgotnym charakterze
Rogowacenie wilgotne dłoni i podeszew charakteryzuje się wyraźnymi zmianami zapalnymi skóry, z pogrubionymi obszarami, które wydają się opuchnięte, zaczerwienione i wilgotne. Na dłoniach i podeszwach tworzą się przezroczyste lub mętne pęcherzyki wypełnione płynem, które mogą pękać, pozostawiając bolesne otwarte przestrzenie. W miejscu zmian tworzą się skorupy, nadające skórze szorstką teksturę i wskazujące na przebieg procesu gojenia.
Jakie są zagrożenia związane z keratodermią?
Keratodermia może prowadzić do wtórnej infekcji bakteryjnej lub grzybiczej, jeśli nie jest leczona prawidłowo lub w odpowiednim czasie – pogrubiona i uszkodzona skóra traci swoją funkcję barierową, ułatwiając przenikanie patogenów. Keratodermia może również prowadzić do przewlekłego dyskomfortu, swędzenia i utykania (jeśli zrogowaciała skóra znajduje się na podeszwach stóp).
Jak diagnozuje się keratodermię?
Aby ustalić przyczynę rogowacenia i łuszczenia się skóry, lekarz przeprowadza diagnostykę różnicową w celu wykluczenia schorzeń o podobnych objawach (np. łuszczycy, zapalenia skóry). Diagnoza keratodermii może obejmować:
- zebranie wywiadu. Pozwala uzyskać informacje na temat czasu wystąpienia i przebiegu objawów, charakteru zmian skórnych, obecności chorób współistniejących, predyspozycji rodzinnych i stylu życia pacjenta. Zbieranie wywiadu pomaga lekarzowi zidentyfikować czynniki przyczyniające się do rozwoju keratodermii, ocenić wpływ środowiska i określić wcześniej stosowane leki;
- badanie fizykalne. W jego ramach lekarz ocenia wygląd i teksturę skóry, identyfikuje zgrubienia, zrogowacenia, pęknięcia lub elementy objęte stanem zapalnym;
- dermatoskopia. Polega na wykorzystaniu dermatoskopu – specjalnego urządzenia wyposażonego w soczewkę powiększającą i źródło światła – do badania skóry. Dermatoskopia pomaga zwizualizować strukturę, kolor i granice zmian. Badanie ujawnia również mikroskopijne formacje, które mogą nie być widoczne gołym okiem.
Dermatolog może pobrać próbkę komórek ze zmienionego chorobowo obszaru skóry do badania mikroskopowego. Badanie pomaga wykluczyć infekcje bakteryjne i grzybicze, a także zidentyfikować zmiany w strukturze komórkowej charakterystyczne dla keratodermii.
Badania krwi są zalecane w celu wykluczenia chorób ogólnoustrojowych i zidentyfikowania możliwych zaburzeń w organizmie, w tym procesów zapalnych, infekcji lub chorób autoimmunologicznych. Badania laboratoryjne pomogą określić poziom markerów stanu zapalnego (np. białka C-reaktywnego lub białych krwinek), a także sprawdzić czynność wątroby i nerek, co jest ważne dla oceny ogólnego stanu zdrowia pacjenta.
Jakie metody są stosowane w leczeniu keratodermii?
Przebieg leczenia hiperkeratozy obejmuje środki miejscowe (stosowane na zmienioną chorobowo skórę) i doustne. Metody leczenia keratodermii przez dermatologów w Centrum Medycznym Doctorpro mogą obejmować:
- keratolityki z kwasem salicylowym. Pomagają złuszczać zrogowaciałe komórki, ułatwiając ich usuwanie i zmniejszając pogrubienie warstwy rogowej naskórka. Kwas salicylowy wnika w pory, rozpuszczając zaskórniki i zmniejszając stan zapalny. Produkty pomagają zapobiegać powstawaniu nowych zrogowaceń i poprawiają teksturę skóry;
- kremy z kwasem benzoesowym. Mają właściwości antyseptyczne i keratolityczne. Kwas benzoesowy pomaga redukować bakterie na skórze i zmniejsza stan zapalny, co jest przydatne w przypadku powiązanych infekcji lub stanów zapalnych;
- emolienty. Nawilżają i odżywiają skórę, zmniejszając suchość i dyskomfort. Produkty tworzą barierę ochronną, która pomaga zatrzymać wilgoć i chroni skórę przed zewnętrznymi czynnikami drażniącymi. Jest to ważne dla utrzymania zdrowej skóry i zmniejszenia ryzyka pogorszenia się keratodermii;
- retinoidy. Wspomagają odnowę komórek skóry, poprawiając jej teksturę i wygląd. Retinoidy pomagają regulować cykl komórkowy i normalizować procesy keratynizacji. Mogą również zapobiegać powstawaniu nowych zrogowaceń i zwiększać skuteczność środków stosowanych miejscowo.
Lekarz może również przepisać maść z witaminą D, która wspomaga proces regeneracji skóry i pomaga normalizować metabolizm komórkowy. Produkt pomoże zmniejszyć stan zapalny i poprawić ogólną kondycję skóry. Witamina D odgrywa również ważną rolę w utrzymaniu funkcji odpornościowej skóry, pomagając zwalczać stany zapalne.
Antybiotyki stosowane przy keratodermii eliminują infekcje bakteryjne, które mogą wystąpić na tle uszkodzonej i zgrubiałej skóry. Leki przeciwbakteryjne hamują wzrost i namnażanie się bakterii, zmniejszając stan zapalny, zapobiegając rozwojowi powikłań i przyspieszając gojenie się skóry. Stosowanie antybiotyków pomaga zapobiegać rozprzestrzenianiu się infekcji na zdrową skórę i zwiększa skuteczność kremów, maści i balsamów z kwasem benzoesowym i salicylowym.
Wytyczne kliniczne dotyczące zapobiegania rogowaceniu skóry
Nie istnieją sposoby zapobiegania dziedzicznemu rogowaceniu skóry. Zalecenia kliniczne dotyczące profilaktyki nabytej keratodermii:
- kontrola chorób przewlekłych (np. nadczynności tarczycy, cukrzycy);
- wczesne leczenie infekcji bakteryjnych, wirusowych, grzybiczych i pasożytniczych;
- rozładowywanie stresu (np. poprzez medytację i głębokie oddychanie);
- ochrona skóry przed substancjami chemicznymi i drażniącymi;
- noszenie ubrań i butów wykonanych z naturalnych tkanin;
- dbanie o regularne przyjmowanie płynów;
- zrównoważone odżywianie;
- unikanie palenia tytoniu i ograniczenie spożycia alkoholu.
Stosowanie emolientów pomaga utrzymać optymalny poziom nawilżenia skóry, wzmacniając jej funkcję barierową, zmniejszając ryzyko pęknięć i uszkodzeń. Środki nawilżające redukują rogowacenie i suchość, zapobiegając nadmiernemu rozwojowi choroby. Regularne stosowanie produktów miejscowych pomaga przywrócić normalną teksturę skóry i zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia stanów zapalnych.
