Czym jest biegunka?
U dorosłych i dzieci starszych niż rok o biegunce można mówić, gdy stolce są luźne lub płynne i występują trzy lub więcej razy dziennie. Na skutek zaburzonego wchłaniania składników odżywczych lub uszkodzenia błony śluzowej jelit, w kale może pojawić się domieszka krwi, ropy, śluzu, resztek niestrawionego pokarmu. Wraz z biegunką mogą wystąpić nudności, wymioty, bóle brzucha.
Czym różnią się płynne stolce od biegunki?
Biegunka jest objawem, który wskazuje na zaburzenia w organizmie człowieka i obecność zaburzeń funkcjonowania przewodu pokarmowego. Głównymi objawami biegunki jest częste oddawanie stolca (ponad trzy razy dziennie) i wodnisty kał. Wodnisty stolec to zmiana konsystencji mas kałowych. Nie zawsze wodnisty stolec może wskazywać na biegunkę, może pojawić się jednorazowo lub przyjąć charakter przewlekły. Główne różnice między wodnistym stolcem a biegunką:
- Defekacja występuje nie częściej niż trzy razy dziennie;
- Kał nie zmienia koloru ani zapachu;
- Masy kałowe nie zawierają piany ani śluzu;
- Nie towarzyszą mu inne objawy: nudności, wymioty, zawroty głowy, podwyższona temperatura ciała.
Wodnisty stolec może być spowodowany spożywaniem zbyt tłustego jedzenia, nadużywaniem napojów alkoholowych, spożywaniem produktów, które nie łączą się dobrze ze sobą. Aby pozbyć się wodnistego stolca, czasami wystarczy zmienić styl życia i dietę. Biegunka świadczy o zatruciu organizmu i wymaga natychmiastowego leczenia, gdyż jednym z jej niebezpiecznych skutków jest odwodnienie.
Przyczyny biegunki
Biegunka nie jest samodzielną chorobą, lecz jednym z objawów innych schorzeń. Dlatego konieczne jest najpierw zidentyfikowanie przyczyny jej wystąpienia. Biegunka pojawia się w wyniku uszkodzenia błony śluzowej jelita przez patogenne (chorobotwórcze) mikroorganizmy takie jak rotawirusy, adenowirusy, koronawirusy, pałeczka okrężnicy, salmonella, dyzenteria. Źródłem zakażenia może być skażona woda lub jedzenie, a także nieumyte ręce. Inne przyczyny biegunki to:
- długotrwałe i niekontrolowane stosowanie antybiotyków;
- zatrucie pokarmowe;
- nietolerancja laktozy (cukru zawartego w produktach mlecznych);
- zapalenie trzustki;
- celiakia – nietolerancja glutenu (białka zawartego w pszenicy, jęczmieniu i życie);
- nadmierne spożycie produktów zawierających sztuczne substytuty cukru – sorbitol i mannitol, Biegunka może wystąpić po szczepieniu, w trakcie ciąży i w wyniku przeprowadzonej operacji na narządach jamy brzusznej (pęcherzyk żółciowy, jelita grubego i cienkiego, trzustka, żołądek). Stała biegunka występuje w chorobie Leśniowskiego-Crohna (przewlekłe zapalenie jelit), wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego (erozyjno-owrzodzeniowe uszkodzenie błony śluzowej jelita grubego) i zespole jelita drażliwego (przewlekła dysfunkcja jelitowa).
W przypadku nadmiernego wnikania kwasów żółciowych do jelita występuje biegunka żółciowa. W zależności od przyczyny rozwoju wyróżnia się następujące rodzaje biegunki:
- sekrecyjna – pojawia się w zakażeniu organizmu wirusami i charakteryzuje się obfitymi wodnistymi stolcami, znaczną utratą płynów i elektrolitów (sodu, chloru, potasu);
- osmotyczna – występuje przy wirusowym uszkodzeniu błony śluzowej jelita, a także w celiakii, chorobach wątroby i trzustki;
- inwazyjna – cechuje się penetracją czynnika zakaźnego do ściany jelita i rozwojem w niej zapalenia, zwiększeniem motoryki jelita.
Gastroenterolodzy również rozróżniają biegunkę funkcjonalną – zaburzenie funkcji jelit, objawiające się zwiększeniem częstotliwości wypróżnień do trzech lub więcej razy dziennie, z wydzielaniem płynnego lub gumowatego kału. Zmiany w charakterze i częstotliwości wypróżnień wynikają z zwiększonej wrażliwości receptorów jelit na rozciąganie i częste stresy.
Objawy biegunki
Ostre biegunki zaczynają się nagle i trwają jeden-dwa dni. Przewlekła biegunka trwa co najmniej cztery tygodnie i charakteryzuje się naprzemiennymi okresami zaostrzenia i remisji (braku objawów). Objawy biegunki obejmują:
- osłabienie, senność;
- wzdęcia brzucha;
- obecność krwi w kale;
- bolesne parcie na stolec).
Biegunka u niemowląt polega na zwiększonej częstości oddawania stolca (normalnie liczba wypróżnień powinna odpowiadać liczbie karmień) i zmianą konsystencji stolca na wodnisty. Biegunka w przebiegu zapalenia trzustki charakteryzuje się pienistymi, częstym stolcami o ostrym, nieprzyjemnym zapachu, w których widoczne są resztki strawionej żywności.
Biegunka często wiąże się z napadami bólu brzucha i odbijaniem o nieprzyjemnym zapachu. Biegunce może również towarzyszyć burczenie w brzuchu, wzrost temperatury ciała do 38°C i więcej, nudności, wymioty i świąd odbytu.
Biegunka przy Covid
Biegunka w przebiegu COVID-19 jest skutkiem uszkodzenia błony śluzowej układu pokarmowego przez koronawirusa. Oprócz biegunki i objawów kataralnych (gorączka, kaszel, katar), COVID-19 może również powodować nudności, wymioty i bóle w okolicy brzucha.
Biegunka w czasie menstruacji
Biegunka podczas miesiączki występuje ze względu na zwiększenie poziomu prostaglandyn – hormonów, które powodują skurcze mięśni gładkich macicy i jelit. W wyniku zmian hormonalnych w okresie menstruacji zwiększa się aktywność mięśniowego układu pokarmowego, spada szybkość wchłaniania pokarmu i zwiększa się wydzielanie elektrolitów do światła jelita, co sprzyja częstszym wypróżnieniom.
Wodnista biegunka
Biegunka wodnista jest powszechnym objawem celiakii, zakażenia jelitowego (np. cholery, rotawirusa, jersiniozy), zespołu jelita drażliwego. Wodnista biegunka może również wystąpić w przypadku zatrucia pokarmowego lub zmiany warunków klimatycznych. Częste epizody biegunki mogą prowadzić do odwodnienia – stanu chorobowego, który polega na utracie wody z organizmu. Objawy odwodnienia obejmują zawroty głowy, suchość błon śluzowych, pragnienie i zmniejszoną częstość oddawania moczu. Aby zatrzymać biegunkę i uniknąć powikłań, konieczna jest konsultacja z gastroenterologiem.
Biegunka z domieszką krwi
Krew w kale pojawia się w wyniku wzrostu i namnażania się patogennych mikroorganizmów w ścianie jelita (rotawirus, Shigella, ameba). Inne przyczyny biegunki z krwią to:
- choroba Leśniowskiego-Crohna;
- nieswoiste zapalenie jelita grubego;
- długotrwałe stosowanie antybiotyków.
Przyczynami biegunki z domieszką krwią mogą również być hemoroidy, szczelina odbytu, rak lub polipy odbytu. W przypadku podejrzenia tych schorzeń konieczna jest konsultacja z proktologiem.
Biegunka o zielonkawym lub żółtawym zabarwieniu
Zielonkawa biegunka może wystąpić po spożyciu dużej ilości warzyw i owoców, fast foodów, a także w wyniku zakażeń jelitowych (np. salmonellozy, lambliozy) oraz długotrwałego stosowania antybiotyków. Zielony stolec może być objawem choroby Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejącego zapalenia jelita grubego oraz zespole jelita drażliwego.
Żółta biegunka jest charakterystyczna dla chorób wątroby (zapalenie wątroby, marskość wątroby, zespół Gilberta) i trzustki (przewlekłego zapalenia trzustki, raka trzustki), a także dla celiakii. Żółty stolec występuje przy wirusowym lub bakteryjnym zakażeniu jelit, a także po spożyciu produktów zawierających duże ilości barwników, marchwi, batatów.
Jak zatrzymać biegunkę?
Aby zdiagnozować biegunkę, gastroenterolog zbiera wywiad medyczny i przeprowadza badanie fizykalne, kieruje na ogólne i biochemiczne badania krwi. Leczenie biegunki zależy od przyczyny jej wystąpienia i stopnia nasilenia objawów.
Aby pomóc pacjentowi pozbyć się biegunki, gastroenterolog przepisuje antybiotyki, enzymy, probiotyki (leki zawierające korzystne bakterie). Lekarz może zalecić również leki przywracające równowagę wodno-elektrolitową. Aby znormalizować liczbę wypróżnień i konsystencję kału, lekarz zaleci modyfikację dietę. Produkty, które warto wprowadzić do diety przy biegunce:
- chude rodzaje mięsa i ryb gotowane na parze lub pieczone;
- kasza ryżowa;
- puree ziemniaczane;
- grzanki z białego chleba.
Do produktów zapierających należą również świeże banany i pieczone jabłka. Aby zapobiec odwodnieniu, należy pić odpowiednią ilość wody, można również spożywać mocną czarną herbatę.
Przy biegunce ważne jest wyeliminowanie z diety tłustych, pikantnych i smażonych potraw. Zakazane produkty przy biegunce to:
- mleko i produkty mleczne;
- rośliny strączkowe;
- wędliny, konserwy, marynaty i marynowane produkty;
- wyroby cukiernicze;
- suszone owoce (śliwki, rodzynki);
- ciemny chleb.
Działanie przeczyszczające mają również niektóre warzywa (buraki, kapusta, brokuły) i owoce (śliwki, winogrona). Przy biegunce należy unikać kawy, alkoholu, napojów gazowanych i soków owocowych.
Domowe sposoby na biegunkę
Aby zatrzymać biegunkę, należy skonsultować się z gastroenterologiem, który dobierze schemat leczenia i omówi zasady żywienia przy biegunce. Korzystanie z domowych sposobów, środków ludowych i próby samodzielnego pozbycia się biegunki mogą doprowadzić do odwodnienia organizmu.
Szczelina odbytu jako powikłanie częstych biegunek
Szczelina odbytu to pęknięcie błony śluzowej odbytu. Choroba ta występuje w wyniku zaburzeń defekacji (zbyt częste wypróżnienia lub zaparcia). Biegunka trwająca przez kilka dni podrażnia błonę śluzową odbytu, co może prowadzić do rozwoju szczeliny odbytu.
Szczelina odbytu po biegunce może zagoić się samoistnie, gdy wypróżnienia się unormują. W niektórych przypadkach leczenie szczeliny można prowadzić za pomocą środków o działaniu miejscowym. Proktolog może przepisać maści o właściwościach kojących i przeciwzapalnych. Jeśli szczelina odbytu przechodzi w stan przewlekły, czyli jest stale poddawana urazom mechanicznym i dochodzi do jej bliznowacenia, może być konieczne jej wycięcie. W ośrodku medycznym "Doctorpro" zabieg jest przeprowadzany metodą małoinwazyjną za pomocą fal radiowych.
Niezagojona przez długi czas szczelina odbytu może ulec zakażeniu i prowadzić do zapalenia odbytnicy. Rozprzestrzenianie się infekcji może prowokować choroby odbytnicy (na przykład ropień odbytu, zapalenie odbytnicy).
Inne możliwe powikłania biegunki
Długotrwała biegunka może powodować szereg powikłań, do których należą:
- odwodnienie organizmu;
- kwasica metaboliczna;
- hemoroidy;
- hipokaliemia (niedobór potasu), hipokalcemia (niedobór wapnia);
- ostra niewydolność nerek;
- zapalenie esicy i odbytnicy.
Zalecenia dietetyczne w przypadku biegunki
Główną zasadą żywienia przy biegunce jest picie dużej ilości wody, małymi porcjami, w celu uzupełnienia bilansu wodnego w organizmie. Dieta przy biegunce polega na spożywaniu pokarmów lekkostrawnych i zawierających duże ilości rozpuszczalnego błonnika. Zalecane produkty w czasie biegunki:
- owsianka z dowolnego zboża;
- chude mięso dietetyczne;
- chude ryby;
- produkty z białej mąki – pieczywo, krakersy, makarony;
- chleb kukurydziany, płatki zbożowe;
- gotowane jajka;
- banany;
- pieczone ziemniaki, puree ziemniaczane;
- duszone warzywa (marchew, cukinia).
Musisz jeść posiłki w małych porcjach (5-6 razy dziennie). Nie należy dodawać do żywności przypraw. Jeśli masz biegunkę, unikaj następujących pokarmów:
- nabiał;
- tłuste potrawy (bekon, kiełbasa, masło, majonez);
- smażone jedzenie;
- surowe owoce i warzywa;
- brokuły, fasola, orzechy;
- kawa i herbata;
- napoje alkoholowe i gazowane.
Leczenie biegunki środkami ludowymi nie ma udowodnionej skuteczności. Do najbezpieczniejszych tradycyjnych leków na biegunkę zalicza się:
- „zapierające” produkty spożywcze: banany, krakersy z chleba żytniego, owsianka ryżowa;
- przecier jabłkowy bez skórki (pektyna wiąże wodę w jelitach);
- tłuczone ziemniaki z wodą;
- roztwór wodny (do 1 litra przegotowanej wody dodaj 1 łyżkę soli i 8 łyżek cukru).
Podczas leczenia biegunki ważne jest przestrzeganie specjalnej diety, która jednak nie zastępuje farmakoterapii. Jeśli biegunka utrzymuje się dłużej niż dwa dni, konieczna jest wizyta u lekarza, aby uniknąć ewentualnych powikłań.
Profilaktyka biegunki
Zapobieganie biegunce obejmuje następujące środki:
- przestrzegaj zasad higieny osobistej (częściej myj ręce, stosuj środki antyseptyczne);
- dokładnie myj warzywa i owoce przed jedzeniem;
- poddawaj mięso i ryby właściwej obróbce;
- starannie wybieraj lokale gastronomiczne;
- nie pływaj w zanieczyszczonych wodach;
- pij oczyszczoną wodę;
- wzmacniaj układ odpornościowy, unikaj stresu.
