Częstą przyczyną wysokiego poziomu prolaktyny jest guz przysadki mózgowej (guz prolaktynowy, prolaktynoma), który rozpoznaje się u 30 na 100 000 kobiet i u 10 na 100 000 mężczyzn. Choroba występuje najczęściej u kobiet w wieku od 25 do 34 lat.
Czym jest prolaktyna?
Prolaktyna to hormon polipeptydowy, który odpowiada za laktację, rozwój gruczołów piersiowych i utrzymanie homeostazy (samoregulacji) organizmu. Formy molekularne prolaktyny:
- prolaktyna monomeryczna (wysoce aktywna z immunologicznego i biologicznego punktu widzenia);
- prolaktyna dimeryczna (biologicznie nieaktywna);
- prolaktyna miareczkowa (charakteryzuje się niską aktywnością biologiczną).
Stan, w którym kobieta lub mężczyzna ma podwyższony poziom prolaktyny, nazywany jest hiperprolaktynemią. W przypadku podejrzenia zmiany poziomu hormonów należy skonsultować się z endokrynologiem.
Gdzie wytwarzana jest prolaktyna?
Prolaktyna produkowana jest przez przedni płat przysadki mózgowej – gruczołu dokrewnego zlokalizowanego w mózgu. Niewielkie ilości prolaktyny są również wytwarzane przez układ odpornościowy, ośrodkowy układ nerwowy, macicę oraz gruczoły piersiowe.
Produkcja prolaktyny
Czynniki, które wpływają na produkcję prolaktyny to:
- stymulacja sutków
- ćwiczenia fizyczne;
- ekspozycja na światło słoneczne;
- jedzenie;
- sen;
- stosunek płciowy.
Stres fizyczny lub psychiczny może przyczyniać się do zwiększonej produkcji prolaktyny. Wytwarzanie prolaktyny u kobiet zwiększa hormon estrogen, na przykład w czasie ciąży i po porodzie.
Za co odpowiada prolaktyna?
Prolaktyna odpowiada za spowolnienie produkcji hormonu folikulotropowego i kontroluje wydzielanie progesteronu, utrzymując prawidłowy cykl menstruacyjny.
| Funkcje prolaktyny | |
| Regulacja laktacji | W czasie ciąży prolaktyna, estrogen i progesteron biorą udział w tworzeniu pęcherzyków mlecznych. Prolaktyna stymuluje komórki gruczołu mlekowego do tworzenia węglowodanowych (laktoza) i białkowych (kazeina) składników mleka. Komórki pęcherzyków produkują również lipidy, które dostarczają energię, cholesterol i niezbędne kwasy tłuszczowe. |
| Funkcja reprodukcyjna | U kobiet prolaktyna wpływa na menstruację i owulację; u mężczyzn bierze udział w produkcji spermy i regulacji funkcji seksualnych |
| Regulacja układu odpornościowego | Prolaktyna wpływa na układ odpornościowy i może być zaangażowana w regulację reakcji zapalnych i immunologicznych organizmu |
| Utrzymanie metabolizmu | Hormon ten wpływa na metabolizm, w tym na regulację poziomu glukozy we krwi. Wysoki poziom prolaktyny może powodować utrzymującą się hiperglikemię (podwyższony poziom glukozy). |
| Regulacja procesu angiogenezy | Prolaktyna bierze udział w tworzeniu nowych naczyń krwionośnych i regeneracji tkanek |
| Udział w procesie immunoregulacji | Odgrywa rolę w produkcji i aktywności komórek odpornościowych i cytokin |
Hormon ten wpływa również na adaptację organizmu do warunków stresu. Prolaktyna kontroluje uwalnianie hormonów stresu (takich jak kortyzol), pomagając organizmowi przystosować się do stresu fizycznego i emocjonalnego.
Dlaczego poziom prolaktyny wzrasta?
Poziom prolaktyny wzrasta w czasie ciąży i spada po zakończeniu karmienia piersią. Po porodzie stężenie tego hormonu wzrasta, gdy dziecko jest przystawiane do piersi (w wyniku stymulacji brodawki sutkowej). W przypadku sztucznego karmienia poziom prolaktyny stopniowo spada, a po jednym do dwóch tygodni całkowicie się normalizuje, powodując ustanie laktacji. Inne przyczyny podwyższonego poziomu prolaktyny:
- prolaktynoma (łagodny guz przysadki mózgowej);
- hipotyreoza (niedoczynność tarczycy);
- półpasiec;
- choroby wątroby (na przykład niewydolność wątroby);
- zaburzenia odżywiania (na przykład anoreksja);
- uraz lub podrażnienie skóry piersi (wskutek noszenia zbyt ciasnego i wąskiego biustonosza lub obecności blizn pooperacyjnych);
- zespół policystycznych jajników;
- zaburzenia podwzgórza (sarkoidoza, gruźlica, histiocytoza z komórek Langerhansa, stan po zapaleniu mózgu);
- schorzenia przysadki mózgowej (zespół pustego siodła, chirurgiczne usunięcie szypuły przysadki mózgowej);
- zaburzenia endokrynologiczne (akromegalia, choroba Cushinga).
Podwyższony poziom prolaktyny może być również spowodowany przyjmowaniem leków przeciwpsychotycznych, leków na nadciśnienie, środków przeciwko nudnościom i wymiotom lub leków przeciwbólowych. Jeśli wzrost hormonu jest spowodowany przyjmowaniem leków, jego poziom unormuje się sam w ciągu trzech do czterech dni po zakończeniu leczenia.
Podwyższony poziom prolaktyny u mężczyzn może być spowodowany przewlekłą chorobą wątroby lub nerek. Prolaktyna nie jest związana z psychosomatyką, ale zmiany jej poziomu mogą wystąpić pod wpływem stresu.
Objawy podwyższonego poziomu prolaktyny
Wysoki poziom prolaktyny może objawiać się zmniejszeniem popędu płciowego, niepłodnością i zmniejszenim masy kostnej. Objawy zbyt wysokiego poziomu prolaktyny u kobiet:
- suchość pochwy (może powodować ból w trakcie stosunku seksualnego);
- nieregularne miesiączki lub brak miesiączki;
- plamy, pryszcze i grudki na skórze (trądzik);
- mleczna wydzielina z piersi (w przypadku, gdy pacjentka nie jest w ciąży ani nie karmi piersią);
- nadmierne owłosienie na ciele i twarzy;
- bolesność piersi.
Podwyższony poziom prolaktyny u mężczyzn może powodować zaburzenia erekcji, zwiększenie rozmiaru gruczołów piersiowych i zmniejszenie owłosienia na ciele. W przypadku rozwoju guza prolaktynowego mogą również wystąpić problemy ze wzrokiem i bóle głowy.
Zmiany poziomu prolaktyny mogą wpływać na równowagę innych hormonów, które syntetyzuje przysadka mózgowa. Na przykład istnieje związek między TSH i prolaktyną poprzez wspólny regulator, który znajduje się w mózgu. Z tego powodu zmiany w poziomach TSH mogą wpływać na stężenie prolaktyny, a podwyższony poziom prolaktyny może mieć wpływ na czynność tarczycy.
Prolaktyna: norma u kobiet i mężczyzn
Mężczyźni i kobiety niebędące w ciąży mają niski poziom prolaktyny. W przypadku mężczyzn za prawidłowy poziom prolaktyny uważa się stężenie poniżej 20 ng/ml.
| Tabela norm prolaktyny u kobiet według wieku (ng/ml) | |
| Wiek | Wartości referencyjne |
| Noworodki | 2-29 |
| 1-12 miesięcy | 3-30 |
| 1-9 lat | 3-23 |
| 10-18 lat | 2-24 |
| 19-44 lat | 2-29 |
| 45-55 lat | 2-24 |
| 56 lat i więcej | 2-20 |
Dla Twojej wygody udostępniamy naszą tabelę w formie ilustracji. W razie potrzeby możesz ją zapisać lub udostępnić znajomym.
Tabela norm poziomu prolaktyny u kobiet według wieku (ng/ml)
Prolaktyna zwykle zaczyna wzrastać w pierwszym trymestrze ciąży, a najwyższy poziom osiąga w trzecim trymestrze w przeddzień porodu i w czasie karmienia dziecka piersią. W zależności od trymestru poziom prolaktyny u kobiet w ciąży waha się między 80 a 400 ng/ml. Normę prolaktyny w momencie poczęcia określa się w zależności od wieku i fazy cyklu miesiączkowego, ale średnio wynosi ona 30 ng/ml.
Jakie są zagrożenia związane z podwyższonym poziomem prolaktyny?
Zwiększony poziom prolaktyny może prowadzić do zaburzeń w funkcjonowaniu układu płciowego. To z kolei prowadzi do rzadszego pojawiania się miesiączki lub jej całkowitego braku. Podwyższone stężenie prolaktyny może prowadzić także do zakłócenia procesu dojrzewania, procesu uwalniania komórki jajowej z jajnika oraz do rozwoju niepłodności. Inne możliwe powikłania wysokiego poziomu prolaktyny:
- niezapalne choroby piersi. Wysoki poziom prolaktyny może prowadzić do powiększenia piersi, co z kolei może powodować ból, uczucie napięcia i wydzielina z sutków;
- niedobór estrogenów. Hiperprolaktynemia może prowadzić do obniżenia poziomu estrogenów u kobiet i rozwoju wczesnej menopauzy.
U mężczyzn podwyższony poziom prolaktyny może powodować zaburzenia produkcji spermy, obniżenie poziomu testosteronu i spadek libido. Obniżony poziom estrogenu i testosteronu powoduje również spadek wytrzymałości kości, przez co stają się one słabe i kruche.
Prolaktyna — kiedy zrobić badania?
Badanie prolaktyny zaleca się wykonać w pierwszej fazie cyklu miesiączkowego (w trzecim lub piątym dniu cyklu). W zależności od wskazań ginekolog może również skierować pacjentkę na badanie prolaktyny w 21-23 dniu cyklu.
Jak prawidłowo wykonać badanie poziomu prolaktyny?
Poziom prolaktyny zmienia się w ciągu dnia i nocy: wysoki poziom obserwuje się podczas snu, tuż po przebudzeniu, po intensywnych ćwiczeniach fizycznych i w chwilach stresu emocjonalnego. Przygotowanie do badania prolaktyny:
- należy nie jeść na 8-12 godzin przed badaniem i przyjść do laboratorium na czczo;
- na dzień przed badaniem należy ograniczyć aktywność fizyczną;
- należy poinformować lekarza prowadzącego o przyjmowanych lekach.
Przed badaniem poziomu prolaktyny można wypić zwyczajową ilość wody (200-300 ml). Materiałem do badania jest krew pobierana z żyły.
Czego nie wolno robić w przypadku wysokiego poziomu prolaktyny?
Aby obniżyć poziom prolaktyny, należy zmniejszyć poziom stresu, stosując różne techniki relaksacyjne (jogę, medytację, głębokie oddychanie). W przypadku podwyższonego poziomu prolaktyny nie wolno:
- pić napojów pobudzających (energetycznych, kofeinowych);
- uprawiać wyczerpującej aktywności fizycznej;
- pić alkoholu i zażywać narkotyków.
Trzeba także unikać leków, które mogą zwiększać poziom tego hormonu we krwi. Należy poinformować lekarza o podwyższonym poziomie prolaktyny w trakcie doboru leczenia.
Jak obniżyć poziom prolaktyny?
Aby obniżyć poziom prolaktyny u mężczyzn i kobiet, należy dbać o odpowiednią ilość odpoczynku i snu, stosować zbilansowaną dietę, unikać czynnego i biernego palenia oraz ograniczyć spożycie alkoholu. Leki przepisane przez endokrynologa również mogą pomóc utrzymać poziom prolaktyny w normie.
Gdy poziom prolaktyny jest podwyższony, samoleczenie oraz stosowanie suplementów i witamin, które nie zostały przepisane przez lekarza, jest niewskazane. Na przykład błędne jest przekonanie, że witamina B9 (kwas foliowy) zmniejsza poziom prolaktyny. Witamina B9 ma korzystny wpływ na funkcjonowanie organizmu, ale nie ma wpływu na poziom akurat tego hormonu.
Jak leczyć podwyższony poziom prolaktyny?
Gdy stężenie prolaktyny przekracza 30 ng/ml, lekarz dobiera leki w zależności od płci, wieku, indywidualnych cech i przyczyny stanu pacjenta. Możliwe opcje leczenia podwyższonej prolaktyny:
- leki dopaminergiczne. Stymulują receptory dopaminy w przysadce mózgowej, zmniejszając uwalnianie prolaktyny;
- inhibitory prolaktyny. Blokują działanie prolaktyny na gruczoły piersiowe i inne narządy;
- selektywne modulatory receptora estrogenowego. Stosuje się je w przypadku obecności guza prolaktynowego, aby obniżyć poziom estrogenu, który może stymulować wzrost guza i zwiększać poziom prolaktyny.
Jeśli u pacjenta występują duże guzy prolaktynowe, konieczna może być interwencja chirurgiczna. Operacja może być konieczna w celu usunięcia guza i przywrócenia prawidłowej czynności przysadki mózgowej. Małe guzy są usuwane przez chirurga poprzez jamę nosową, duże – przez górną część czaszki.
