Czym jest migrena?
Migrena to zaburzenie neurologiczne, które charakteryzuje się występowaniem nagłego, pulsującego bólu głowy. Większość chorych doświadcza dwóch do czterech ataków migreny w miesiącu. Diagnozowaniem i leczeniem migreny zajmuje się lekarz neurolog.
Przyczyny wystąpienia migreny
Migrena po raz pierwszy może pojawić się między 10. a 45. rokiem życia. Ataki bólu głowy najczęściej dotykają kobiety. Główne przyczyny migreny:
- zmiany neurochemiczne w mózgu. Ataki bólu głowy są spowodowane przez zaburzenia funkcji neuroprzekaźników (glutaminianu, serotoniny, dopaminy, noradrenaliny) - substancji chemicznych, które przekazują sygnały pomiędzy neuronami;
- zaburzenia naczyniowe. Migrena rozwija się na skutek rozszerzenia lub zwężenia naczyń mózgowych;
- schorzenia neurologiczne (np. osteochondroza szyjna). Atak bólu głowy występuje pod wpływem ucisku (ściśnięcia) lub podrażnienia zakończeń nerwowych i naczyń krwionośnych w okolicy szyi;
- zmiany hormonalne. Wahania poziomu estrogenów powodują rozszerzenie naczyń krwionośnych i zwiększają wrażliwość zakończeń nerwowych, co przyczynia się do rozwoju migreny w czasie miesiączki i ciąży.
Migrena po seksie może być spowodowana wysiłkiem fizycznym, zmianami w krążeniu krwi i uwalnianiem substancji neurochemicznych w wyniku aktywności seksualnej. Na wystąpienie migreny może mieć również wpływ stres fizyczny i psychiczny. Czynniki, które wywołują ataki paniki, mogą aktywować również mechanizmy powodujące migrenę, w tym zmiany w mózgowych naczyniach krwionośnych.
Objawy i stadia migreny
Objawy migreny różnią się w zależności od przyczyny jej wystąpienia oraz fazy migreny. Każda z tych faz ma inny czas trwania.
| Fazy migreny | ||
| Faza | Charakterystyka | Objawy migreny |
| Prodromalna (zwiastująca) | Zwykle objawy zaczynają się na dwa dni przed atakiem bólu głowy, mają różną intensywność i stopniowo się nasilają | Zmiany preferencji smakowych, wzmożony głód i pragnienie, zmęczenie, nagłe wahania nastroju, ziewanie, częste oddawanie moczu, zwiększenie napięcia mięśni szyi, bezsenność i zaparcia |
| Aura | Objawy zaczynają się na dzień przed atakiem migreny lub już w trakcie jego trwania, mogą występować naprzemiennie i trwać do 60 minut | Mrowienie czubków palców u rąk i nóg, trudności z mówieniem, pogorszenie widzenia, tymczasowa utrata widzenia, jasne rozbłyski przed oczami, osłabienie i drętwienie twarzy i ciała (zwykle po jednej stronie) |
| Faza bólu głowy | W większości przypadków migrenowe bóle głowy trwają od czterech do 72 godzin | Intensywny ból głowy, nudności, wymioty, sztywność i ból szyi, zwiększona wrażliwość na zapachy, światło, dźwięki oraz dotyk, przekrwienie błony śluzowej nosa, osłabienie, zmęczenie, niepokój |
| Postdromalna | Zwykle trwa od dwóch-trzech godzin do kilku dni | Silne zmęczenie i osłabienie, trudności z koncentracją, zawroty głowy |
Nudności towarzyszące migrenie są skutkiem aktywacji układu krwionośnego. Powoduje ona uwalnianie neuroprzekaźników (np. serotoniny), które wywołują nudności. Wymioty podczas migreny są skutkiem pobudzenia ośrodka wymiotnego w mózgu pod wpływem zmian w naczyniach krwionośnych.
Rodzaje migreny
W zależności od przyczyn wystąpienia i przebiegu wyróżnia się kilka rodzajów migreny.
| Rodzaje migreny | |
| Nazwa | Charakterystyka |
| Migrena podstawna | Jest skutkiem zmian w funkcjonowaniu mózgu. Atak bólu głowy poprzedza zwykle aura. Do objawów należy podwójne widzenie, zaburzenia mowy i koordynacji, omdlenia. |
| Migrena przedsionkowa | Powodują ją zmiany w funkcjonowaniu układu przedsionkowego, który odpowiada za równowagę i koordynację. Objawia się głównie zawrotami głowy, którym często towarzyszą nudności i wymioty. |
| Migrena oczna | Występuje z powodu skurczów naczyniowych tętnicy ocznej i zmian neurochemicznych w mózgu. Jej cechą charakterystyczną jest ciemnienie przed oczami lub tymczasowa utrata widzenia. |
| Hemikrania | Charakteryzuje się jednostronnym bólem głowy, któremu często towarzyszy blednięcie skóry, nadmierne pocenie się, nieregularne bicie serca |
| Migrena szyjna | Występuje na skutek napięcia i dysfunkcji w odcinku szyjnym kręgosłupa. Objawem jest ból głowy, który rozprzestrzenia się na okolice szyi i ramion. |
| Migrena siatkówkowa | Jest to rzadko występujący rodzaj migreny ocznej. Charakteryzuje się częstymi napadami bólu głowy, podczas których dochodzi do pogorszenia ostrości wzroku lub tymczasowej utraty widzenia w jednym oku. |
| Migrena menstruacyjna | Napad migreny wywołują wahania stężenia hormonów płciowych (estrogenu i progesteronu), a także zaburzenia regulacji naczyń krwionośnych. W rezultacie dopływ krwi do neuronów jest tymczasowo zakłócony, co prowadzi do wystąpienia migreny. |
Migrena bez aury
Migrena bez aury jest formą migreny, która przechodzi przez trzy fazy (prodromalną, fazę bólu głowy i postdromalną). W tej formie migreny nie występuje aura. Objawem jest ostry, pulsujący ból, któremu mogą towarzyszyć nudności, wymioty, światłowstręt.
Migrena z aurą
Migrena z aurą jest formą migreny, w której przed wystąpieniem bólu głowy występują tymczasowe objawy neurologiczne. Do objawów aury należą zaburzenia czucia, widzenia lub mowy, które mogą trwać od dwóch-trzech minut do kilku godzin.
Przyczyny migreny z aurą nie są jeszcze w pełni poznane, ale lekarze przypuszczają, że jest ona związana z mutacjami genetycznymi i skłonności do jej wystąpienia są dziedziczne. Objawy migreny z aurą:
- niewyraźne widzenie;
- jasne rozbłyski światła przed oczami;
- osłabienie i drętwienie części ciała;
- problemy z mówieniem;
- mrowienie w kończynach;
- trudności ze zrozumieniem mowy innych osób.
W przebiegu migreny z aurą, którą wywołują zaburzenia neurologiczne (np. zmiany neurochemiczne w mózgu), może pojawić się dzwonienie i szum w uszach oraz nadwrażliwość na dotyk. W rzadkich przypadkach rozwija się migrena acefaliczna, której cechą szczególną jest brak bólu głowy (atak migreny kończy się w fazie aury). Skutkiem migreny z aurą jest niezdolność do wykonywania codziennych czynności z powodu silnego bólu.
Migrena oczna
Migrena oczna rozwija się na skutek skurczów lub zaburzeń w komórkach nerwowych siatkówki oka. Objawy migreny ocznej:
- "martwe punkty" w polu widzenia;
- światełka, zygzaki lub linie migoczące przed oczami;
- utrata apetytu;
- nudności i wymioty;
- uczucie zmęczenia;
- nadwrażliwość na światło;
- bladość skóry.
Zaburzenia widzenia trwają zwykle od 10 do 30 minut. Ból głowy ma charakter pulsujący, zlokalizowany za dotkniętym okiem.
Jeśli zaburzenia widzenia trwają krócej niż pięć minut lub dłużej niż godzinę, należy zgłosić się do lekarza. W przypadku zaburzeń widzenia bez bólu głowy należy skonsultować się z lekarzem okulistą. Jeżeli zaś występują objawy migreny ocznej, którym towarzyszy osłabienie jednej części ciała lub trudności w mówieniu, należy zwrócić się do neurologa.
Migrena podstawna
Migrena podstawna jest skutkiem zapalenia nerwów w pniu mózgu. Zwykle dotyka dzieci i młodych dorosłych w wieku od siedmiu do 20 lat. Typowym jej objawem jest ból głowy zlokalizowany w obszarze potylicy. Inne objawy migreny podstawnej:
- trudności w mówieniu;
- zawroty głowy;
- dzwonienie w uszach;
- ataksja (zaburzenia koordynacji);
- częściowa utrata słuchu;
- podwójne widzenie.
Jeśli u pacjenta występują co najmniej dwa z powyższych objawów, może to być migrena podstawna. Osłabienie lub paraliż jednej strony ciała może wskazywać na migrenę hemiplegiczną, której objawy przypominają ostre zaburzenie krążenia krwi w mózgu (udar).
Migrena przedsionkowa
Migrena przedsionkowa jest chorobą neurologiczną, która powoduje nawracające epizody zawrotów głowy. Możliwe przyczyny migreny przedsionkowej:
- przewlekły stres;
- wahania poziomu serotoniny;
- zmiany rytmu snu;
- zaburzenia hormonalne;
- zmiany pogody.
Migrena przedsionkowa bez bólu głowy może wystąpić po spożyciu niektórych pokarmów (np. sera, czekolady) lub napojów alkoholowych. Do objawów migreny przedsionkowej należy nadwrażliwość na światło, dźwięki i zapachy. Ból może być odczuwalny przy dotknięciu twarzy lub głowy.
Jak odróżnić zwykły ból głowy od migreny?
Zwykły ból głowy ma znacznie mniejszą intensywność i trwa krócej (zwykle kilka godzin) niż migrena. Zazwyczaj nie towarzyszą mu inne objawy, takie jak chwilowa utrata widzenia, zawroty głowy, zaburzenia koordynacji, nadwrażliwość na zapachy.
Kto najczęściej cierpi na migrenę?
Ze względu na częste wahania poziomu estrogenów, migrena dotyka kobiety trzy razy częściej niż mężczyzn. Statystycznie ponad 30% kobiet doświadcza migreny w ciągu swojego życia. Ataki pulsującego bólu głowy występują również u 10% dzieci i nastolatków.
Migrena w ciąży
Migrena u kobiet w ciąży może wystąpić na skutek zmian hormonalnych i rozszerzenia naczyń krwionośnych. Migrena przed porodem występuje zwykle z powodu silnego stresu fizycznego i emocjonalnego. Większość ataków bólu głowy występuje w pierwszym trymestrze ciąży; ich częstotliwość spada po 12 tygodniu ciąży.
Badania pokazują, że migrena może wiązać się ze zwiększonym ryzykiem poronienia, stanu przedrzucawkowego, a także wystąpieniem niektórych wad wrodzonych u płodu. Ataki migreny mogą również być przyczyną niskiej masy urodzeniowej dziecka.
Migrena spowodowana przyjmowaniem złożonych doustnych środków antykoncepcyjnych
Zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Bólów Głowy, przyjmowanie złożonych doustnych środków antykoncepcyjnych może być czynnikiem wyzwalającym rozwój migreny z aurą. Badania pokazują również, że migrena może wystąpić w ciągu pierwszych pięciu dni po odstawieniu antykoncepcji hormonalnej. Atak migreny w tym przypadku trwa zwykle maksymalnie trzy dni.
Migrena u dzieci
Migrena może być dziedziczna, więc jeśli rodzic cierpi na tę chorobę, istnieje 50-75% szans, że dziecko również będzie miewało ataki bólu głowy. U noworodków i niemowląt migrena objawia się płaczem, drażliwością, wymiotami i gwałtownym zblednięciem skóry.
U starszych dzieci i nastolatków migrena trwa zwykle od sześciu do 12 godzin. Do objawów należy tępy lub pulsujący ból głowy, nudności, zmęczenie, ból i dyskomfort w jamie brzusznej.
Co może wywołać atak migreny?
Czynniki prowokujące atak migreny nazywane są wyzwalaczami. Możliwe wyzwalacze migreny:
- przewlekły stres;
- zmiany poziomu hormonów;
- przyjmowanie niektórych leków;
- zmiany rytmu snu;
- wahania ciśnienia atmosferycznego;
- wyczerpująca aktywność fizyczna;
- pomijanie posiłków;
- narażenie na głośne dźwięki, jasne światło, intensywne zapachy;
- dodatki do żywności i słodziki.
Czynnikiem wywołującym migrenę jest również nikotyna, która powoduje spontaniczne zwężenie, a następnie – gwałtowne rozszerzenie naczyń krwionośnych. W rezultacie dopływ krwi do komórek mózgowych zostaje zaburzony, co wywołuje atak migreny.
Co robić, gdy wystąpi napad migreny?
Jeśli wystąpią objawy migreny, należy przyjmować leki przepisane przez lekarza. Zalecenia, które wspomogą leczenie migreny:
- weź ciepły prysznic lub kąpiel;
- wyłącz światło lub zasłoń okna;
- wypij dwa-trzy łyki kawy (kofeina wzmacnia działanie leków przeciwbólowych);
- spróbuj się zrelaksować (poprzez głębokie oddychanie lub jogę);
- pamiętaj o nawadnianiu organizmu.
Podczas ataku migreny należy spożywać niewielkie posiłki o stałych porach. Staraj się nie przemęczać oczu, nie czytaj książek ani nie korzystaj z telefonu.
Jak zatrzymać atak migreny?
Atak migreny pomogą złagodzić leki przeciwbólowe przepisane przez neurologa. Można również stosować ciepłe (pomagają rozluźnić napięte mięśnie) i zimne (łagodzą ból) okłady na głowę i szyję.
Jak diagnozuje się migrenę?
Po badaniach i ustaleniu przyczyny dolegliwości neurolog pomoże zwalczyć migrenę.
Diagnostyka różnicowa jest niezbędna, aby wykluczyć inne choroby (np. guzy mózgu, zaburzenia psychiczne), które mogą powodować objawy podobne do migreny. Diagnostyka migreny:
- badania laboratoryjne. Konieczne, by wykluczyć choroby ogólnoustrojowe lub zapalne, niewydolność hormonalną, niedobory witamin i mikroelementów;
- USG Doppler. Pozwala ocenić przepływ krwi w naczyniach głowy i szyi, wykryć zwężenia, poszerzenia i uszkodzenia naczyń mózgowych;
- tomografia komputerowa. Pozwala wykryć urazy, guzy, zmiany kostne, które mogą powodować bóle głowy;
- rezonans magnetyczny. Służy do badania tkanek miękkich, stawów, mózgu, kręgosłupa i naczyń krwionośnych.
W przypadku wykrycia zaburzeń hormonalnych neurolog skieruje pacjenta do lekarza endokrynologa. Leczenie migreny polega na przyjmowaniu odpowiednich leków, modyfikacji stylu życia i diety pacjenta.
Jakie są opcje leczenia migreny?
Samoleczenie przy migrenie nie jest zalecane. Rodzaj i dawkę leków może dobrać tylko lekarz prowadzący. Możliwości leczenia migreny:
- leczenie farmakologiczne. Lekarz przepisuje leki, które łagodzą nasilenie bólu głowy, zmniejszają częstotliwość i czas trwania ataków oraz pomagają im zapobiegać;
- fizjoterapia. W leczeniu migreny stosuje się elektroforezę (wzmacnia działanie leków) i terapię ultradźwiękową (stymuluje tkanki, rozluźnia mięśnie i łagodzi stany zapalne).
Lekarz zaleci także wprowadzenie zmian w stylu życia: rezygnację z picia alkoholu i palenia tytoniu, zbilansowaną dietę i regularną aktywność fizyczną. Pacjent powinien również przestrzegać harmonogramu snu (kłaść się spać i wstawać o tej samej porze).
Farmakologiczne leczenie migreny
Leki dobiera neurolog na podstawie częstotliwości i czasu trwania ataków, obecności lub braku aury oraz dodatkowych objawów (np. nudności i wymiotów). Możliwości farmakologicznego leczenia migreny:
- tryptany. Zwężają rozszerzone naczynia krwionośne w mózgu, blokując receptory serotoniny, co łagodzi ból;
- blokery kanału wapniowego. Oddziałują na kanały wapniowe w ścianach naczyń krwionośnych, zmniejszając wchłanianie wapnia i rozluźniając mięśnie gładkie naczyń krwionośnych;
- przeciwciała monoklonalne. Zmniejszają aktywność neuropeptydów, które powstają w ośrodkowym i obwodowym układzie nerwowym (w tym peptydu związanego z genem kalcytoniny);
- beta-blokery. Blokują działanie adrenaliny i noradrenaliny, regulują zmiany neurochemiczne i reaktywność naczyniową w mózgu;
- leki przeciwdepresyjne. Zwiększają poziom neuroprzekaźników w mózgu, pomagają zapobiegać atakom bólu głowy;
- leki przeciwdrgawkowe. Stosowane w leczeniu migreny przedsionkowej, stabilizują aktywność neuronów i zmniejszają pobudliwość komórek nerwowych.
Aby pomóc pacjentowi opanować ból w trakcie napadu migreny, lekarz przepisuje leki przeciwbólowe. Jeśli migrena jest przewlekła, napady występują często, a leki doustne są nieskuteczne, lekarz może przepisać zastrzyki domięśniowe.
Masaż w leczeniu migreny
Jeśli występuje pulsujący ból głowy, można masować głowę, szyję i ramiona. Zalety masażu w leczeniu migreny:
- rozluźnienie mięśni;
- poprawa krążenia krwi;
- zmniejszenie nasilenia bólów głowy.
Masaż sprzyja uwalnianiu endorfin (naturalnych środków przeciwbólowych i "hormonów szczęścia"), które pomagają zmniejszyć poziom stresu i napięcia. Masaż głowy można wykonać samodzielnie.
Przy migrenie należy lekko uciskać skórę głowy i masować ją okrężnymi ruchami, przy pomocy opuszek palców. Zaleca się masowanie skóry między brwiami, kości skroniowych i tyłu głowy.
Terapia osoczem (PRP) w leczeniu migreny
Terapia osoczem to zabieg, w czasie którego pacjentowi wstrzykuje się jego własne osocze krwi wzbogacone o płytki krwi. Aby wykonać zabieg, lekarz pobiera krew z żyły pacjenta, umieszcza próbki w wirówce (specjalnym urządzeniu, które separuje składniki krwi), a następnie wykonuje nakłucia. Zalety terapii osoczem w leczeniu migreny:
- działanie przeciwzapalne. Płytki krwi zmniejszają stan zapalny i łagodzą ból;
- poprawa krążenia krwi. Wstrzyknięte osocze oddziałuje na naczynia krwionośne w mózgu, co zwiększa przepływ krwi do tkanek;
- stymulacja wzrostu nowych naczyń krwionośnych. Czynniki wzrostu zawarte w osoczu stymulują wzrost nowych naczyń krwionośnych (angiogenezę).
Zastrzyki z osocza nie powodują skutków ubocznych ani powikłań, ponieważ pacjentowi wstrzykuje się jego własną krew. Terapii osoczem nie wykonuje się w przypadku chorób skóry, stanów zapalnych i otwartych ran w obszarze leczenia, a także jeśli występują objawy ostrej infekcji dróg oddechowych (np. katar, gorączka).
Zastrzyki z botoksu w leczeniu migreny
Toksyna botulinowa typu A została zatwierdzona przez Food and Drug Administration w 2010 r. jako lek stosowany w leczeniu przewlekłej migreny. Wskazania do stosowania botoksu w leczeniu migreny:
- ponad 15 ataków migreny miesięcznie;
- czas trwania napadów przekracza cztery godziny dziennie;
- inne metody leczenia są nieskuteczne.
Botoks stosuje się w celu tymczasowego sparaliżowania aktywności mięśni, co skutkuje zablokowaniem sygnałów bólowych, które nerwy "wysyłają" do mózgu. Zastrzyki podaje się do mięśni czoła, skóry głowy, szyi i barków. Efekty zabiegu utrzymują się przez około trzy miesiące, potem zabieg należy powtórzyć.
Do najczęstszych skutków ubocznych należą obrzęk i zasinienie w miejscu iniekcji. W rzadkich przypadkach lek może rozprzestrzenić się na pobliskie tkanki i spowodować inne powikłania: opadanie powieki, przesunięcie brwi, suchość oczu lub nadmierne łzawienie.
Domowe sposoby na migrenę
Środki medycyny ludowej (rumianek, imbir, złocień) mają działanie łagodzące i przeciwzapalne, więc można ich używać jako uzupełnienie właściwej terapii. Jednak zioła i rośliny nie mogą wyleczyć migreny, więc nie należy ich stosować zamiast leków.
Zapobieganie atakom migreny
Nie można powstrzymać rozwoju migreny, ale można zmniejszyć ryzyko wystąpienia jej napadu. W tym celu należy wyeliminować czynniki prowokujące i stosować się do prostych zaleceń. Sposoby zapobiegania migrenie:
- zrównoważona dieta;
- unikanie picia alkoholu i palenia tytoniu;
- zarządzanie stresem;
- spożywanie posiłków o regularnych porach;
- codzienna aktywność fizyczna;
- utrzymywanie prawidłowej masy ciała;
- przestrzeganie harmonogramu i higieny snu.
Warto również prowadzić dzienniczek, zapisując informacje o spożywanych pokarmach i napojach. Dzięki zapisanym informacjom można będzie zidentyfikować czynniki, które wywołują migrenę.
Dieta przy migrenie: zasady i przepisy
Dieta osób podatnych na ataki migreny powinna być zdrowa i zbilansowana. Zasady żywieniowe w przypadku migreny:
- spożywanie produktów pełnoziarnistych (kasza bulgur, kasza gryczana, żyto, makaron z pszenicy durum);
- częste spożywanie owoców i warzyw;
- co najmniej dwa-trzy razy w tygodniu spożywanie pokarmów zawierających kwasy omega-3 (pstrąg, łosoś, makrela, awokado, nasiona chia);
- ograniczenie spożycia soli;
- unikanie dań gotowych i fast foodów.
Osoby cierpiące na migrenę nie powinny jeść czekolady, serów, wędlin, wędzonych ryb, wyrobów piekarniczych. Wskazane jest też unikanie alkoholu, żywności zawierającej azotany i azotyny, sztucznych słodzików i glutaminianu sodu.
